Είναι δύσκολο να δώσουμε μία μοναδική και συνάμα κοινά αποδεκτή απάντηση στο ερώτημα «Πώς πρέπει να είναι το εκπαιδευτικό μας σύστημα;».
Από την πλευρά μας, ως εκπαιδευτικοί καταβάλλουμε μεγάλη προσπάθεια για να ισορροπήσουμε μεταξύ των μοναδικών αναγκών που έχει κάθε μαθητής και της ευληπτότητας ενός προγράμματος σπουδών, με αποτέλεσμα ορισμένες φορές να αφήνουμε στο παρασκήνιο αυτή την προσπάθεια, διότι επείγει η «ολοκλήρωση της ύλης».
Ως αποτέλεσμα συνήθως αντιλαμβανόμαστε ως σημαντικό αυτό που επείγει, χάνοντας την ευκαιρία να αναστοχαστούμε για τον σκοπό της εκπαίδευσης. Για να κατορθώσουμε να επιλύσουμε το δυσεπίλυτο αυτό πρόβλημα, απαιτείται μια διαφορετική προσέγγιση, ώστε να διευκολύνουμε τους μαθητές μας να αποκτήσουν κατάλληλες δεξιότητες και στάσεις για να αντιμετωπίσουν τις μελλοντικές προκλήσεις.
Βασικός πυλώνας κάθε εκπαιδευτικού συστήματος είναι τα προγράμματα σπουδών. Τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας έχει επιτευχθεί η στροφή προς ολιστικά προγράμματα σπουδών, που καλλιεργούν βασικές δεξιότητες ζωής και θέτουν ως προτεραιότητα το τι πρέπει να γνωρίζει ή να μπορεί να κάνει ο μαθητής, δηλαδή τα προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα. Αναμένεται σύντομα η εφαρμογή τους με την προσθήκη εκπαιδευτικών πόρων, όπως το πολλαπλό βιβλίο, τα νέα ψηφιακά μαθησιακά αντικείμενα και τα σύγχρονα περιβάλλοντα μάθησης, τα οποία είτε εντάσσονται στην τάξη με την εισαγωγή των διαδραστικών συστημάτων μάθησης, είτε λειτουργούν συμπληρωματικά μέσω ψηφιακών τεχνολογιών.
Επιπρόσθετα, σήμερα γνωρίζουμε περισσότερα για το πώς μαθαίνουν οι άνθρωποι. Η εκπαιδευτική νευροεπιστήμη, η τομή μεταξύ της νευροεπιστήμης, της εκπαίδευσης και της ψυχολογίας, μας προσφέρει πολύτιμες γνώσεις για τη διαδικασία μάθησης, προκαλώντας δομικές αλλαγές στα εκπαιδευτικά συστήματα.
Αποτελέσματα ερευνών αναδεικνύουν την ανάγκη περισσότερης κίνησης στην τάξη, συχνών διαλειμμάτων, ενεργής εμπλοκής, συνεργασίας, πολυδιάστατης προσέγγισης των εννοιών, θετικών συναισθηματικών εμπειριών και συνδέσεων με την προϋπάρχουσα γνώση. Τα δεδομένα από τη μελέτη του εγκεφάλου αναδεικνύουν ότι, όταν το περιβάλλον έχει εμπλουτιστεί με τα προαναφερθέντα, η γνώση, οι δεξιότητες και οι στάσεις που επιχειρούμε να κατακτήσουν οι μαθητές μας, εγκαθιδρύονται, γίνονται μόνιμες, θεωρούνται από τους μαθητές χρήσιμες και εντέλει ανακαλούνται κατάλληλα και άμεσα όταν χρειάζονται.
Επιπλέον, η εμφάνιση προσαρμοστικού λογισμικού με ενσωματωμένη Τεχνητή Νοημοσύνη και παιγνιώδεις δραστηριότητες, οι οποίες θα είναι διαθέσιμες σε όλες τις ψηφιακές συσκευές, σηματοδοτούν μια αλλαγή στον τρόπο παροχής εκπαιδευτικού περιεχομένου, προσφέροντας νέους δρόμους για εξατομικευμένες μαθησιακές εμπειρίες. Όλα αυτά οδηγούν σε μια κουλτούρα εκπαιδευτικής πολιτικής, η οποία στηρίζεται σε τεκμηριωμένες αποφάσεις, μεταφράζει την έρευνα σε εκπαιδευτική πρακτική, χρησιμοποιεί αποδεικτικά στοιχεία και οδηγεί στην εκπαίδευση ακριβείας.
Αυτή η αλλαγή παραδείγματος θέτει τη βάση της συζήτησης για τον κρίσιμο ρόλο της επαγγελματικής ανάπτυξης των εκπαιδευτικών, οι οποίοι καλούνται να αναγνωρίζουν την αναγκαιότητα τέτοιων προσεγγίσεων, να τις αποδέχονται, να τις προσαρμόζουν στις ανάγκες των μαθητών τους, να τις διερευνούν περαιτέρω και να τις εξελίσσουν. Εύκολα, λοιπόν, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι τα εξατομικευμένα και βασισμένα στις ικανότητες μαθησιακά περιβάλλοντα δεν λειτουργούν μετασχηματιστικά μόνο για τους μαθητές, αλλά και για τους εκπαιδευτικούς, ώστε να τα αξιοποιούν ως μέρος της επαγγελματικής τους ανάπτυξης.
Πιστεύουμε συνεπώς, ότι η δημιουργία ισχυρών θεμελίων στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, η μετάβαση στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, η ολοκλήρωση της σχολικής εκπαίδευσης, η εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς και η προετοιμασία των μαθητών για μια παγκοσμιοποιημένη και συμπεριληπτική κοινωνία απαιτεί ακόμα μεγαλύτερη συνεργασία και συμμετοχή. Με τα νέα προγράμματα σπουδών, τα σύγχρονα εκπαιδευτικά μέσα, τις τεκμηριωμένες αποφάσεις οι οποίες στηρίζονται στα δεδομένα και το νέο πλαίσιο επαγγελματικής ανάπτυξης εκπαιδευτικών, μπορούμε να έχουμε βάσιμες ελπίδες ότι θα καταφέρουμε να δημιουργήσουμε ένα περιβάλλον με μετασχηματιστική οπτική, το οποίο θα αντιμετωπίζει επιτυχώς τις εκπαιδευτικές προκλήσεις σε όλα τα επίπεδα.
* Ο κ. Σπυρίδων Δουκάκης είναι Πρόεδρος Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, Επίκουρος Καθηγητής, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Πληροφορικής, Εργαστήριο Βιοπληροφορικής και Ανθρώπινης Ηλεκτροφυσιολογίας