Τέσσερις δεκαετίες μετά τη γνωριμία μου με δύο Παλαιστίνιους φοιτητές, τους βρήκα ξανά.
Βηθλέεμ, Δυτική Όχθη - Όταν ήμουν φοιτητής νομικής και ταξίδευα «χαλαρά» στη Μέση Ανατολή το 1982, γνώρισα δύο Παλαιστίνιους φοιτητές σε ένα τοπικό λεωφορείο στη Δυτική Όχθη. Πιάσαμε κουβέντα και με κάλεσαν στα σπίτια τους, έτσι κατέβηκα από το λεωφορείο και πέρασα τη μέρα μαζί τους στα μπερδεμένα σοκάκια του πυκνοκατοικημένου Καταυλισμού Προσφύγων Dheisheh.
Περάσαμε όμορφα. Μου μίλησαν για τα μαθήματα αραβικής γλώσσας στο Πανεπιστήμιο της Βηθλεέμ, ενώ εγώ τότε σχεδίαζα να μάθω αραβικά στο Κάιρο. Ήμασταν όλοι πολύ ενθουσιασμένοι με τις σπουδές, γεμάτοι νιάτα και όνειρα. Σημείωσα τα ονόματά τους στην ατζέντα μου, αλλά δεν επικοινωνήσαμε ξανά -ως τώρα.
41 χρόνια αργότερα, μετά το ξέσπασμα του πολέμου στη Μέση Ανατολή, ξέθαψα την παλιά μου ατζέντα και βρήκα τα ονόματά τους. Αναρωτήθηκα: Άραγε θα είναι ακόμα ζωντανοί; Μήπως έφυγαν στο εξωτερικό; Αυτή τη ζοφερή στιγμή, ποια η γνώμη τους για το Ισραήλ, τη Χαμάς και την Αμερική;
Καταυλισμός προσφύγων στη Ramallah της Δυτικής Όχθης.
Με τη βοήθεια ενός τοπικού δημοσιογράφου, που τηλεφώνησε στον καταυλισμό Dheisheh, μπόρεσα να τους εντοπίσω: τον Saleh Molhem, τώρα 63 ετών, με γκρίζα μαλλιά, και τον Mahmoud Qaraqei, τώρα 60. Ένας λόγος που ήταν δυνατός ο εντοπισμός τους είναι ότι οι Παλαιστίνιοι πρόσφυγες δεν μετακινούνται εύκολα. Και οι δύο ζούσαν ακόμα στον ίδιο προσφυγικό καταυλισμό. Με θυμήθηκαν και με προσκάλεσαν για ακόμη μία επίσκεψη.
Ήταν θαυμάσιο που τους είδα ξανά, όμως η επανένωσή μας ήταν επίσης μια εικόνα των προβλημάτων των Παλαιστινίων: ο κόσμος έχει αλλάξει τόσο πολύ σε αυτές τις τέσσερις δεκαετίες, όμως ενώ εγώ ταξίδεψα τον κόσμο και απέκτησα μια ικανοποιητική καριέρα, εκείνοι παρέμειναν χωρίς πατρίδα, αποκλεισμένοι σε έναν προσφυγικό καταυλισμό να φοβούνται τους Ισραηλίτες εποίκους και τους στρατιώτες. Και ακόμα χειρότερα: έχουν πολύ λιγότερες ελευθερίες σήμερα απ’ ό,τι το 1982.
Τότε μπορούσαν να ταξιδεύουν με ευκολία στο Ισραήλ, ακόμα και να δουλεύουν εκεί. Τα Σαββατοκύριακα μπορούσαν να χαλαρώνουν στις παραλίες του Ισραήλ. «Συνήθιζα να πηγαίνω με το αυτοκίνητο για να περάσω τη μέρα μου στο Τελ-Αβίβ», μου είπε ο Mahmoud.
Τώρα ζουν κάτω από ένα ασφυκτικό σύστημα συνοριακών σημείων εισόδου και ελέγχου που δυσκολεύουν τα ταξίδια ακόμη και εντός της Δυτικής Όχθης. Η τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023 έκανε τα πάντα χειρότερα. Λόγω του αποκλεισμού από τις ισραηλινές αρχές, δεν μπορούσα να πάω ούτε στα σπίτια τους. Καταλήξαμε να συναντηθούμε σε ένα εστιατόριο της Βηθλεέμ, αλλά για να φτάσω εκεί έπρεπε να αφήσω το νοικιασμένο στο Ισραήλ αυτοκίνητό μου σε έναν αποκλεισμένο δρόμο, να σκαρφαλώσω σε ένα τείχος που κατασκεύασε το Ισραήλ και μετά να πάρω ένα παλαιστινιακό ταξί.
Σημείο ελέγχου στο τείχος της Δυτικής Όχθης, όπου ένας άντρας πουλάει γρήγορο φαγητό στον κόσμο που περιμένει εκεί προσπαθώντας να περάσει στην άλλη πλευρά.
«Δεν μπορώ να πάω πουθενά», μου είπε ο Mahmoud. «Θέλω να πάω σε έναν γιατρό στη Χεβρώνα», επίσης στη Δυτική Όχθη, αλλά είπε ότι αυτό δεν είναι πλέον δυνατό λόγω του αποκλεισμού των δρόμων.
Οι Ισραηλινοί ισχυρίζονται ότι, αν οι Παλαιστίνιοι έχουν λιγότερες ελευθερίες, είναι από δικό τους λάθος. Σημειώνουν ότι ήταν το μπαράζ των βομβιστικών επιθέσεων αυτοκτονίας από Παλαιστίνιους που οδήγησε στη δημιουργία φραγμάτων και σημείων ελέγχου, εδώ και στη Γάζα.
Όταν τους πρωτογνώρισα, ο Saleh και ο Mahmoud ήταν γεμάτοι μεγάλα σχέδια για ταξίδια και καριέρα. Έδειχναν αισιόδοξοι. Τώρα είναι πικραμένοι και εύκολα πιστεύουν ό,τι χειρότερο για το Ισραήλ.
«Ο μόνος καλός Παλαιστίνιος είναι ένας νεκρός Παλαιστίνιος», είπε ο Saleh, περιγράφοντας αυτό που νομίζει ότι πιστεύουν οι Ισραηλινοί.
Και οι δύο ήλπιζαν να κάνουν μεταπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό (ο Saleh ήθελε διδακτορικό στις αραβικές σπουδές στην Αίγυπτο και ο Mahmoud ήλπιζε να αποκτήσει μεταπτυχιακό στα ισπανικά στην Ισπανία) όμως, όπως είπαν, η ισραηλινή καταστολή το κατέστησε αδύνατο και οι ευκαιρίες τους χάθηκαν.
Άποψη του καταυλισμού προσφύγων στη Ramallah από ένα μπακάλικο - πλυντήριο αυτοκινήτων.
Και οι δύο έγιναν δάσκαλοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στη Δυτική Όχθη, αλλά και οι δύο είπαν ότι απολύθηκαν πριν από πολλά χρόνια από τις ισραηλινές αρχές. Ο Mahmoud είπε ότι οι Ισραηλινοί αξιωματούχοι τον απέλυσαν με δικαιολογία τη 18ήμερη φυλάκισή του για παραβίαση της απαγόρευσης κυκλοφορίας πριν από πολλά χρόνια. Ο Saleh είπε ότι δεν συνελήφθη ποτέ, αλλά απολύθηκε από τους Ισραηλινούς επειδή δεν κατάφερε να εμποδίσει τους μαθητές του να πετάξουν πέτρες σε Ισραηλινούς στρατιώτες. Αργότερα βρήκαν δουλειές ως δάσκαλοι σε σχολεία των Ηνωμένων Εθνών για Παλαιστίνιους πρόσφυγες και τώρα είναι και οι δύο συνταξιούχοι.
Δεν είμαι σε θέση να επαληθεύσω τους ισχυρισμούς τους και η εκδοχή των Ισραηλινών μπορεί να είναι διαφορετική. Η Μέση Ανατολή είναι γεμάτη από εναλλακτικές αφηγήσεις για κάθε γεγονός, καθεμία αληθινή γι’ αυτόν που τη διηγείται -η εκδοχή του Ισραήλ επικεντρώνεται σε απειλές από Παλαιστίνιους.
Η Γάζα κυριαρχεί στις ειδήσεις αυτές τις μέρες (ΣτΜ. το άρθρο δημοσιεύθηκε στο φύλλο των «New York Times» της 4ης Νοεμβρίου 2023), όμως μετά την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου, τουλάχιστον 132 Παλαιστίνιοι έχουν σκοτωθεί στη Δυτική Όχθη, μεταξύ των οποίων 41 παιδιά, λένε τα Ηνωμένα Έθνη, μαζί με έναν Ισραηλινό στρατιώτη, που σκοτώθηκε από Παλαιστίνιους. Περισσότεροι από 900 Παλαιστίνιοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους εκείνη την περίοδο.
Στον καταυλισμό προσφύγων στη Ramallah.
Αυτά μπορεί να είναι μακροχρόνια προβλήματα, όμως έχουν επιδεινωθεί τα τελευταία χρόνια και ειδικά τις τελευταίες εβδομάδες.
«Οι έποικοι εκμεταλλεύονται αυτόν τον πόλεμο για να εκδιώξουν βίαια τις ποιμενικές κοινότητες», είπε ο ραβίνος Arik Ascherman, ένας ακτιβιστής για τα ανθρώπινα δικαιώματα στο Ισραήλ. Τα Ηνωμένα Έθνη δήλωσαν πρόσφατα ότι, από τις 7 Οκτωβρίου και μετά, σημειώνονταν κατά μέσο όρο επτά επιθέσεις τη μέρα από εποίκους σε Παλαιστίνιους της Δυτικής Όχθης, συχνά με όπλα και συχνά με την υποστήριξη των Ισραηλινών δυνάμεων ασφαλείας.
Όσες φορές μίλησα με εποίκους στο παρελθόν, υποστήριζαν ότι απλώς προστατεύουν τον εαυτό τους από τους Παλαιστίνιους και ότι σε κάθε περίπτωση, ο Θεός τους έδωσε ολόκληρη την περιοχή. «Αυτός είναι ο τίτλος κτήσης της γης μας», είπε ο πρεσβευτής του Ισραήλ στα Ηνωμένα Έθνη στους συναδέλφους του το 2019, κρατώντας ψηλά μια Βίβλο και αναφερόμενος στη Δυτική Όχθη, καθώς και στο Ισραήλ.
Ήταν καλό που είδα τον πρόεδρο Μπάιντεν στις 25 Οκτωβρίου να καταγγέλλει «εξτρεμιστές εποίκους που επιτίθενται εναντίον Παλαιστινίων στη Δυτική Όχθη». Οι έποικοι «πρέπει να λογοδοτήσουν», είπε. «Και πρέπει να σταματήσει τώρα».
Άποψη ισραηλινού οικισμού από ένα εγκαταλειμμένο σημείο ελέγχου στη Δυτική Όχθη.
Η Jessica Montell, η οποία διευθύνει μια οργάνωση για τα ανθρώπινα δικαιώματα, που ονομάζεται HaMoked, είπε ότι επίσης υπήρξε ένα κύμα συλλήψεων Παλαιστινίων της Δυτικής Όχθης τις τελευταίες εβδομάδες.
Ένας από τους λόγους που οι Παλαιστίνιοι αισθάνονται ότι απειλούνται, είναι ότι ο υπουργός Ασφαλείας του Ισραήλ, Itamar Ben-Gvir, είναι μια ακροδεξιά φιγούρα που κάποτε καταδικάστηκε σε ισραηλινό δικαστήριο για υποστήριξη ισραηλινής τρομοκρατικής ομάδας, ενώ πρόσφατα έκανε επίδειξη του πορτρέτου ενός εξτρεμιστή που δολοφόνησε 29 Παλαιστινίους, και το έχει κορνιζάρει στο σπίτι του.
«Δεν είναι υπερβολή να πεις ότι η ισραηλινή κυβέρνηση είναι αντίστοιχη της Κου Κλουξ Κλαν», είπε ο Montell.
Ίσως γι’ αυτόν τον λόγο, ο Saleh και ο Mahmoud ήταν ανήσυχοι που θα με συναντούσαν και επιφυλακτικοί με αυτά που έλεγαν -πολύ διαφορετικοί από τον τρόπο που εκφράζονταν ελεύθερα όταν τους πρωτογνώρισα. Ζήτησαν, επίσης, να μη φωτογραφηθούν τα πρόσωπά τους.
Ρώτησα εάν η ισραηλινή καταστολή ευθύνεται για την αύξηση των σημαιών της Χαμάς που έχουν γεμίσει τη Δυτική Όχθη. Δεν ήθελαν να μιλήσουν καθόλου γι’ αυτό.
Όταν η συζήτηση έφτασε στα πολιτικά, διαφωνήσαμε αρκετά. Εκείνοι ήταν βέβαιοι ότι η έκρηξη στο Αραβικό Νοσοκομείο Al-Ahli της Γάζας ήταν μια προβοκάτσια από το Ισραήλ. Με βάση τις δικές μου πηγές, τείνω να πιστεύω στην εκτίμηση των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ, ότι η αεροπορική επιδρομή δεν ήταν από το Ισραήλ.
Οι τόνοι στη συζήτηση ανέβηκαν όταν φτάσαμε στην επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου. «Οι άνθρωποι ήταν χαρούμενοι σε όλο τον αραβικό κόσμο όχι λόγω των δολοφονιών και της αιματοχυσίας, αλλά επειδή ήταν η πρώτη φορά που οι κάτοικοι της Γάζας μπορούσαν να πραγματοποιήσουν το όνειρό τους να φύγουν από τη Γάζα», είπε ο Saleh.
Ανταπάντησα σημειώνοντας πόσο απάνθρωπη ήταν η επίθεση της Χαμάς και πόσοι Ισραηλινοί πολίτες είχαν σκοτωθεί ή απαχθεί. Ο Saleh και ο Mahmoud είπαν ότι θρήνησαν για τους Ισραηλινούς που σκοτώθηκαν, αλλά αναρωτήθηκαν γιατί ο κόσμος δεν ήταν εξίσου εξοργισμένος που σκοτώθηκαν Παλαιστίνιοι σε αθροιστικά πολύ μεγαλύτερους αριθμούς. Εκείνοι απογοητεύθηκαν που εστίαζα στη βαρβαρότητα της Χαμάς κι εγώ απογοητεύθηκα από την απροθυμία τους να καταδικάσουν απερίφραστα αυτές τις επιθέσεις.
Ο Mahmoud έσπασε την αμοιβαία απογοήτευση. «Δεν μισούμε κανέναν», είπε. «Εβραίοι, Χριστιανοί, Βουδιστές, δεν μισούμε κανέναν, αναζητούμε μόνο ελευθερία για να ζήσουμε τη ζωή μας».
Φαινόταν ότι προσπαθούσαν να με κάνουν να καταλάβω. «Δεν είμαστε ταραχοποιοί», είπε ο Saleh. «Θέλουμε απλώς να ζούμε ελεύθερα όπως όλοι οι άλλοι στον κόσμο».
Ρώτησα αν η Δυτική Όχθη κινδύνευε να εκραγεί από θυμό για τις δολοφονίες στη Γάζα. Η ερώτηση τους ανησύχησε, αλλά ο Saleh είπε: «Οι άνθρωποι ασφυκτιούν και γι’ αυτό διαδηλώνουν για να εκφράσουν τα συναισθήματά τους». Έδειξε το αναψυκτικό που είχε μπροστά του. «Είναι σαν αυτό», είπε. «Αν το κουνάς, θα σκάσει».
Μετά το γεύμα, αποχαιρετιστήκαμε. Αστειεύτηκα ότι θα συναντηθούμε σε άλλα 41 χρόνια. Είπαν βλοσυρά ότι δεν ήταν βέβαιοι αν θα επιβίωναν ακόμη και για λίγες ώρες. Επικράτησε μια βαριά σιωπή.
Χωρίσαμε, όλοι ήμασταν λιγότερο χαρούμενοι από την πρώτη φορά. Ήταν συνηθισμένοι Παλαιστίνιοι, άνθρωποι που είχαν συνήθως σκυμμένο το κεφάλι. Είχαν αποφύγει την πολιτική και δεν είχαν χάσει μέλη της οικογένειάς τους στη σύγκρουση. Όμως, είχαν χάσει την ελευθερία και την αξιοπρέπειά τους. Υπάρχουν αναρίθμητοι άλλοι σαν αυτούς, που δεν γίνονται ποτέ πρωτοσέλιδα, αλλά σιγοβράζουν μέσα τους.
Αναλογίστηκα δύο νεαρούς άνδρες γεμάτους υποσχέσεις και ζεστασιά, γεμάτους ελπίδα, που κατοικούσαν σε έναν κόσμο στον οποίο Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι συνυπήρχαν καθημερινά και δεν φοβούνταν ο ένας τον άλλον.
Είναι απογοητευτικό να βλέπεις την αλλαγή σήμερα. Ενόσω ο Saleh και ο Mahmoud έγιναν μπαμπάδες και παππούδες, τους στέρησαν το μέλλον, τη ζωντάνια, την ελπίδα. Και αυτό, νομίζω, είναι η καρδιά του παλαιστινιακού προβλήματος.
* O κ. Nicholas Kristof είναι αρθρογράφος των «New York Times».
© 2023 The New York Times Company