Οι φόβοι ότι οι όλο και πιο εκτεταμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας θα μπορούσαν να κλιμακωθούν σε μια περιφερειακή σύρραξη συγκεντρώνουν σύννεφα πάνω από τις προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας, απειλώντας να πλήξουν την ανάπτυξη και να πυροδοτήσουν αύξηση στις τιμές ενέργειας και τροφίμων.
Τόσο τα φτωχά όσο και τα πλούσια κράτη μόλις συνέρχονται μετά από μια τριετία οικονομικών σοκ, που περιλάμβαναν την πανδημία της Covid 19 και την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ο επώδυνος πληθωρισμός ακολουθεί πτωτική τροχιά, οι τιμές του πετρελαίου έχουν σταθεροποιηθεί και οι εκτιμήσεις για ύφεση δεν έχουν επιβεβαιωθεί. Τώρα, όμως, αρκετοί κορυφαίοι χρηματοοικονομικοί θεσμοί και ιδιώτες επενδυτές παγκοσμίως προειδοποιούν ότι η ευαίσθητη ανάκαμψη μπορεί να ανακοπεί.
«Είναι η πρώτη φορά που έχουμε δύο ενεργειακά σοκ ταυτόχρονα», δήλωσε ο Indermit Gill, επικεφαλής οικονομολόγος στην Παγκόσμια Τράπεζα, αναφερόμενος στις επιπτώσεις που έχουν οι πόλεμοι στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή στις τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου.
Οι αυξήσεις αυτές όχι μόνο μειώνουν την αγοραστική δύναμη οικογενειών και επιχειρήσεων, αλλά πιέζουν ανοδικά και το κόστος της παραγωγής τροφίμων, αυξάνοντας τα ήδη υψηλά επίπεδα τροφικής ανασφάλειας, ειδικά σε αναπτυσσόμενες χώρες όπως η Αίγυπτος, το Πακιστάν και η Σρι Λάνκα.
Όπως έχουν τώρα τα πράγματα, υπάρχουν κράτη που παλεύουν με ασυνήθιστα υψηλά επίπεδα χρέους, αναιμικές ιδιωτικές επενδύσεις και την πιο αργή ανάκαμψη των τελευταίων πέντε δεκαετιών στον κλάδο του εμπορίου. Η κατάσταση αυτή κάνει πιο δύσκολο για τις χώρες αυτές να ανταπεξέλθουν στην κρίση. Τα υψηλότερα επιτόκια, αποτέλεσμα της προσπάθειας των κεντρικών τραπεζών να τιθασεύσουν τον πληθωρισμό, έκαναν πιο δύσκολο για τις κυβερνήσεις και τις επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα να αποκτήσουν πρόσβαση σε πιστώσεις και να αποτρέψουν τη στάση πληρωμών. «Όλα αυτά συμβαίνουν ταυτόχρονα», ανέφερε ο Gill. «Είμαστε σε μια από τις πιο εύθραυστες και κρίσιμες συγκυρίες για την παγκόσμια οικονομία».
Η προσέγγιση του Gill απηχεί εκείνη άλλων αναλυτών. Ο Jamie Dimon, CEO της JPMorgan Chase, σχολίασε ότι «αυτή είναι ίσως η πιο επικίνδυνη φάση των τελευταίων δεκαετιών για τον κόσμο» και περιέγραψε τη σύγκρουση στη Γάζα ως «το σημαντικότερο πράγμα για τον δυτικό κόσμο».
Ισραηλινοί στρατιώτες επιθεωρούν την καταστροφή στο Kfar Azza, μια κοινότητα Ισραηλινών κοντά στα σύνορα της Γάζας, όπου εκδηλώθηκε η επίθεση της Χαμάς τον Οκτώβριο.
Τα πρόσφατα οικονομικά προβλήματα τροφοδοτήθηκαν και από τις εντεινόμενες γεωπολιτικές συγκρούσεις που αφορούν ολόκληρες ηπείρους. Οι εντάσεις ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα για ζητήματα μεταφοράς τεχνολογίας και ασφάλειας περιπλέκει τις προσπάθειες για συνεργασία και σε άλλα προβλήματα, όπως η κλιματική κρίση, οι μειώσεις χρέους ή οι βίαιες περιφερειακές συγκρούσεις.
Ακόμα, οι πολιτικές προτεραιότητες που κυριαρχούν αποδυναμώνουν τα παραδοσιακά νομισματικά και δημοσιονομικά εργαλεία όπως η προσαρμογή των επιτοκίων ή οι δημόσιες δαπάνες και τα καθιστούν λιγότερο αποτελεσματικά.
Η άγρια μάχη μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς έχει ήδη κοστίσει τις ζωές χιλιάδων πολιτών και έχει προκαλέσει οδύνη και στις δύο πλευρές. Αν η σύγκρουση περιοριστεί τοπικά, οι επιδράσεις στην παγκόσμια οικονομία είναι πιθανό να παραμείνουν επίσης περιορισμένες, συμφωνούν οι περισσότεροι αναλυτές. O πρόεδρος της Fed, Jerome Powell είπε πρόσφατα ότι «δεν είναι σε αυτό το σημείο ξεκάθαρο αν η σύρραξη στη Μέση Ανατολή πρόκειται να έχει σημαντικές οικονομικές επιπτώσεις στις ΗΠΑ», αλλά, πρόσθεσε, «αυτό δεν θα πει πως δεν είναι απίστευτα σημαντική».
Οι πετρελαιοπαραγωγοί της Μέσης Ανατολής δεν κυριαρχούν πια στην αγορά με τον τρόπο που κυριαρχούσαν στη δεκαετία του 1970, όταν τα αραβικά έθνη περιέκοψαν δραστικά την παραγωγή πετρελαίου και επέβαλαν εμπάργκο στις ΗΠΑ, μετά τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ, την επίθεση στο Ισραήλ από την Αίγυπτο και τη Συρία.
Προς το παρόν οι ΗΠΑ είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου, ενώ οι εναλλακτικές και Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας αντιστοιχούν σε ένα λίγο μεγαλύτερο κομμάτι του παγκόσμιου ενεργειακού μίγματος απ’ ό,τι παλιότερα.
«Είναι μια κατάσταση υψηλής μεταβλητότητας, αβεβαιότητας και φόβου», ανέφερε ο Jason Bordoff, διευθυντής του Κέντρου για την Παγκόσμια Ενεργειακή Πολιτική στο πανεπιστήμιο Columbia. «Ωστόσο, τα περισσότερα εμπλεκόμενα μέρη, οι ΗΠΑ, η Ευρώπη, το Ιράν και άλλες χώρες του Κόλπου, αναγνωρίζουν ότι δεν είναι προς το συμφέρον καμιάς από αυτές να επεκταθεί σημαντικά η σύρραξη πέρα από το Ισραήλ και τη Γάζα». Ο Bordoff πρόσθεσε, ωστόσο, ότι λάθος κινήσεις, κακή επικοινωνία και παρανοήσεις θα μπορούσαν να ωθήσουν χώρες στην κλιμάκωση της σύγκρουσης ακόμη κι αν δεν το θέλουν.
Μια σημαντική και σταθερή πτώση στα παγκόσμια αποθέματα πετρελαίου -όποιοι κι αν είναι οι λόγοι- θα μπορούσε αυτόματα να επιβραδύνει την ανάπτυξη και να διογκώσει τον πληθωρισμό, ένας ολέθριος συνδυασμός γνωστός ως «στασιμοπληθωρισμός».
Ο Gregory Daco, επικεφαλής οικονομολόγος της συμβουλευτικής EY-Parthenon, μίλησε για το χειρότερο σενάριο, στο οποίο η επέκταση του πολέμου θα μπορούσε να προκαλέσει άλμα στις τιμές του πετρελαίου έως τα 150 δολάρια ανά βαρέλι. «Οι παγκόσμιες οικονομικές επιπτώσεις αυτού του σεναρίου είναι σοβαρές», προειδοποίησε, κάνοντας λόγο για ήπια ύφεση, κατακρήμνιση των μετοχών και απώλειες 2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων για την παγκόσμια οικονομία.
Το κυρίαρχο αίσθημα τώρα είναι αυτό της αβεβαιότητας, η οποία βαραίνει επί των επενδυτικών αποφάσεων και θα μπορούσε να αποθαρρύνει τις επιχειρήσεις από το να επεκταθούν σε αναδυόμενες αγορές. Τα κόστη δανεισμού έχουν αυξηθεί και επιχειρήσεις σε πολλές χώρες, από τη Βραζιλία ως την Κίνα, αναμένεται να έχουν πρόβλημα στην αναχρηματοδότηση του χρέους τους.
Την ίδια ώρα, σύμφωνα με τη συμβουλευτική Oxford Economics, αναδυόμενες αγορές όπως η Αίγυπτος, η Νιγηρία και η Ουγγαρία έζησαν τον τρόμο από την πανδημία, η οποία τις οδήγησε σε μικρότερη ανάπτυξη από αυτήν που είχαν προβλέψει.
Η σύγκρουση στη Μέση Ανατολή, όπως και οι οικονομικές δυσκολίες, θα μπορούσαν να προκαλέσουν την αύξηση της ροής μεταναστών από την περιοχή εκείνη και από τη Βόρεια Αφρική προς την Ευρώπη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, που κλυδωνίζεται στο χείλος της ύφεσης, βρίσκεται εν μέσω διαπραγματεύσεων με την Αίγυπτο για την αύξηση της οικονομικής βοήθειας προς αυτήν και για έλεγχο επί των μεταναστευτικών ροών.
Η Κίνα, της οποίας οι μισές εισαγωγές πετρελαίου προέρχονται από τον Περσικό Κόλπο, παλεύει με την κατάρρευση στην αγορά του real estate και τους χαμηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης της τελευταίας τριακονταετίας.
Αντίθετα, οι ΗΠΑ έχουν ξαφνιάσει τους ειδικούς με την ισχυρή τους ανάπτυξη. Από τον Ιούλιο έως τον Σεπτέμβριο, η αμερικανική οικονομία ενισχύθηκε με ετήσιο ρυθμό ελάχιστα χαμηλότερο από 5%, τονωμένη από την επιβράδυνση του πληθωρισμού, την αύξηση των καταθέσεων και την ισχυρή ζήτηση στην αγορά εργασίας.
Η Ινδία, αντλώντας δύναμη από τα επίπεδα κατανάλωσης, βρίσκεται καθ’ οδόν για μια καλή επίδοση των ρυθμών ανάπτυξης, οι οποίοι για το τρέχον οικονομικό έτος εκτιμώνται στο 6,3%.
Γυναίκες αγοράζουν και πουλούν δηµητριακά στη Yola της Νιγηρίας. Τα επακόλουθα της πανδηµίας καθήλωσαν την ανάπτυξη στις αναδυόµενες αγορές, όπως η Νιγηρία.
Η περιοχή με τις πιο ζοφερές προοπτικές είναι η Υποσαχάρια Αφρική, όπου ακόμη και πριν από το ξέσπασμα της σύρραξης στο Ισραήλ και τη Γάζα, η συνολική παραγωγή εκτιμώνταν ότι θα υποχωρήσει κατά 3,3%.
Τα εισοδήματα στην περιοχή δεν έχουν σημειώσει αύξηση από το 2014, όταν οι τιμές του πετρελαίου κατέρρευσαν, λέει ο M. Ayhan Kose, ο επιμελητής της ετήσιας έκθεσης Global «Economic Prospects» της Παγκόσμιας Τράπεζας. «Η Υποσαχάρια Αφρική έχει ήδη μια χαμένη δεκαετία», ανέφερε ο Kose. Τώρα «σκεφτείτε να χάσει ακόμη μία». Όσον αφορά τις αγορές ενέργειας, «ό,τι συμβαίνει στη Μέση Ανατολή δεν περιορίζεται στη Μέση Ανατολή», πρόσθεσε. «Θα έχει παγκόσμιες επιπτώσεις».
c.2023 The New York Times Company