Α-παξίωση,
α-διαφορία,
α-ναποτελεσματικότητα.
Τρεις λέξεις που, ιδίως τα τελευταία χρόνια, φαίνεται να κυριαρχούν στις σκέψεις μας αναφορικά με τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, να δυσχεραίνουν την καθημερινότητα όσων εμπλέκονται σ’ αυτήν, να προβληματίζουν όσους την ερευνούν και να εμποδίζουν όσους επιχειρούν να την εξελίξουν μέσω περισσότερο ή λιγότερο ρηξικέλευθων πολιτικών ή καινοτόμων δράσεων. Κοινό στοιχείο των προσδιορισμών αυτών το στερητικό πρόθημα «άλφα», δηλωτικό της αντίθεσης, της άρνησης, της στέρησης του επιθυμητού ή της μη επίτευξης του επιδιωκόμενου.
Η απαξίωση θα μπορούσε να παρομοιαστεί με έναν μανδύα διάφανο, πλην όμως αισθητό, που έρχεται να καλύψει σε όλο τους το χρονικό εύρος και ιδεολογικό πλάτος τις πολιτικές που αφορούν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και παράλληλα να συγκαλύψει τις σχέσεις και τις πρακτικές των δρώντων μέσα στους κόλπους της.
Οι εκπαιδευτικοί υποαμείβονται, οι σχολικές μονάδες υποστελεχώνονται, η απουσία οποιασδήποτε μορφής ελέγχου χαρακτηρίζει την καθημερινότητα των σχολείων, οι μαθητές θεωρούν πως οι εκπαιδευτικοί δεν κάνουν «κάτι σημαντικό» και οι γονείς επαυξάνουν την απαξίωση αυτή, είτε διεκδικώντας όλο και περισσότερα περιθώρια παρέμβασης στο εκπαιδευτικό έργο, είτε απευθυνόμενοι στα φροντιστήρια προς αντικατάσταση της δωρεάν παρεχόμενης δημόσιας εκπαίδευσης.
Η αδιαφορία, που άλλοτε αποδίδονταν ως χαρακτηρισμός μεμονωμένων συμπεριφορών, έχει μετατραπεί σε ένα παγιωμένο, στις συνειδήσεις, χαρακτηριστικό των ομάδων που δρουν στους κόλπους της εκπαίδευσης.
Ρωτώντας τους κατάλληλους δρώντες θα πληροφορηθεί κανείς αβίαστα, απερίφραστα και απροβλημάτιστα ότι οι μαθητές αδιαφορούν για το σχολείο και τη σχολική γνώση, ότι οι εκπαιδευτικοί αδιαφορούν για το παρόν και το μέλλον των μαθητών τους, ότι οι γονείς αδιαφορούν για τις συστάσεις των εκπαιδευτικών και τους κανόνες του σχολείου. Παρομοίως, η πολιτεία φαίνεται να στέκεται αδιάφορη απέναντι στις εκκλήσεις, στις διεκδικήσεις, στα αιτήματα ή στις προτάσεις εκπαιδευτικών, γονέων και μαθητών.
Η αναποτελεσματικότητα, απόλυτα συνυφασμένη με τους δύο προηγούμενους όρους, φαίνεται να λειτουργεί ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία του συστήματος ή ως η μοιραία κατάληξη ενός διακυβεύματος, την οποία όλοι προμηνύουν, αλλά κανείς δεν αναλαμβάνει να ανακόψει. Η θέση που καταλαμβάνει η Ελλάδα στoυς διεθνείς μαθητικούς διαγωνισμούς (βλ. PISA) είναι απογοητευτική, οι ικανότητες και δεξιότητες των αποφοίτων της υποχρεωτικής δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (γυμνάσιο) εντυπωσιακά περιορισμένες, η εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση σχεδόν αδύνατη, εάν ο ιδιωτικός τομέας δεν συνδράμει την προσπάθεια των μαθητών με συστηματικό, στοχευμένο, αλλά και ακριβοπληρωμένο τρόπο.
Έχουμε, λοιπόν, το σχολείο που μας αξίζει;
Όποια απάντηση κι αν δινόταν στην ερώτηση αυτή, ειδικά εάν έφερε ψήγματα κυνικής ειλικρίνειας, θα αναστάτωνε, θα τρόμαζε, θα προβλημάτιζε και θα απογοήτευε πολλούς. Ομοίως, όμως, κάθε απάντηση εμπίπτει μοιραία στη σφαίρα του υποκειμενισμού και της περιπτωσιολογίας και συνεπώς καθίσταται διαπραγματεύσιμη και αμφισβητήσιμη.
Καταληκτικά, όσο αναγνωρίζεται η μετάδοση γνώσεων ως μοναδική αποστολή του σχολείου, τόσο η κοινωνία μας αποστερείται από την παιδεία και την κοινωνική υποστήριξη που εκείνο μπορεί να της προσφέρει. Και όσο υποτιμάται το παιδαγωγικό έργο των εκπαιδευτικών και δεν ενισχύεται ο κοινωνικός τους ρόλος ως φορέων όχι μόνο εκπαίδευσης, αλλά και αγωγής, τόσο διακυβεύεται η κοινωνική συνοχή και η πολυπόθητη στήριξη των πιο ευάλωτων ομάδων.
Γιατί εν τέλει, η απαξίωση και η αδιαφορία για την εκπαίδευση είναι στην ουσία η απόδειξη της απαξίωσης και της αδιαφορίας μας για την κοινωνία του αύριο.
* Η κα Αντιγόνη - Άλμπα Παπακωνσταντίνου είναι Επίκ. Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης, Παιδαγωγικό Τμήμα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, ΕΚΠΑ