Δύσκολος ο εκσυγχρονισμός της Ελλάδος. Τα προνόμια που κατά καιρούς έχουν αποσπάσει καλά οργανωμένα συμφέροντα τις προηγούμενες δεκαετίες ήταν και είναι συγκεκριμένα και θεσμοθετημένα, σε αντίθεση με το ασαφές κοινωνικό όφελος που θα βελτίωνε τη θέση αυτών που εδώ και χρόνια καλούνται να πληρώσουν τον λογαριασμό.
Επιπλέον, η πλάστιγγα του πολιτικού κόστους έγερνε και γέρνει συστηματικά υπέρ της απραξίας και ενάντια στις αλλαγές των δομών. Η πολιτική ατολμία απέτρεψε και αποτρέπει ακόμη τις αναγκαίες βαθιές τομές. Η διάβρωση των λειτουργιών της χώρας οδήγησε σε εκτεταμένη αποθεσμοποίηση και αποδιάρθρωση όχι μόνο των τυπικών θεσμών του κράτους αλλά και των άτυπων θεσμικών κανόνων που συγκροτούν κάθε κοινωνία, η οποία διαθέτει ζωτικότητα και αέναη προσαρμογή στις εξελίξεις.
Η χώρα βελτιώνεται μεν, αλλά σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες υπολείπεται σημαντικά. Η πάσχουσα από το σύνδρομο της «Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων» Ελλάδα κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις μεταξύ των χωρών της Ε.Ε. σε όλα σχεδόν τα πεδία των λειτουργιών της.
Η περιπέτεια της χρεοκοπίας φαίνεται ότι αποδεικνύεται στείρα. Δεν άφησε διδάγματα, συμπεράσματα και, κυρίως, αυτοσυνειδησία.
Η πολιτική ατολμία συνεχίζει και τώρα να αποτρέπει τις αναγκαίες βαθιές τομές. Η ανεξήγητη αμεριμνησία, η ηθελημένη άγνοια κινδύνου, τα γνωστικά και ηθικά διλήμματα που είχαν αναχθεί σε κυρίαρχα πολιτικά δόγματα και τα οποία οδήγησαν στη χρεοκοπία, εξακολουθούν, σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό να υφίστανται και σήμερα. Η παραγωγική δυνατότητα της χώρας είναι αφυδατωμένη. Η κατεπείγουσα αναθέσμισή της υποκύπτει στην πολιτική δειλία και στον φόβο του πολιτικού κόστους.
Σε ό,τι αφορά την ελληνική κοινωνία, αυτή βρίσκεται εκεί ακριβώς όπου την οδήγησαν και την οδηγούν άστοχες και αστόχαστες πολιτικές επιλογές. Ήταν και είναι εγκαταλελειμμένη χωρίς προορισμό, οράματα και στόχους για το μέλλον, να βυθίζεται στη δουλεία του χυδαίου καταναλωτισμού. Η έννοια της πολιτικής συνεννόησης εξακολουθεί να είναι απαγορευμένη εντός των περισσότερων κομμάτων.
Όμως, η κοινωνία κινείται όταν η πολιτική ανοίγει τον δρόμο και η πρόοδος συντελείται όταν υπάρχει διαρκής αμφισβήτηση και μεγάλες θεμελιακές αλλαγές που συνεχώς ανανεώνονται και προσαρμόζονται. Όχι καθολική και ισοπεδωτική αμφισβήτηση, αλλά επιλεκτική. Υπάρχουν εκείνα που αναθεωρούνται και καταργούνται, και άλλα που πρέπει να οικειοποιηθούμε και να αξιοποιήσουμε. Η «λύση» της συνέχειας αποκλείει την εξέλιξη.
Πρόκειται για στατική αντίληψη των πραγμάτων, που εκφράζει το συντηρητικό πνεύμα.
Πεποίθησή μου, λοιπόν, είναι ότι η λυτρωτική κατάληξη του σημερινού ελληνικού προβλήματος θα προκύψει μόνο μέσα από την πολιτική συμφωνία και συναπόφαση του πολιτικού κόσμου για την εφαρμογή ενός ρεαλιστικού και μακρόπνοου μεταρρυθμιστικού σχεδίου εθνικής ανασυγκρότησης. Αν αυτό αποδειχθεί ανέφικτο, θα οφείλεται στην πολιτική μικροψυχία και μικρόνοια της πολιτικής ελίτ.
Με λίγα λόγια η απάντηση στο ερώτημα γιατί στην Ελλάδα δεν προχωρούν οι μεταρρυθμίσεις είναι απλή: δεν τις επιθυμεί η πολιτική ελίτ της χώρας με τη συνεπικουρία και των άλλων συναπτομένων ελίτ, όπως της οικονομικής, της ακαδημαϊκής, της μιντιακής κ.λπ.
Η προσεχής δυνατότητα αναθεώρησης του σημερινού συνταγματικού κειμένου είναι μια μεγάλη ευκαιρία για να αναστραφεί η εμφανής ροπή «αμοιβαδοποίησης» και αποσύνθεσης της κοινωνίας και των αδύναμων θεσμικών λειτουργιών της.
Τρία πράγματα κατά βάση απαιτούνται: σχέδιο, πολιτική συνεννόηση και πολιτικό σθένος.
*O Αλέκος Παπαδόπουλος είναι πρώην υπουργός