Τα τελευταία χρόνια, ακούµε όλο και πιο συχνά ότι πρέπει η βιοµηχανία της Ευρώπης να ενισχυθεί. Αν κάποιος κοιτάξει τους αριθµούς, θα διαπιστώσει ότι η συζήτηση µένει περισσότερο θεωρητική παρά γίνεται πράξη, καθώς η ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα µειώνεται.
Η ευρωπαϊκή βιοµηχανία, λοιπόν, βρίσκεται σήµερα σε ένα κρίσιµο σταυροδρόµι. Από τη µια πλευρά, η επιτακτική ανάγκη για ενεργειακή µετάβαση και αντιµετώπιση της κλιµατικής αλλαγής πιέζει για ριζικές αλλαγές στον παραγωγικό τοµέα. Από την άλλη, η επιτάχυνση αυτής της µετάβασης, σε συνδυασµό µε την άνοδο των hard power politics στη διεθνή σκηνή, δηµιουργεί νέα δεδοµένα στη γεωπολιτική σκακιέρα και θέτει σε κίνδυνο την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης και την ευηµερία των πολιτών της.
Η βαριά βιοµηχανία έχει αποτελέσει παραδοσιακά τον κινητήρα ανάπτυξης πολλών ευρωπαϊκών οικονοµιών. Οι αυξανόµενες περιβαλλοντικές ανησυχίες, η µείωση των κοιτασµάτων ορυκτών πρώτων υλών στην Ευρώπη και ο ανταγωνισµός από χώρες µε χαµηλότερο κόστος παραγωγής θέτουν σε κίνδυνο τη βιωσιµότητα του τοµέα.
Την ίδια στιγµή, το ενεργειακό κόστος παραµένει η µεγάλη πρόκληση, καθώς επηρεάζεται δυσανάλογα από την αύξηση των τιµών της ενέργειας. Το είδαµε ιδιαίτερα την περίοδο της ενεργειακής κρίσης, µε το υψηλό ενεργειακό κόστος να υπονοµεύει την ανάπτυξη των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων σε σχέση µε χώρες που διαθέτουν φθηνότερες πηγές ενέργειας και βλέπουµε να έχουν προχωρήσει σε θεαµατικές πολιτικές για τη στήριξη των βιοµηχανιών τους (π.χ. περίπτωση ΗΠΑ µε το Inflation Reduction Act).
Παράλληλα, ένα από τα µεγαλύτερα στοιχήµατα της Ευρώπης είναι η ενεργειακή µετάβαση, η οποία απαιτεί σηµαντικές επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες και υποδοµές για την αποκέντρωση της παραγωγής και τη µείωση των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου. Είναι αναµφίβολα απαραίτητη για τη διασφάλιση ενός βιώσιµου µέλλοντος. Ωστόσο, η ταχύτητα µε την οποία προχωρά, δηµιουργεί σηµαντικές προκλήσεις για τις ευρωπαϊκές βιοµηχανίες. Οι αυξανόµενες τιµές της ενέργειας, οι νέοι περιβαλλοντικοί κανονισµοί και η έλλειψη επαρκών επενδύσεων σε υποδοµές θέτουν σε κίνδυνο την ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών προϊόντων σε παγκόσµιο επίπεδο.
Γι’ αυτό είναι επιτακτική η ανάγκη επένδυσης σε υποδοµές, που αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο ενός τέτοιου επιτυχηµένου εγχειρήµατος. Η σύνδεση µεταξύ της ενεργειακής µετάβασης, της ανταγωνιστικότητας και της γεωπολιτικής είναι άρρηκτη και µπορεί να δηµιουργήσει νέες ευκαιρίες για ανάπτυξη και απασχόληση, ενισχύοντας παράλληλα την ενεργειακή ανεξαρτησία της Ευρώπης. Ωστόσο, µια βιαστική και ανεπαρκώς σχεδιασµένη µετάβαση µπορεί να οδηγήσει σε απώλεια ανταγωνιστικότητας και να υπονοµεύσει την οικονοµική ευηµερία.
Οι πρώτες ύλες παραµένουν ένας κρίσιµος παράγοντας, καθώς είναι απαραίτητες για την παραγωγή σχεδόν όλων των προϊόντων που καταναλώνουµε. Η Ευρώπη εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τις εισαγωγές πρώτων υλών, γεγονός που την καθιστά ευάλωτη σε γεωπολιτικές αναταράξεις και διακυµάνσεις των τιµών.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναγνωρίσει τη στρατηγική σηµασία των πρώτων υλών και έχει θεσπίσει το Raw Materials Act, το οποίο στοχεύει στην εξασφάλιση της προµήθειας σε βιώσιµες πρώτες ύλες και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής βιοµηχανίας. Όµως, κι εδώ οι δυσκολίες δεν είναι λίγες, µε κρίσιµο το ερώτηµα για το αν αρκεί για να αντιµετωπιστούν οι προκλήσεις που θέτει η εξασφάλιση της προµήθειας σε κρίσιµες πρώτες ύλες.
Ζήτηµα αποτελεί και το γεγονός ότι, όπως όλες οι πολιτικές, αναµένεται να είναι µια µακροχρόνια διαδικασία, γεγονός που µπορεί να καθυστερήσει την επίτευξη των στόχων του. Επιπλέον, και σε αυτή την περίπτωση απαιτούνται σηµαντικές επενδύσεις σε έρευνα, ανάπτυξη και υποδοµές, οι οποίες µπορεί να επιβαρύνουν τους προϋπολογισµούς των κρατών-µελών. Γι’ αυτό απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες για την αποτελεσµατική εφαρµογή του. Η επιτυχία του νοµοθετικού πλαισίου θα εξαρτηθεί από την ικανότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να συνεργαστεί µε τα κράτη-µέλη, τις επιχειρήσεις και την κοινωνία των πολιτών για την υλοποίηση των στόχων του.
Παράλληλα, δεν µπορεί να παραβλέψει κανείς πως η Ευρώπη βλέπει την επιρροή της να υποχωρεί στη διεθνή σκηνή. Η επικράτηση των hard power politics και η αδυναµία της Ευρώπης να ανταποκριθεί αποτελεσµατικά σε αυτές τις νέες συνθήκες έχουν οδηγήσει σε µια αποδυνάµωση της θέσης της στις διεθνείς διαπραγµατεύσεις. Η έλλειψη µιας ενιαίας και αποφασιστικής ευρωπαϊκής φωνής έχει ως αποτέλεσµα η Ευρώπη να µην µπορεί να υπερασπιστεί τα συµφέροντά της µε τον τρόπο που θα ήθελε.
Για να αντιµετωπίσει αυτές τις προκλήσεις, η Ευρώπη πρέπει να υιοθετήσει µια ολιστική προσέγγιση, που να συνδυάζει την ενεργειακή µετάβαση µε την ενίσχυση της βιοµηχανικής βάσης και την προώθηση της καινοτοµίας. Είναι απαραίτητο να δηµιουργηθεί ένα περιβάλλον που να ενθαρρύνει τις επενδύσεις στην έρευνα και την ανάπτυξη, να υποστηρίζει τις επιχειρήσεις και να προωθεί την κυκλική οικονοµία.
Επιπλέον, η Ευρώπη πρέπει να ενισχύσει τη συνεργασία µεταξύ των κρατών-µελών και να αναπτύξει µια ισχυρότερη εξωτερική πολιτική. Μόνο µε αυτόν τον τρόπο µπορεί να ανακτήσει την απώλεια της επιρροής της στη διεθνή σκηνή και να διασφαλίσει ότι οι αποφάσεις που λαµβάνονται σε παγκόσµιο επίπεδο συµβαδίζουν µε τα συµφέροντα των Ευρωπαίων πολιτών.
Μόνο µε την υιοθέτηση ενός τολµηρού και φιλόδοξου οράµατος για το µέλλον µπορεί η Ευρώπη να διατηρήσει την ηγετική της θέση στον κόσµο και να εξασφαλίσει την ευηµερία των πολιτών της για τις επόµενες γενιές.
* Ο κ. Δηµήτρης Στεφανίδης είναι Chief Executive Director της Metallurgy Μetlen.