Τον Οκτώβριο του 2023, όταν η Tesla αρνήθηκε να εφαρμόσει τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας των εργαζομένων της στη Σουηδία, εκείνοι προχώρησαν σε απεργιακές κινητοποιήσεις.
Εν τω μεταξύ, στη γειτονική Φινλανδία, οι εργαζόμενοι έκαναν απεργίες για μεγάλο μέρος του 2023 αντιδρώντας στις προσπάθειες της νέας δεξιάς κυβέρνησης να περιορίσει θεμελιώδη δικαιώματά τους και να περικόψει τις κοινωνικές παροχές. Οι σκανδιναβικές χώρες, με μοντέλα αγοράς εργασίας που βασίζονται σε συλλογικές συμβάσεις, θεωρούνται εδώ και καιρό ως φάροι πολιτικής και βιομηχανικής δημοκρατίας, που προσέφεραν σταθερότητα, ανταγωνιστικότητα και κοινωνική δικαιοσύνη. Ωστόσο, αυτή η εικόνα έχει πλέον αμαυρωθεί και εργαζόμενοι απ’ όλο τον κόσμο έχουν δείξει αλληλεγγύη προς τους Σκανδιναβούς συναδέλφους τους.
Στην Ουγγαρία, το δικαίωμα στην απεργία έχει περιοριστεί σημαντικά από την αυταρχική κυβέρνηση του Viktor Orban και στη Δημοκρατία της Τσεχίας τα νεοφιλελεύθερα μέτρα λιτότητας έπληξαν σκληρά τα δικαιώματα των εργαζόμενων.
Εν τω μεταξύ, στην Ελλάδα, η κεντροδεξιά κυβέρνηση αντιστάθηκε στις εκκλήσεις για λιγότερες ώρες εργασίας, ενώ έφτιαξε νόμο για να μπορούν οι εργοδότες να επιβάλλουν μονομερώς την εξαήμερη εργάσιμη εβδομάδα, προκαλώντας την οργή των εργαζόμενων και των συνδικάτων.
Πέρσι, στη Γαλλία, μετά τις μαζικές διαμαρτυρίες και τις απεργίες κατά της συνταξιοδοτικής μεταρρύθμισης του προέδρου Emmanuel Macron, όσοι ηγούνταν των συνδικάτων βρέθηκαν αντιμέτωποι με κατηγορίες για διατάραξη της δημόσιας τάξης. Και δίπλα, στο Βέλγιο, χρειάστηκε η μαζική κινητοποίηση συνδικάτων και πολιτών για να μην περάσει νόμος που περιορίζει το δικαίωμα της διαμαρτυρίας.
Ο τελευταίος Παγκόσμιος Δείκτης Δικαιωμάτων του 2024, που εκπονήθηκε από τη Διεθνή Συνομοσπονδία Συνδικάτων, καταγράφει τις αυξανόμενες επιθέσεις και απειλές στα δικαιώματα των εργαζόμενων και των συνδικάτων στην Ευρώπη. Αυτές οι επιθέσεις συνοδεύτηκαν από άνοδο του αυταρχισμού, των ακροδεξιών ιδεολογιών και της επιρροής που ασκούν οι εταιρείες στην πολιτική.
Μέλη της GMB Union και εργαζόμενοι της Amazon σε απεργιακή κινητοποίηση έξω από την αποθήκη της Amazon στο Coventry της Μ. Βρετανίας, το 2023. Σε όλο τον κόσμο, οι εργαζόμενοι αντιδρούν στις κυβερνητικές πολιτικές που περιορίζουν τα δικαιώματα των εργαζομένων.
Αυτό δεν συνέβη τυχαία. Η υπερπαγκοσμιοποίηση έχει αποδυναμώσει την οργανωμένη εργασία σε όλο τον κόσμο. Στην Ευρώπη, η συμφωνία για ευημερία που καθιερώθηκε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, υπονομεύεται ολοκληρωτικά. Οι πολυεθνικές εταιρείες έχουν δημιουργήσει παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού που θέτουν σε κίνδυνο τη διαπραγματευτική δύναμη των εργαζομένων σε κάθε πλαίσιο.
Η μείωση ή η στασιμότητα των μισθών έχουν οδηγήσει στα ύψη τα κέρδη. Τα μέτρα λιτότητας έχουν εκμηδενίσει τις κοινωνικές δικλείδες ασφαλείας, έχουν κάνει πιο επισφαλείς τις συνθήκες εργασίας και έχουν αποδυναμώσει τις επιθεωρήσεις εργασίας. Ως αποτέλεσμα, τα θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα έχουν αυξηθεί σχεδόν στα μισά κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η λιτότητα επιφέρει πολιτικές επιπτώσεις αλλά και οικονομικό κόστος. Μια ανάλυση 200 ευρωπαϊκών περιφερειακών εκλογών δείχνει την άμεση σχέση μεταξύ της δημοσιονομικής εξυγίανσης μετά τη Μεγάλη Ύφεση και της εκλογικής επιτυχίας των πολιτικών εξτρεμιστών. Η έλλειψη σεβασμού στα εργασιακά δικαιώματα, συμβαδίζει με την αύξηση της οικονομικής ανισότητας και της πολιτικής αστάθειας. Τα δικαιώματα των εργαζομένων είναι ο τρόπος για να καταλάβουμε αν δουλεύει σωστά μια δημοκρατία.
Η άνοδος της ακροδεξιάς στα πρόσφατα αποτελέσματα πανευρωπαϊκών και εθνικών εκλογών πρέπει να λειτουργήσει ως αφύπνιση. Η Ευρώπη πρέπει να επιλύσει επειγόντως τις οικονομικές και κοινωνικές ανασφάλειες που κρύβονται πίσω από την αυξανόμενη οργή και τον φόβο στις κοινωνίες μας.
Τα αντίδοτα σε αυτήν την αστάθεια είναι η επένδυση σε κοινωνικές υποδομές και η ισχυρότερη δημοκρατία στην οικονομία.
Οι μεγάλες εργασιακές νίκες, όπως αυτή της συνδικαλιστικής οργάνωσης των United Auto Workers των αποθηκών Amazon στην Ευρώπη, δίνουν στους συνδικαλιστές σε όλο τον κόσμο την έμπνευση και τη δύναμη που χρειάζονται για να συνεχίσουν τους αγώνες τους. Ωστόσο, οι μεμονωμένες νίκες δεν αρκούν.
Ήρθε η ώρα για ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο. Ένα κοινωνικό συμβόλαιο που βασίζεται σε έναν μεγαλύτερο εκδημοκρατισμό της οικονομίας μας. Η αποτυχημένη συνταγή της λιτότητας, της ευελιξίας της αγοράς εργασίας και της ιδιωτικοποίησης, μόνο να επιδεινώσει μπορεί τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε. Όσο αποδεχόμαστε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι πολυεθνικές εταιρείες (περικοπή κόστους, υπερβολικά μερίσματα και εξαγορά μετοχών έναντι επανεπένδυσης κερδών), τόσο σαμποτάρουμε την ανθεκτικότητα των βιομηχανιών μας.
Η ισχυρή «οικονομική» δημοκρατία έχει αποδείξει την αξία της. Μελέτες δείχνουν ότι οι χώρες με υψηλό επίπεδο δημοκρατίας στην εργασία, που έχουν υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης, καλύτερες αμοιβές και ισότητα εισοδήματος, τελικά έχουν και υψηλότερη παραγωγικότητα ανά εργαζόμενο και υψηλότερο μερίδιο του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος που επενδύεται στην έρευνα και την ανάπτυξη. Εν τω μεταξύ, η έρευνα δείχνει ότι οι εταιρείες με δημοκρατία στην εργασία και συνδικαλιστική δράση, τα καταφέρνουν καλύτερα κοινωνικά και περιβαλλοντικά, είναι πιο ανθεκτικές σε εξωτερικούς κραδασμούς, επενδύουν περισσότερο και οδηγούν στη βιωσιμότητα.
Η Ευρώπη χρειάζεται μια βιομηχανική πολιτική προσαρμοσμένη στις προκλήσεις της εποχής μας, συνδεδεμένη με κοινωνικούς όρους σε κάθε δημόσια χρηματοδότηση και προμήθειες για να διασφαλιστεί η δημιουργία και διατήρηση της καλής ποιότητας θέσεων εργασίας και συμμετοχής των εργαζομένων σε κάθε επίπεδο, ξεκινώντας από το εργοστάσιο. Η δίκαιη μετάβαση και το ρυθμιζόμενο δίκαιο εμπόριο, απαλλαγμένο από εκμετάλλευση, είναι τα εργαλεία που χρειαζόμαστε.
Αυτό απαιτεί πολιτικές συμμαχίες. Οι πρόσφατες προοδευτικές νίκες για υψηλότερους κατώτατους μισθούς και διαφάνεια στις εφοδιαστικές αλυσίδες στην Ευρώπη, πρέπει να εφαρμοστούν αποτελεσματικά. Επίσης, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τους προοδευτικούς συμμάχους μας για να ενισχύσουμε τις συλλογικές διαπραγματεύσεις και να θέσουμε εκτός νόμου τους μεσάζοντες.
Απαιτείται επειγόντως δημοκρατική ανανέωση, που θα αποφέρει οφέλη στους εργαζόμενους, δίνοντάς τους λόγο στη λήψη αποφάσεων που αφορούν τη ζωή τους. Έτσι υπερασπιζόμαστε τη Δημοκρατία στον χώρο εργασίας, στην κοινωνία και παγκοσμίως.
*Η Judith Kirton-Darling είναι γενικός γραμματέας της IndustriALL Europe, ομοσπονδίας συνδικάτων που εκπροσωπεί περισσότερους από 7 εκατομμύρια εργαζόμενους σε 39 ευρωπαϊκές χώρες.