Η περιοχή μας έχει εισέλθει σε μια φάση πρωτοφανούς γεωπολιτικής ρευστότητας. Θα διαρκέσει τουλάχιστον μέχρι τον Νοέμβριο του 2024, οπότε και θα διεξαχθούν οι αμερικανικές προεδρικές εκλογές. Αυτό αφορά και στις δύο μείζονες διαμάχες της περιοχής μας: την Ουκρανία και τη Λωρίδα της Γάζας.
Ουδείς περίμενε ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία θα διαρκούσε δύο χρόνια. Συνεχίζεται χωρίς προοπτική σύντομου τερματισμού του. Η όλη εξέλιξη μας ενδιαφέρει ως χώρα άμεσα. Αντιμετωπίζουμε ως ελληνισμός την ίδια ακριβώς κατάσταση με αυτήν που βιώνουν οι Ουκρανοί. Το 1974 η Τουρκία εισέβαλε στο έδαφος της Κύπρου και 50 χρόνια μετά εξακολουθεί να κατέχει το 38% του νησιού. Η Ελλάδα αντιμετωπίζει τη διαρκή απειλή τουρκικής εισβολής. Σε ένα τμήμα των Ευρωπαίων διαμορφώνεται η αντίληψη ότι οι Ουκρανοί θα πρέπει να αποδεχθούν τα τετελεσμένα της ρωσικής εισβολής και να κλείσει εκεί το θέμα. Είναι σαφείς οι επικίνδυνες προεκτάσεις αυτής της αντιλήψεως για το Κυπριακό, αλλά και γενικότερα για τα ελληνοτουρκικά και τον τουρκικό αναθεωρητισμό.
Αντιστοίχως, ουδείς περίμενε ότι η Χαμάς θα έκανε το θανάσιμο λάθος να επιτεθεί στο Ισραήλ. Οι εκατόμβες θυμάτων από την ισραηλινή επίθεση συνεχίζονται χωρίς να υπάρχει οποιαδήποτε διασφάλιση για τη διακυβέρνηση της Λωρίδας της Γάζας την επόμενη μέρα. Το μεγαλύτερο πρόβλημα, όμως, είναι ότι απειλείται με ανάφλεξη η ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής.
Είναι σαφές ότι στην περιοχή αυτή τη στιγμή συγκρούονται το Ισραήλ με το Ιράν. Το Ιράν επηρεάζει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο τη Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας, τη Χεζμπολάχ στο νότιο Λίβανο, το καθεστώς Άσαντ στη Συρία, την κυβέρνηση του Ιράκ και βεβαίως τους αντάρτες Χούθι στην Υεμένη. Ήδη τα προβλήματα που έχουν δημιουργήσει οι τελευταίοι στη θαλάσσια ναυσιπλοΐα στην Ερυθρά Θάλασσα, είναι πολύ σοβαρά και αγγίζουν άμεσα την Ευρώπη. Εάν εμπλακεί ευθέως στη σύγκρουση το Ιράν, τότε θα βρεθούμε πολύ κοντά σε κάτι που θα μοιάζει με προετοιμασία Γ΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Είναι σαφές ότι τα μάτια όλων των αντιμαχόμενων σε Ουκρανία και Μέση Ανατολή είναι στραμμένα προς τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές. Τυχόν εκλογή Τραμπ -που, σύμφωνα με τα μέχρι τώρα στοιχεία, είναι το πλέον πιθανό ενδεχόμενο- θα αλλάξει πλήρως τις ισορροπίες. Στη μεν Ουκρανία μπορεί να σημαίνει λήξη του πολέμου με σημαντική επιβράβευση του επιτιθέμενου. Στη Μέση Ανατολή σημαίνει ότι η σύγκρουση μεταξύ ιρανικών αφενός και αμερικανικών - ισραηλινών συμφερόντων θα είναι διαρκής. Ένα νέο τοπίο βρίσκεται υπό διαμόρφωση στην ευρύτερη περιοχή όπου ζούμε.
Είναι προφανές ότι τα ίδια ακριβώς εν σχέσει προς τις αμερικανικές εκλογές, έχει κατά νου και ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν. Οι σχέσεις του με την αμερικανική διοίκηση επί Μπάιντεν δεν ήταν καλές. Επί παραδείγματι, ενώ επεδίωκε διακαώς να επισκεφθεί επισήμως τις ΗΠΑ, δεν τα κατάφερε. Αντιθέτως, με τον πρόεδρο Τραμπ συνομιλούσε τουλάχιστον μία φορά τον μήνα τηλεφωνικώς. Βασίμως εκτιμάται ότι μέχρι και τις αμερικανικές εκλογές θα υπάρξει νηνεμία στο επίπεδο των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Ο Τούρκος πρόεδρος δεν θα θέλει να διαταράξει την εύθραυστη ισορροπία που έχει επιτύχει σε αυτή τη φάση με την Αμερική
Σε αυτό το πλαίσιο καλούμαστε και εμείς να συνεχίσουμε. Σχηματικά μπορούμε να πούμε ότι στην περιοχή μας υπάρχει μια ζώνη του πολέμου και μια ζώνη της ειρήνης. Η γειτονιά μας ανατολικά έχει περάσει πλέον στη ζώνη του πολέμου.
Η Τουρκία βρίσκεται σε μια εσωτερική διαμάχη με τους Κούρδους και ταυτοχρόνως τα στρατεύματά της κατέχουν παρανόμως στην Κύπρο και πολεμούν σε Συρία, Ιράκ, Αζερμπαϊτζάν. Στη Συρία μπορεί να μη μαίνεται πλέον ο πόλεμος με την ίδια ένταση που τον βλέπαμε πριν από μια δεκαετία, όμως η χώρα έχει τεράστια προβλήματα, ενώ τμήματά της ελέγχονται από Κούρδους, από την Τουρκία και από φανατικούς ισλαμιστές.
Το Ιράκ, σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα μετά την αμερικανική επέμβαση, ακόμη προσπαθεί να ισορροπήσει. Η κατάσταση στον Λίβανο είναι χαοτική. Στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη βλέπουμε καθημερινά τι γίνεται. Η Αίγυπτος οριακά ισορροπεί προσπαθώντας να αντιμετωπίσει το κίνημα των Αδελφών Μουσουλμάνων και τα οικονομικά προβλήματά της. Η Λιβύη είναι χωρισμένη στα δύο.
Σε αυτό το σκηνικό, η Ελλάδα και η Κύπρος είναι πλέον πέραν πάσης αμφιβολίας οι ακραίες νησίδες της ζώνης της ειρήνης και της σταθερότητας μπροστά σε μια ζώνη που κυλά με ταχύτητα προς την άβυσσο του πολέμου. Μετά το 2010 (πιστεύω ότι) καταλάβαμε πως τίποτα δεν είναι δεδομένο και για καθετί χρειάζεται διαρκής αγώνας. Αυτό δεν ισχύει μόνο στα εσωτερικά, αλλά και στα εξωτερικά πράγματα της χώρας.
Εμείς καλούμαστε να παραμείνουμε στη ζώνη της ειρήνης και να αναδειχθούμε σε άξονα σταθερότητας. Δηλαδή τη σταθερότητα που έχουμε, να την κρατήσουμε και, αν μπορούμε, να βοηθήσουμε την περιοχή να μπει σε σχήματα σταθερότητας στα οποία θα είμαστε κι εμείς μέσα. Δυστυχώς, τα δείγματα του τελευταίου καιρού (αντιδράσεις έναντι της αποστολής οπλικών συστημάτων στην Ουκρανία ή της συμμετοχής της Ελλάδος στην ευρωπαϊκή επιχείρηση ASPIDES στην Ερυθρά Θάλασσα) δείχνουν ότι σε μεγάλο βαθμό έχει χαθεί η συναίνεση που υπήρχε στα θέματα εξωτερικής πολιτικής της χώρας.
Σε αυτή τη φάση, όμως, η συναίνεση σε αυτά τα θέματα είναι περισσότερο κρίσιμη από ποτέ.
* Ο κ. Άγγελος Μ. Συρίγος είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου & Εξωτερικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Βουλευτής Ν.Δ. Α’ Αθηνών