Το 2023 καταγράφεται ως ακόμα μία καταστροφική χρονιά από άποψη δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα, με πολλά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Μετά το 2007 (2.623.933 στρέμματα καμένα), το 2023 είναι η χειρότερη χρονιά όσον αφορά τις καμένες δασικές εκτάσεις στην ιστορία της Ελλάδος: με περίπου 1.700.000 στρέμματα καμένων δασικών εκτάσεων (επιφάνεια ίση με το νησί της Λέσβου), η Ελλάδα κατατάσσεται πρώτη μεταξύ 20 μεσογειακών χωρών, με δεύτερη την Ισπανία (843.150) και τρίτη την Ιταλία (630.610), σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφοριών Δασικών Πυρκαγιών EFFIS.
Κάηκε το 1,09% της έκτασης της χώρας, ενώ ο μέσος όρος για την περίοδο 2006-2022 ήταν μόλις 0,33%.
Στην αντιπυρική περίοδο 2023, μέχρι τις 15 Ιουλίου 2023 η καμένη έκταση στην Ελλάδα ήταν πολύ μικρή, κάτω από 10.000 στρέμματα. Από τις 17 έως τις 30 Ιουλίου 2023 προκλήθηκαν οι οκτώ καταστροφικότερες πυρκαγιές. Σε αυτές τις πυρκαγιές κάηκαν συνολικά 547.700 στρέμματα, που είναι σχεδόν πενταπλάσια από τις εκτάσεις που κατά μέσο όρο κάηκαν την ίδια περίοδο κατά τα έτη 2006-2022. Στις 19 Αυγούστου άρχισε η μεγάλη πυρκαγιά στον Έβρο που διήρκεσε 16 ημέρες μέχρι την πλήρη κατάσβεσή της στις 5 Σεπτεμβρίου 2023. Η Ε.Ε. θα κληθεί να ενισχύσει με 4,1 δισ. ευρώ την Ελλάδα για τις ζημιές που υπέστη λόγω των πυρκαγιών.
Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της αντιπυρικής περιόδου του 2023 ήταν:
1. Υψηλές βροχοπτώσεις, άνω του μέσου όρου, την άνοιξη μέχρι και το πρώτο δεκαήμερο του Ιουλίου. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της διαθέσιμης καύσιμης ύλης αφού η χορτολιβαδική βλάστηση είχε παρατεταμένη αυξητική περίοδο και έτσι προέκυψαν αυξημένες ποσότητες βιομάζας προς καύση κατά τη διάρκεια των πυρκαγιών.
2. Παρατεταμένος καύσωνας. Ο Ιούλιος του 2023 υπήρξε ο θερμότερος μήνας τα τελευταία 160 χρόνια, καθιστώντας προφανείς τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
3. Εθνικές εκλογές (τέλη Μαΐου και αρχές Ιουνίου 2023). Στατιστικά έχει βρεθεί ότι σε περιόδους αυξημένων πολιτικών δραστηριοτήτων στην Ελλάδα, αυξάνεται και η συχνότητα των δασικών πυρκαγιών.
4. Αποτελεσματικότητα δασοπυρόσβεσης. Εκφράστηκαν πολλά παράπονα για την αποτελεσματικότητα των δυνάμεων καταστολής των δασικών πυρκαγιών, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την πυρκαγιά στον Έβρο που έκαιγε ανενόχλητη επί δύο εβδομάδες.
5. Η τεράστια πυρκαγιά στο Εθνικό Πάρκο «Δαδιάς - Λευκίμμης - Σουφλίου» στον Νομό Έβρου. Η περιοχή αυτή λειτουργεί ως ένα οικολογικό σταυροδρόμι συνύπαρξης διαφόρων ειδών πανίδας και χλωρίδας της Βαλκανικής χερσονήσου, της Ευρώπης και της Ασίας. Βρίσκεται στην περιφερειακή ενότητα Έβρου στη ΒΑ Ελλάδα, κοντά στα σύνορα με την Τουρκία, με και έχει έκταση 428 τ.χλμ., εκ των οποίων τα 72,9 αποτελούν τον πυρήνα του εθνικού πάρκου και είναι αυστηρώς προστατευόμενα.
Συγκροτείται κυρίως από Μαύρη και Τραχεία Πεύκη (Pinus nigra και Pinus brutia, αντίστοιχα) σε μίξη με δρύες (Quercus spp.) και άλλα φυλλοβόλα είδη. Από το 1948, όταν συνέβη η τελευταία μεγάλη πυρκαγιά, είχαν συσσωρευθεί μεγάλες ποσότητες καύσιμης ύλης σε περιοχές με περιορισμένη προσβασιμότητα, λόγω έλλειψης επαρκούς οδικού δικτύου. Το δασικό σύμπλεγμα ήταν εκτός διαχείρισης από τη Δασική Υπηρεσία λόγω του χαρακτηρισμού του ως εθνικού πάρκου, όπου απαγορεύεται οποιαδήποτε ανθρώπινη παρέμβαση στις διεργασίες της φύσης για να μη διαταραχθεί η αποικία με μαυρόγυπες (Aegypius monachus) που φωλιάζουν εκεί.
6. Η πυρκαγιά του Έβρου συνέβη στη Βόρειο Ελλάδα, μια περιοχή που έχει πολύ λιγότερες και σφοδρότερες πυρκαγιές σε σχέση με τη νότιο Ελλάδα, που είναι θερμότερη και ξηρότερη. Επίσης, συνέβη εκτός των ημερών του καύσωνα.
Οι καταστροφικές πυρκαγιές του 2023 κατέστησαν περισσότερο προφανή από ποτέ την άμεση λήψη μέτρων για:
- Άμεσο και ολικό επανασχεδιασμό της στρατηγικής διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών στη χώρα μας. Η νέα στρατηγική θα πρέπει να αναγνωρίζει τη διεπιστημονικότητα του προβλήματος των δασικών πυρκαγιών και να βασίζεται σε σύγχρονη επιστημονική γνώση, αξιοποιώντας υπηρεσίες και εργαλεία που είναι ήδη διαθέσιμα.
- Δημιουργία Ενιαίου Φορέα Δασοπυρόσβεσης αποτελούμενου από το Πυροσβεστικό Σώμα, τη Δασική Υπηρεσία, και τους ΟΤΑ.
- Δημιουργία ολοκληρωμένων σχεδίων αντιπυρικής προστασίας στους Εθνικούς Δρυμούς και Πάρκα της χώρας.
- Εντατική διαχείριση των δασών, μετά από παρατεταμένη περίοδο αδράνειας, από μία επανδρωμένη και με κατάλληλη υποδομή Δασική Υπηρεσία που, εκτός από την πρόληψη, θα συμμετέχει ενεργά και στην καταστολή των δασικών πυρκαγιών.
* Ο κ. Αλέξανδρος Π. Δημητρακόπουλος είναι Καθηγητής Δασικών Πυρκαγιών, Ph.D., UC Berkeley, USA, Πρόεδρος Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης