Mεγαλώνοντας στο Chennai της Ινδίας είχα το ασυνήθιστο προνόμιο να ζω σε ένα σπίτι που είχε πραγματικά σχεδιαστεί από αρχιτέκτονα, ένα σπίτι που δεν είχε απλά κατασκευαστεί. Το σπίτι είχε εισόδους απ’ όλες τις πλευρές, με όμορφες συνδέσεις και διαδρόμους μεταξύ του εσωτερικού και εξωτερικού χώρου, και όλη η ζωή μας κινούνταν γύρω από έναν κεντρικό χώρο, που αποτελούσε την καρδιά όλων των αλληλεπιδράσεών μας. Θυμάμαι να στέκομαι εκεί, να κοιτάζω το φως στο ταβάνι και να αντιλαμβάνομαι τον χώρο γύρω μου όχι απλά ως χώρο, αλλά ως κάτι που με βοηθούσε να σχηματοποιήσω στο μυαλό μου ποια είμαι. Σίγουρα, μέσα στα χρόνια, ο χώρος ήταν πρωταγωνιστής στη διαμόρφωση του εαυτού μου.
Τώρα είμαι αρχιτέκτονας και καλλιτέχνις, της οποίας η φιλοσοφία είναι «η μορφή ακολουθεί το συναίσθημα» («form follows feeling»). Δουλεύω με την ποιητική διάσταση ενός χώρου για να ξυπνήσω το συναίσθημα, ενώ ταυτόχρονα εξερευνώ ιδέες όπως «η ενσαρκωμένη γνώση» (embodied cognition) -η σωματική-πνευματική αντίδρασή μας στον κόσμο γύρω μας- και η νευροαισθητική, ή αλλιώς η μελέτη του πώς μας επηρεάζουν οι περιβαλλοντικές και αισθητικές εμπειρίες.
Ο περιβάλλων χώρος μας δεν είναι απλά ένα παθητικό κτίσμα που μας προστατεύει από τα στοιχεία της φύσης. Ο τρόπος που αφενός έχει σχεδιαστεί και αφετέρου αλληλεπιδρά μαζί μας, σχηματίζει και μεταβάλλει τα συναισθήματά μας. Η δύναμη αυτής της ιδέας -η οποία έγινε ευρέως σαφής στην περίοδο των lockdowns και της καραντίνας, όταν άνθρωποι περνούσαν εβδομάδες ή και μήνες στα ίδια δωμάτια- μπορεί και πρέπει μελλοντικά να εξελιχθεί σε απαίτηση για βελτίωση του άμεσου περιβάλλοντος διαβίωσής μας, δημόσιου και ιδιωτικού, φυσικού και ψηφιακού.
Οι άνθρωποι ορίζονται ακόμα και σε επίπεδο βιολογίας από τον περιβάλλοντα χώρο και από το πώς αλληλεπιδρούν με αυτόν. Όποτε κατασκευάζουμε χώρους, ουσιαστικά τους αντιστοιχίζουμε με ανθρώπινα συναισθήματα, καθώς και με τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές συγκυρίες στις οποίες δημιουργούνται. Στις πόλεις μας, οι ταχυδρομικοί κώδικες είναι μια αξιόπιστη πηγή πληροφοριών για την υγεία μας. Αρχιτέκτονες και σχεδιαστές έχουν τη δύναμη, τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό χώρο, να διαμορφώνουν ένα καταπιεστικό ή ενισχυτικό περιβάλλον.
Κατά τη διάρκεια της Covid-19, η φύση της σύνδεσης με τον χώρο ήρθε στην επιφάνεια και τονίστηκε ιδιαίτερα όχι μόνο ως προέκταση της φυσικής μας ζωής αλλά και της ψηφιακής. Έχουμε πλέον αποδεχτεί τον ψηφιακό κόσμο ως ένα θεμελιώδες κομμάτι του ποιοι είμαστε και πώς ζούμε. Μέσω της τεχνολογίας προσπαθήσαμε -τόσο δουλεύοντας όσο και διασκεδάζοντας- να συνεχίσουμε να ζούμε τις ζωές μας με τον τρόπο που το κάναμε πριν από την πανδημία. Συμμετείχαμε σε ψηφιακές «εξόδους», προσαρμοστήκαμε στην τηλεϊατρική, παίξαμε χαρτιά σε ψηφιακά τραπέζια με φίλους τόσο στη χώρα μας όσο και στο εξωτερικό.
Στο πρώτο μου webinar μέσω Zoom κατά τη διάρκεια του lockdown το 2020, καθώς συμφιλιωνόμουν με την ψηφιακή πλέον δημόσια ζωή μου, μίλησα για ένα project στο οποίο δούλευα στο Salone del Mobile στο Μιλάνο το 2019. Ενσωμάτωνε σχέδιο και τεχνολογία για να καταδείξει στο κοινό, μέσω πληροφοριών και μετρήσεων πραγματικού χρόνου, πώς η φύση του χώρου που επισκέπτονταν τους επηρέαζε σωματικά.
Οι επισκέπτες φορούσαν βραχιόλια σχεδιασμένα από την Google και περνούσαν 15 λεπτά χωρίς τα smartphones τους σε τρεις διαφορετικούς χώρους, που ήταν παρόμοιοι ως προς τις διαστάσεις, αλλά διέφεραν ως προς την ατμόσφαιρα: χρώμα, υφή, έπιπλα, ήχοι. Τα βραχιόλια κατέγραφαν τις φυσικές αντιδράσεις των επισκεπτών, οι οποίοι κατά την έξοδο έπαιρναν μια εκτυπωμένη ακουαρέλα που έδειχνε σε ποιο χώρο ένιωθαν πιο άνετα.
Μετά την παρουσίασή μου, ένας συμμετέχων με ρώτησε πώς θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί η δύναμη του χώρου για να καταπολεμήσει την κατάθλιψη. Δεν μου προξένησε έκπληξη. Κατά την πανδημία, άλλωστε, όταν η πρόσβασή μας στις προβλεπόμενες παροχές περιορίστηκε, περισσότερο από το ένα τρίτο των Νεοϋορκέζων ανέφεραν συμπτώματα άγχους ή κατάθλιψης, ποσοστό τριπλάσιο από το αντίστοιχο καταγεγραμμένο στις ΗΠΑ πριν από την πανδημία.
Πολλοί από εμάς είχαμε να αντιμετωπίσουμε μια καινούργια πραγματικότητα απομόνωσης, που μας έκανε υπερευαίσθητους στα περιβάλλοντά μας. Σφραγισμένοι στα σπίτια μας, σε επαφή με τον κόσμο και τους συνανθρώπους μας μέσω των υπολογιστών και της τεχνολογίας -για την οποία κάποτε ίσως ήμασταν επιφυλακτικοί, αλλά δημιούργησε έναν νέο χώρο για την ύπαρξή μας: ένα υβρίδιο του φυσικού και ψηφιακού κόσμου που είναι πλέον το νέο «φυσιολογικό».
Αντί να είναι απλά ένας τόπος διασκέδασης, ένας αντιπερισπασμός από την πραγματικότητα, ένα δίκτυο πληροφοριών ή ένα χρήσιμο εργαλείο, ο ψηφιακός κόσμος είναι πλέον μια αναγκαιότητα για να συνεχίζουμε τις ζωές μας, είτε απαιτείται να δουλέψουμε από το σπίτι είτε για να μείνουμε σε επαφή με αγαπημένους που δεν μπορούμε να δούμε από κοντά. Περισσότερο, όμως, παίζει τεράστιο ρόλο στο πώς νιώθουμε για το φυσικό μας περιβάλλον. Μια ιστοσελίδα που δεν λειτουργεί ή μια εφαρμογή με bugs παλιότερα απλώς θα μας ενοχλούσαν, αλλά τώρα έχουν πραγματικό αντίκτυπο στην ποιότητα της ζωής μας.
Επισκέπτης με μάσκα εικονικής πραγματικότητας (Virtual Reality) κατά τη διάρκεια έκθεσης στη Γαλλία το 2018.
Η τεχνολογία λειτούργησε στην πανδημία σαν ένας ζωτικός χώρος για την ανθρωπιά μας. Ήταν η σανίδα σωτηρίας για τους αγαπημένους μας, για τους γιατρούς μας και ένας σημαντικός καταλύτης για κοινωνική αλλαγή.
Αλλά η τεχνολογία σχεδιάστηκε επίσης για να στοχεύσει στις αδυναμίες μας: δοκιμάζει την προσοχή μας, παίζει με τους φόβους μας πατώντας στις υλιστικές ορμές μας. Φανταχτεροί τίτλοι, ψεύτικο περιεχόμενο και διαφημίσεις που υπόσχονται γρήγορο χρήμα και σκοπεύουν κυρίως στο να κάνουμε κλικ, να παραμείνουμε online, γιατί -στα μάτια των εταιρειών τεχνολογίας- δεν είμαστε τίποτε άλλο παρά τα δεδομένα μας. Ο κόσμος της ψηφιακής πληροφορίας κρύβει χρήματα και δύναμη.
Αυτή η στάση έχει πολλές και σοβαρές επιπτώσεις, δεδομένου του πόσο συνυφασμένο είναι το ψηφιακό στοιχείο με την καθημερινότητά μας. Καταλαβαίνουμε όλοι ότι αυτός ο καινούριος φυσικός/ψηφιακός κόσμος έχει έρθει για να μείνει. Και ενσωματώνει μόδα και τέχνες και αρχιτεκτονική. Εξερευνώντας τη δυναμική αυτού του υβριδικού σχηματισμού, αντιλαμβανόμαστε σταδιακά ότι οι αλλαγές που κάνουμε στον κόσμο, αλλάζουν και επηρεάζουν με τη σειρά τους και εμάς.
Είναι ένας αυτοτροφοδοτούμενος κύκλος, παρόμοιος με αυτόν που παρατηρείται στην αρχιτεκτονική ή στο σχέδιο: εάν ένα καλοσχεδιασμένο σπίτι ή γειτονιά ενθαρρύνει τον κόσμο να ζει πιο χαρούμενες, πιο υγιεινές ζωές, οι άνθρωποι με τη σειρά τους μπορεί να ανακατευθύνουν αυτή τη θετική ενέργεια πίσω στην κοινότητα.
Καθώς περνάμε περισσότερο χρόνο στον ψηφιακό κόσμο, σταδιακά τον αλλάζουμε με τον ίδιο τρόπο που σταδιακά αλλάξαμε το Internet τις τελευταίες δεκαετίες. Εάν, ωστόσο, συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε τον ψηφιακό κόσμο για να εξωτερικεύουμε τους φόβους και τα άγχη μας, να τον χρησιμοποιούμε σαν ένα χώρο για να ενισχύσουμε τις προκαταλήψεις μας στα social media ή για να διασπείρουμε θεωρίες συνωμοσίας σε fora, να τον χρησιμοποιούμε απλά σαν μια πλατφόρμα για να αποκτήσουμε χρήματα και δύναμη, τότε πιστεύω πραγματικά ότι το μόνο που θα καταφέρουμε είναι να ενθαρρύνουμε περισσότερες παρόμοιες πρακτικές στο μέλλον.
Καθώς αγκαλιάζουμε τη σταθερά αυξανόμενη παρουσία της τεχνολογίας στη μεταπανδημική καθημερινότητά μας και διατηρώντας το βλέμμα μας στο μακρινό μέλλον, θα εξασφαλίσουμε την ευζωία μας μόνο ενθυμούμενοι τη δύναμη που οι χώροι -φυσικοί, ψηφιακοί, υβριδικοί- έχουν πάνω μας. Κι αυτό ξεκινά με το να δίνουμε στην τεχνολογία μια ανθρώπινη διάσταση. Μόνο σχεδιάζοντας τους φυσικούς χώρους διαβίωσής μας έτσι ώστε να αντανακλούν το πώς θέλουμε να νιώθουμε και να αλληλεπιδρούμε μεταξύ μας και τους ψηφιακούς με κριτήρια ισότητας και συναίσθησης, πιστεύω ότι μπορούμε να σχηματίσουμε ένα μέλλον στο οποίο θα εξελισσόμαστε παράλληλα με την τεχνολογία, σε μια καλύτερη εκδοχή των εαυτών μας.
*Η Suchi Reddy είναι αρχιτέκτονας και καλλιτέχνιδα. Δημιούργησε το τελευταίο της έργο γλυπτικής «me+you» με το Amazon Web Services - το έργο πλέον εκτίθεται στο Τμήμα Arts + Industries Building του Μουσείου Smithsonian.