Οι αμερικανικές εκλογές προκάλεσαν σε όλον τον πλανήτη έντονη ανησυχία για την κατάσταση της Δημοκρατίας. Δεν αποτελεί έκπληξη το ότι επίσης έντονη είναι η ροή των χρημάτων προς οργανισμούς που επιδιώκουν να βοηθήσουν τη Δημοκρατία να ανθίσει ή τουλάχιστον να επιβιώσει στο περιβάλλον των επερχόμενων πολιτικών καταιγίδων.
Σύμφωνα με μια έκθεση του Democracy Fund, ενός μη κερδοσκοπικού ανεξάρτητου οργανισμού, οι δωρεές προς υποστήριξη της Δημοκρατίας αυξήθηκαν ανάμεσα στο 42% και το 61% στα τελευταία τέσσερα χρόνια, φτάνοντας σχεδόν τα 7 δισ. δολάρια το 2021 και το 2022.
Μόνο στις ΗΠΑ, δισεκατομμύρια επί δισεκατομμυρίων έρευσαν εν όψει της εκλογικής αναμέτρησης της 5ης Νοεμβρίου ανάμεσα στον Donald Trump και την Kamala Harris, ανέφερε η Emily Thielmann, αντιπρόεδρος του Third Plateau και αναπληρώτρια διευθύντρια του Democracy Funders Network, αμφότερα με έδρα τις ΗΠΑ. Μιλούσε σε μια εκδήλωση με τίτλο «Μπορεί το χρήμα να σώσει τη δημοκρατία;», η οποία διοργανώθηκε στο πλαίσιο του Athens Democracy Forum, σε συνεργασία με τους «New York Times».
«Διακυβεύονται πάρα πολλά στις ΗΠΑ και χρειαζόμαστε όλους τους πόρους που μπορούμε να έχουμε διαθέσιμους, όχι μόνο για να έχουμε την ισχυρή, ευημερούσα φιλελεύθερη δημοκρατία που θέλουμε στα επόμενα 50 ή 100 χρόνια, αλλά για να είμαστε σίγουροι ότι θα την έχουμε σε δύο χρόνια», λέει η κ. Thielmann, το δίκτυο της οποίας εκπροσωπεί 600 μη κομματικά ενταγμένους χρηματοδότες που συνεισφέρουν σε μια σειρά προγραμμάτων υποστήριξης της Δημοκρατίας.
Οπαδοί του Donald Trump στις 5 Νοεμβρίου 2020, στο Pennsylvania Convention Center της Philadelphia, καταγγέλλουν λογοκρισία και ζητούν ελευθερία του λόγου ως αντίλογο στο κύμα που υποστήριζε ότι, μετά την επίθεση της 6ης Ιανουαρίου στο Καπιτώλιο, έπρεπε να ληφθούν μέτρα για την πάταξη της πολιτικής παραπληροφόρησης και των fake news.
Άλλα μέλη του πάνελ συμφώνησαν ότι η υποστήριξη της βελτίωσης των εκλογικών πρακτικών και της προστασίας των δικαιωμάτων των ψηφοφόρων στις εναπομένουσες ελεύθερες δημοκρατίες δεν ήταν ποτέ ζήτημα πιο ζωτικής σημασίας.
Σύμφωνα με την έκθεση Democracy Report για το 2024, που εκπονήθηκε από το Ινστιτούτο V-Dem με έδρα τη Σουηδία, το 71% του πληθυσμού παγκοσμίως -δηλαδή 5,7 δισεκατομμύρια άνθρωποι- ζουν σε χώρες με αυταρχικά καθεστώτα, αριθμός αυξημένος κατά 48% έναντι της προηγούμενης δεκαετίας.
«Η Δημοκρατία ανά τον κόσμο φθίνει», κατέληγε η έκθεση. Επικαλούνταν συγκεκριμένα τη διάβρωση της ελευθερίας του λόγου. «Η ελευθερία έκφρασης παραμένει εκείνο το συστατικό της Δημοκρατίας που έχει επηρεαστεί περισσότερο από την υποχώρησή της και το οποίο το 2023 σημείωνε επιδείνωση σε 35 χώρες», ανέφερε η έκθεση.
Την ίδια ώρα, ένα φαινόμενο «αποτυχίας της αγοράς» που προκλήθηκε από την άνοδο του Internet, είχε ως αποτέλεσμα μια αντίστοιχη κάμψη των ανεξάρτητων ΜΜΕ και των κρατικών ΜΜΕ σε όλον τον κόσμο, ανέφερε ο Nishant Lalwani, διευθύνων σύμβουλος του International Fund for Public Interest Media.
«Αν δει κάποιος τη συνολική κατάσταση με τη δημοσιογραφία και τη Δημοκρατία, θα δει ότι την έχουμε… βαμμένη», είπε ο κ. Lalwani, σημειώνοντας ότι οι χώρες με αυταρχικά καθεστώτα, όπως η Ρωσία και η Κίνα, επιτείνουν τις προσπάθειές τους να ελέγξουν τα ΜΜΕ και να χρηματοδοτήσουν την προπαγάνδα τους, κάνοντας ατελέσφορες τις προσπάθειες διάσωσης της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας.
«Αν δεν υπάρξει συλλογική δράση, δεν υπάρχει τρόπος να βελτιωθεί αυτή η κατάσταση», πρόσθεσε, σημειώνοντας ότι η Κίνα έχει ξοδέψει περίπου 7 δισ. δολάρια τα τελευταία 10 χρόνια σε αγορές ΜΜΕ εκτός των συνόρων της.
Ο κ. Lalwani επικαλέστηκε μια πρόσφατη έκθεση, σύμφωνα με την οποία οι 38 χώρες του ΟΟΣΑ δαπανούν μόνο 500 εκατ. δολάρια σε ετήσια βάση, προκειμένου να στηρίξουν τα ανεξάρτητα και κρατικά ΜΜΕ, ποσό το οποίο αντιστοιχεί στο ένα τρίτο του ετήσιου προϋπολογισμού που διαθέτει η Ρωσία για προπαγάνδα.
«Τα αυταρχικά καθεστώτα έχουν συνειδητοποιήσει ότι τα ΜΜΕ είναι ένας οικονομικός τρόπος ελέγχου της πολιτικής επιρροής και αυτό επειδή τα μέσα δεν έχουν υψηλή αποτίμηση και επειδή διεθνώς δεν υπάρχει αρκετό ανεξάρτητο χρήμα για να στηρίξει τη δημοσιογραφία», επισήμανε.
Καθώς οι εφημερίδες συρρικνώνονται και εξαφανίζονται σε όλο τον κόσμο, χτυπημένες από την επέλαση των social media και από το δωρεάν ψηφιακό περιεχόμενο, οι κυβερνήσεις και οι διεθνείς δωρητές είναι ανάγκη να κατανοήσουν ότι η δημοσιογραφία χρειάζεται βοήθεια, ανέφερε ο κ. Lelwani. «Η δημοσιογραφία δεν αναγνωρίζεται αρκετά ως δημόσιο αγαθό», λέει. «Αν θέλουμε αυτό το αγαθό να συνεχίσει να υπάρχει, θα πρέπει να επενδύσουμε πολλά περισσότερα χρήματα».
Η συρρίκνωση του χώρου πολιτικής δραστηριοποίησης, η οποία αφήνει τους πολίτες χωρών με αυταρχικά καθεστώτα έκθετους απέναντι σε αυθαίρετη κακομεταχείριση, είναι ένα ακόμη φαινόμενο που παρατηρείται στις ΗΠΑ, ανέφερε η κ. Thielmann. «Δίνουμε πολλή προσοχή στο να εξασφαλίσουμε ότι οι άνθρωποι είναι σε θέση να ζητούν πράγματα και ότι είναι ασφαλείς - ασφαλείς από φυσικές απειλές και κυβερνοαπειλές», λέει η ίδια.
Η αύξηση της διαδικτυακής κακοποίησης, του λόγου μίσους και της προκλητικής παραπληροφόρησης οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην απεριόριστη δύναμη των τεχνολογικών πλατφορμών, εκτιμά ο κ. Lalwani.
«Έχουμε εκχωρήσει στις τεχνολογικές πλατφόρμες τη διαμόρφωση των κανόνων του δημόσιου διαλόγου και της συμμετοχής στην εκλογική διαδικασία», επισημαίνει ο ίδιος. «Τώρα η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι ρυθμιστικές αρχές αρχίζουν να το αντιλαμβάνονται». Όπως τόνισε, οι δωρεές θα μπορούσαν να βοηθήσουν τις κυβερνήσεις να ρυθμίσουν τη λειτουργία αυτών των πλατφορμών και να επιβάλουν κανόνες για τη διαφάνεια των αλγόριθμων και για τρόπους αντιμετώπισης της ρητορικής μίσους.
Μέλη της ομάδας παραγωγής ετοιμάζουν τη μετάδοση ενός «ειδησεογραφικού μαραθώνιου» της ουκρανικής τηλεόρασης στο Κίεβο, στις 15 Δεκεμβρίου 2023. Αυτό το ειδησεογραφικό πρόγραμμα ετοιμάστηκε με κυβερνητική έγκριση και είχε σκοπό να αντιμετωπίσει τη ρωσική παραπληροφόρηση για να τονώσει το ηθικό. Όμως, δέχεται έντονες επικρίσεις ότι δίνει μια ρόδινη εικόνα για τον πόλεμο.
Οι ενεργοί πολίτες έχουν καθυστερήσει να αναγνωρίσουν ότι οι τεχνολογικές πλατφόρμες έχουν «τεράστια επίπτωση στον δημόσιο χώρο και στον περιορισμό του χώρου πολιτικής δραστηριοποίησης», λέει. «Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι αυτό αλλάζει αν πρόκειται να διευρύνουμε εκ νέου αυτόν τον χώρο».
Η κ. Thielmann τόνισε τη σημασία του να αποκλείονται οι κομματικές σκοπιμότητες όταν τίθενται στόχοι προώθησης της Δημοκρατίας.
«Πραγματικά πασχίζουμε να διαχωρίσουμε την πολιτική που μας αρέσει και τα πολιτικά αποτελέσματα από τη Δημοκρατία, επειδή αρκετές από τις δυνάμεις που υποστηρίζουν τη Δημοκρατία βρίσκονται στην Αριστερά και πολλές φορές αυτά τα πράγματα μπερδεύονται», λέει. «Ο όρος Δημοκρατία έχει φορτιστεί και αμφισβητείται, χρειάζεται να σχηματίσουμε έναν ευρύ ιδεολογικό συνασπισμό για την υποστήριξή του».
Ο Στέφανος Οικονόμου, ιδρυτής της Emergency Suns, η οποία συγκεντρώνει θεσμική χρηματοδότηση και δωρεές από ιδιώτες στην Ευρώπη, σημείωσε ότι οι δωρεές στην Ευρώπη είχαν την τάση να μένουν μακριά από πολιτικές δράσεις ακριβώς για να αποφύγουν τον κίνδυνο να χαρακτηριστούν κομματικές. Οι ευρωπαϊκοί οργανισμοί πολιτικής δράσης, οι οποίοι δεν είναι κάτι τόσο συνηθισμένο και αναπτυγμένο όσο στις ΗΠΑ, είναι ακόμη πιο επιφυλακτικοί έναντι των πολιτικών διασυνδέσεων, αναφέρει ο ίδιος.
«Στην Ευρώπη υπάρχει εδραιωμένη αντίληψη για το τι είναι δημόσιο και τι ιδιωτικό», λέει ο κ. Οικονόμου. Υπάρχει ομοφωνία επί του ότι οι δωρεές ή η φιλανθρωπία «δεν θα πρέπει να έχουν να κάνουν με μεμονωμένους φορείς, οι οποίοι θα αποφασίζουν και θα έχουν τόσο μεγάλη δύναμη».
Σύμφωνα με την κ. Thielmann, μελέτες έχουν δείξει ότι οι Αμερικανοί δωρητές έλκονται περισσότερο από τα προγράμματα που προωθούν την κοινωνική δικαιοσύνη, παρά από το να παρέχουν στήριξη σε θεσμικές προσπάθειες -κάτι που είναι πιο δημοφιλές στην Ευρώπη.
Στο μεταξύ, πολλοί πειραματισμοί με νέες πρακτικές ψηφοφορίας, όπως η ψηφοφορία με κατάταξη, που επιτρέπει στους ψηφοφόρους να σημειώνουν τις προτιμήσεις τους στο ψηφοδέλτιο, δοκιμάζονται σε επίπεδο πολιτείας στις ΗΠΑ. «Έχοντας πενήντα πολιτείες, έχουμε και πενήντα μικρά εργαστήρια», ανέφερε.
Όπως ανέφερε ο κ. Οικονόμου, οι οργανισμοί δεν θα πρέπει να στηρίζονται μόνο στα χρήματα, αλλά θα πρέπει να χρησιμοποιούν όλα τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους για να προστατεύσουν τη Δημοκρατία από την αύξηση των ανισοτήτων. «Η Δημοκρατία διαβρώνεται και ο κόσμος καίγεται», λέει. «Αν υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που δεν νιώθουν αυτές τις φλόγες, είναι γιατί τους προστατεύουν τα προνόμιά τους».