Κατά τη διάρκεια της πανδημίας της Covid-19, που άλλαξε τη ζωή μας με κάθε… τρόπο, κατά τη διάρκεια των lockdown, εκατομμύρια άνθρωποι είχαν την τύχη να εργάζονται από την ασφάλεια του σπιτιού τους, την ώρα που άλλοι έβαζαν την υγεία τους σε κίνδυνο για να μην καταρρεύσουν οι πόλεις μας και οι οικονομίες. Καθώς ο κόσμος της εργασίας σταδιακά επανέρχεται σε κανονικούς ρυθμούς, όλο και περισσότερο βλέπουμε να εφιστάται η προσοχή σε θέματα κοινωνικής αδικίας, οικονομικής ανισότητας, εταιρικής κοινωνικής ευθύνης και ποικιλομορφίας και ένταξης. Έτσι, θέσαμε το «μεγάλο ερώτημα» σε μια μικρή ομάδα στελεχών και επιχειρηματιών από διάφορους κλάδους: άλλαξε για πάντα ο κόσμος της εργασίας;
Οι άνθρωποι αναζητούν πλέον την πραγματική ολοκλήρωση
Vicky Lau, Executive chef και ιδιοκτήτρια του «Tate Dining Room» στο Χονγκ Κονγκ.
Tα τελευταία δύο χρόνια, η βιομηχανία τροφίμων και ποτών έχει μετασχηματιστεί ριζικά. Εστιατόρια και μπαρ προσπάθησαν να προσαρμοστούν και να επιβιώσουν από τους πρωτοφανείς κανόνες και περιορισμούς που έφερε η πανδημία, οι οποίοι τελικά οδήγησαν στην καταστροφή χιλιάδων επιχειρήσεων σε όλο τον κόσμο. Εν τω μεταξύ, τα λουκέτα λόγω Covid-19 και οι νέες τεχνολογίες έχουν ωθήσει πολλούς εργαζόμενους να αλλάξουν δουλειά ή να ακολουθήσουν εντελώς νέες καριέρες.
Υπήρξε μια αξιοσημείωτη αλλαγή: ο εργαζόμενος που προτιμούσε να δουλεύει με σχέση σταθερής απασχόλησης σε ένα εστιατόριο, τώρα προτιμά να κάνει πολλές δουλειές ή να πηγαίνει από τη μία δουλειά στην άλλη. Οι άνθρωποι αναζητούν πλέον πραγματική ολοκλήρωση στη ζωή και την καριέρα τους και, καθώς είναι πιο εύκολο από ποτέ να στήσεις μια επιχείρηση ηλεκτρονικού εμπορίου, οι εργαζόμενοι έχουν γίνει τα αφεντικά του εαυτού τους και πολλοί έχουν ξεκινήσει τις δικές τους δουλειές.
Οι περιορισμοί στην εστίαση σε εσωτερικούς χώρους, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι εργάζονται από το σπίτι, έχουν δημιουργήσει ένα νέο μοτίβο συνηθειών όσον αφορά στον τρόπο με τον οποίο δημιουργείται το προϊόν, το φαγητό (πολλοί, μάλιστα, ανακαλύπτουν ξανά την αγάπη για το μαγείρεμα στο σπίτι), αλλά και πώς προσφέρεται το φαγητό στον καταναλωτή (με χαρακτηριστικό παράδειγμα τα apps, τις εφαρμογές διανομής φαγητού).
Στο Χονγκ Κονγκ, οι καταναλωτές έχουν υιοθετήσει πολύ πιο υγιεινές διατροφικές συνήθειες. Ο κόσμος πλέον φροντίζει πολύ περισσότερο τον εαυτό του και πολλοί θέλουν να βγουν από την πανδημία καλύτεροι από πριν.
Έτσι, περισσότεροι επιχειρηματίες και επαγγελματίες της εστίασης προτιμούν τοπικά προϊόντα, συνεργάζονται με μικρούς εξειδικευμένους προμηθευτές και πειραματίζονται με δικές τους δημιουργίες.
Η προσαρμογή και η κάλυψη των μεταβαλλόμενων αναγκών των καταναλωτών, αλλά και η παράλληλη αντιμετώπιση των κυμάτων περιορισμών που επιβάλλονται λόγω της πανδημίας, είναι δύο μόνο από τα μέτωπα στα οποία ο κλάδος αγωνίζεται για να παραμείνει κυρίαρχος του παιχνιδιού.
Στο μέλλον, η σχέση μας με τα τρόφιμα θα πρέπει να επιστρέψει στις βασικές αρχές: στις καλές πρώτες ύλες. Για εμάς τους σεφ, είτε ετοιμάζουμε ένα παραδοσιακό γεύμα είτε πειραματιζόμαστε με νέες συνταγές, το κρίσιμο σημείο θα είναι τα υλικά μας. Το μέλλον του κλάδου εξαρτάται από αυτό.
Το μοναδικό συναίσθημα της επιβεβαίωσης από τον κόσμο
Billy Bragg, Βρετανός τραγουδιστής, συνθέτης, ακτιβιστής και σχολιαστής.
Πάντα ήμουν καλλιτέχνης του… δρόμου. Μερικοί μουσικοί κερδίζουν αρκετά χρήματα από τις ηχογραφήσεις τους και τα στούντιο, αλλά οι περισσότεροι από εμάς βγάζουμε τα προς το ζην ζώντας σαν πλανόδιοι. Από τότε που έγινα επαγγελματίας πριν από 35 χρόνια, έχω γυρίσει όλο τον κόσμο. Όταν χτύπησε η πανδημία το 2020, είχα κλείσει εμφανίσεις στην Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία, τη Γερμανία, τις Κάτω Χώρες και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Καθώς στα κλαμπ και στα θέατρα έμπαινε λουκέτο και οι περιοδείες μου αναβάλλονταν, ένιωθα σίγουρος ότι όλο αυτό θα τελείωνε εγκαίρως για τα καλοκαιρινά φεστιβάλ. Τότε, η ακύρωση του ετήσιου φεστιβάλ Glastonbury στο Somerset της Αγγλίας έφερε στο προσκήνιο τη σοβαρότητα της κατάστασης.
Όταν ανακοινώθηκε το πρώτο λουκέτο στη Βρετανία, όπως και πολλοί άλλοι μουσικοί, ήρθα αντιμέτωπος με τη δυσκολία που αντιμετώπισε κάθε καλλιτέχνης που επέλεξε να εργαστεί ζωντανά στο διαδίκτυο. Όταν ήμουν μικρός, μου άρεσε να με… καμαρώνω σε έναν μεγάλο καθρέφτη σε πόζες ροκ σταρ με μια ρακέτα του τένις για κιθάρα. Αλλά τώρα, το να παίζω μια ώρα τραγούδια χωρίς να έχω τίποτα να κοιτάζω παρά μόνο το είδωλό μου στην οθόνη ενός smartphone, δεν είναι τόσο συναρπαστικό. Και η μόνη φανερή αντίδραση του κοινού είναι η ροή των emojis που ξεχύνονται σιωπηλά όσο παίζω…
Ωστόσο, δεν είναι μόνο οι καλλιτέχνες που χρειάζονται την επιβεβαίωση του κοινού. Η μουσική έχει έναν τρόπο να μας κάνει να νιώθουμε ότι δεν είμαστε μόνοι μας και μας δίνει την αίσθηση ότι κι άλλοι αντιμετωπίζουν τα ίδια συναισθηματικά ζητήματα με εμάς. Αυτό το αίσθημα κοινής συναίσθησης δεν μπορεί να είναι πιο ισχυρό όσο όταν το βιώνουμε σε μια ζωντανή συναυλία. Το να ακούς ένα τραγούδι που σε ωθεί να ξεπεράσεις τα προβλήματά σου και μετά να το ακούς από τον ίδιο τον καλλιτέχνη, μπορεί να είναι μια εμπειρία που σου δίνει ακόμα περισσότερη δύναμη. Όταν τραγουδούν το τραγούδι σου εκατοντάδες -ίσως χιλιάδες- άλλες φωνές και ενώνονται με τη δική σου ως απάντηση, η αίσθηση της επιβεβαίωσης είναι απίστευτη.
Πρόκειται για μια στιγμή ευλογίας, στην οποία η αμφιβολία και η απογοήτευση εξαφανίζονται. Φεύγεις από τον χώρο και νιώθεις γεμάτος ενέργεια.
Ενώ η πανδημία μπορεί να μεταμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον κόσμο και να οδηγήσει σε μακροχρόνιες αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο κάποιοι άνθρωποι εργάζονται, είμαι πεπεισμένος ότι στον καλλιτεχνικό τομέα τα πράγματα θα παραμείνουν όπως ήταν πάντα. Η «συναισθηματική αλληλεγγύη» σε μια συναυλία δεν είναι κάτι που μπορεί εύκολα να αναπαραχθεί στο Internet.
Μια πιο ανθρώπινη αγορά εργασίας
Betsey Stevenson και Justin Wolfers, Οικονομολόγοι, καθηγητές οικονομικών και δημόσιας πολιτικής στο πανεπιστήμιο του Michigan. Ειδικοί στα οικονομικά του γάμου, του διαζυγίου και της ανατροφής των παιδιών.
Πριν από την πανδημία, οι περισσότεροι από εμάς προσπαθούσαμε να διατηρήσουμε ένα όριο μεταξύ της επαγγελματικής μας ζωής και της καθημερινότητάς μας στο σπίτι. Τα παιδιά τα βλέπαμε σπάνια...
Περισσότερο τα χαζεύαμε από φωτογραφίες που είχαμε στην οθόνη του υπολογιστή μας. Οι γονείς προσάρμοζαν αυτοματοποιημένα το εργασιακό πρόγραμμά τους με τρόπο που πολλές φορές παρέλειπε τις υποχρεώσεις της ανατροφής των παιδιών.
Η πανδημία διέλυσε αυτά τα όρια. Ξαφνικά, τα παιδιά μας βρέθηκαν σε πλήρη θέα στο Zoom -ένα σκυλί που γαβγίζει ή μια γάτα που χορεύει, μπορεί να προσφέρουν μια στιγμή ευθυμίας. Οι εργοδότες προσαρμόστηκαν αναγκαστικά στον νέο προγραμματισμό των καθηκόντων μας σε σχέση με τις ευθύνες που έχουμε ως γονείς όσον αφορά την ανατροφή των παιδιών.
Την ώρα που σηκώσαμε την κουρτίνα που έκρυβε την προσωπική μας ζωή, μεταμορφώθηκε η σχέση μας με την εργασία. Τα αποτελέσματα αντικατοπτρίζονται τόσο στις πράξεις όσο και στις προθέσεις μας. Οι παραιτήσεις έφτασαν στο υψηλότερο επίπεδο όλων των εποχών το 2021 και οι εργαζόμενοι αλλάζουν κλάδους και επαγγέλματα συχνότερα απ’ ό,τι πριν από την πανδημία. Οι έρευνες δείχνουν ότι περισσότεροι από τους μισούς εργαζόμενους στις ΗΠΑ έχουν αναζητήσει νέα απασχόληση. Μόνο το ένα τέταρτο των Αμερικανών πατέρων και το ένα τρίτο των μητέρων που συμμετείχαν σε έρευνες δήλωσαν ότι σκοπεύουν να συνεχίσουν να εργάζονται όπως πριν από την πανδημία. Οι υπόλοιποι φιλοδοξούν να μειώσουν τις ώρες εργασίας τους ή να αναζητήσουν άλλη δουλειά.
Η ανάγκη επέβαλε την αλλαγή και οδήγησε τον καθένα μας να επαναπροσδιορίσει τι μπορεί να κάνει. Κι αυτός ο επαναπροσδιορισμός οδήγησε τους εργαζόμενους να ζητούν περισσότερο έλεγχο και περισσότερες ευκαιρίες.
Για ορισμένους αυτό μπορεί να σημαίνει ότι δεν θα επιστρέψουν στο γραφείο με πλήρη απασχόληση. Ο μέσος εργαζόμενος, του οποίου η δουλειά μπορεί να γίνει εκεί, είναι πιθανό να συνεχίσει να εργάζεται από το σπίτι, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό. Ο χρόνος που εξοικονομείται (σε δισεκατομμύρια ώρες συνολικά) και η ευκολία δημιούργησαν οφέλη πολύ μεγάλα για να τα αρνηθεί κάποιος.
Εκτός από την εργασία από το σπίτι, πολλοί άνθρωποι αναζητούν κάτι νέο. Διαπραγματεύονται το πού και πόσο επιλέγουν να εργάζονται και εγκαταλείπουν χαμηλόμισθες και υψηλού κινδύνου θέσεις εργασίας. Κάποιοι θέλουν να βρουν μια καλύτερη ισορροπία δουλεύοντας λιγότερο ή βρίσκοντας μια λιγότερο αγχωτική ή απαιτητική θέση. Άλλοι αναζητούν καλύτερες ευκαιρίες για να χτίσουν την καριέρα που πραγματικά θέλουν.
Η οικονομία της πανδημίας, στην οποία υπάρχει αριθμός-ρεκόρ θέσεων εργασίας, έχει δώσει στους εργαζόμενους τη διαπραγματευτική δύναμη να απαιτήσουν -και όχι απλώς να ελπίζουν- αυτές τις αλλαγές.
Κάθε οικονομική αναταραχή χρειάζεται ένα όνομα. Αυτήν ας την ονομάσουμε «Η μεγάλη ανακατανομή». Μπορεί να μας αποδιοργανώνει για λίγο, αλλά το αποτέλεσμα μπορεί να είναι μια πιο ανθρώπινη αγορά εργασίας.
Το ψηφιακό burn out είχε έρθει πριν από τον κορωνοϊό
Tina Brown, Δημοσιογράφος και συγγραφέας. Πρώην συντάκτρια των περιοδικών «Vanity Fair» και «The New Yorker».
Όσο περισσότερο ο κορωνοϊός αρνείται να μας αφήσει, τόσο πιο ξεκάθαρο γίνεται ότι ο κόσμος μετά την Covid-19 είναι απλώς μια ψευδαίσθηση.
Ο εργασιακός χώρος δεν είναι τόσο ένας σταθερός τόπος, όσο ένας άπιαστος, μεταβαλλόμενος τόπος επαγγελματικής αυτοαμφισβήτησης -ακόμη περισσότερο μια οφθαλμαπάτη για τα αφεντικά παρά για τους εργαζόμενους. Το αφεντικό μπορεί να νομίζει ότι έχει προσωπικό, αλλά αυτό που έχει είναι στρατιώτες-φαντάσματα: αν τους πιέσει λίγο, διαλύονται. Αυτό αφήνει τους διευθυντές ανίσχυρους απέναντι στις απαιτήσεις για ένα υβριδικό γραφείο, ένα μόρφωμα που λειτουργεί μόνο αν οι εργαζόμενοι έρχονται να εργαστούν την ίδια χρονική στιγμή. Αν δεν το κάνουν, είναι αδύνατο να γίνει μια σύσκεψη χωρίς να υπάρχουν κενά ή λάθη. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε κάποιους που συνδέονται και ξεχνιούνται, αλλά και έναν ή δύο που δεν εμφανίζονται και αργότερα δικαιολογούνται λέγοντας «Η σύνδεσή μου ήταν χάλια».
Κι ας μην ξεχνάμε την τεχνολογία εικονικής πραγματικότητας του Facebook, στην οποία οι απόντες συνάδελφοι εμφανίζονται ως avatars, αναγκάζοντας τους άλλους να φορούν ενοχλητικά ακουστικά μόνο και μόνο για να δουν τον (π.χ.) βοηθό διευθυντή μάρκετινγκ σαν ένα (ίσως ταιριαστό) κουνιστό καρτούν.
Ένα λανθασμένο συμπέρασμα από τη συζήτηση για τον «νέο χώρο εργασίας» είναι ότι πολλοί εργαζόμενοι προτιμούν να μένουν στο σπίτι επειδή είναι πιο παραγωγικοί. Ε, όχι. Οι άνθρωποι υπέφεραν από ψηφιακό burn out πολύ πριν από την πανδημία. Αν υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής στη γενική διάθεση μετά την πανδημία, είναι ότι οι περισσότεροι λογικοί άνθρωποι δεν θέλουν να δουλεύουν καθόλου. Προτιμούν να κάνουν ακριβώς όσα χρειάζονται για να κρατήσουν τον λύκο μακριά από την πόρτα και να διατηρήσουν μια δόση επαγγελματικής σχέσης.
Τα παλαιομοδίτικα τμήματα Human Resources ανήκουν στο παρελθόν. Οι στρατιώτες-φαντάσματα δεν θέλουν να μοιράζονται τα εργασιακά τους προβλήματα με έναν κουστουμάτο που ο ρόλος του είναι να σας ηρεμεί εκ μέρους της διοίκησης. Η εργασία και η προσωπική ζωή έχουν θολώσει ανεπανόρθωτα στον κόσμο του Zoom. Γι’ αυτό προβλέπω τη διάδοση υπηρεσιών και οργανισμών ψυχικής υποστήριξης.
Η ζωή στο lockdown αποκάλυψε πόσο εύθραυστοι είμαστε όλοι -και πόσο πολύ θέλουμε να μιλάμε γι’ αυτό. Η απάντηση για το πώς θα διαμορφωθεί στο μέλλον η εργασία στο γραφείο είναι σαφής: οι εργαζόμενοι θα πρέπει να μετακινούνται στο γραφείο για την ίδια τριήμερη εβδομάδα εργασίας και στη συνέχεια να λιώνουν στους νέους πολύτιμους μυστικούς κόσμους τους.
Η τεχνολογία βοηθά, αλλά τους κανόνες τούς φτιάχνουν οι άνθρωποι
Rosabeth Moss Kanter, Καθηγήτρια στο Harvard Business School, με ειδίκευση στην ηγεσία της αλλαγής και την καινοτομία. Το τελευταίο της βιβλίο είναι το «Think outside the building: how advanced leaders can change the world one smart innovation at a time».
Η αναστάτωση που έφερε ο κορωνοϊός θα μπορούσε να αποτελέσει το σημείο καμπής για την υιοθέτηση -επιτέλους- ποιοτικών πρακτικών μεταξύ εργασίας και προσωπικής ζωής που προτείνονται εδώ και δεκαετίες.
Τα ευέλικτα ωράρια, οι ίσες ευκαιρίες για τις γυναίκες και τις μειονότητες, η ισορροπία μεταξύ εργασίας και οικογένειας και οι κοινωνικά υπεύθυνες εταιρείες βρίσκονταν εδώ και καιρό στον ορίζοντα σαν μακρινές ελπίδες.
Μία κινητήρια δύναμη γι’ αυτό είναι η τεχνολογία. Η τεχνολογία συμβάλλει στην αλλαγή επιτρέποντας την εργασία από οποιοδήποτε μέρος. Μεταμορφώνει τους θεσμούς και καθιστά τις υπηρεσίες πιο προσιτές, είτε πρόκειται για την εκπαίδευση μέσω διαδικτύου είτε για την υγειονομική περίθαλψη μέσω της τηλεϊατρικής, της ρομποτικής χειρουργικής ή της παρακολούθησης της υγείας στο σπίτι. Οι ελλείψεις εργατικού δυναμικού σε κακοπληρωμένες εργασίες ρουτίνας δημιουργούν χώρο για τα ρομπότ. Αντίο, μισθωτή δουλεία!
Αλλά η τεχνολογία δεν θα δημιουργήσει τον παράδεισο των εργαζομένων χωρίς μεγαλύτερες μεταρρυθμίσεις. Η προσωπική επαφή εξακολουθεί να αποτελεί πλεονέκτημα για τους εργαζόμενους που βρίσκονται σε συγκεκριμένο χώρο εργασίας, πράγμα που με τη σειρά του σημαίνει ότι χρειάζονται προσιτές υπηρεσίες για τη φροντίδα των παιδιών και τη μεταφορά, οι οποίες δεν υπάρχουν ακόμη σε μεγάλη κλίμακα. Και ένας κόσμος που κυριαρχείται από την τεχνολογία εγκυμονεί ανησυχητικές δυνατότητες ελέγχου μέσω ολοένα και πιο εξελιγμένων τεχνικών παρακολούθησης, αν δεν προστατευθεί η αυτονομία των εργαζομένων.
Ένας άλλος ισχυρός μοχλός αλλαγής είναι ο ακτιβισμός των εργαζομένων, με επικεφαλής τα νεότερα κορυφαία ταλέντα. Ενθαρρυμένοι από τον ανταγωνισμό για τις δεξιότητές τους και τροφοδοτούμενοι από τη δυσπιστία προς τα τυπικά εταιρικά σχήματα, διαμαρτύρονται για ανεπιθύμητους πελάτες, μη φιλικά προϊόντα για το περιβάλλον, άκαμπτες εργασιακές πρακτικές, άνιση μεταχείριση και κατά συρροή ενοχλητικούς. Επιδιώκουν μεγαλύτερη συμμετοχή στις αποφάσεις και αυτοοργανώνονται για να δρουν άμεσα αντί να περιμένουν την άδεια κάποιου ανώτερου. Ενισχύουν τις εξωτερικές ομάδες πίεσης στην επιβολή ολοένα και υψηλότερων προτύπων στις επιχειρήσεις και βοηθούν έτσι ώστε τα προγράμματα εταιρικής κοινωνικής ευθύνης και η περιβαλλοντική, κοινωνική και διοικητική λογοδοσία να γίνουν κυρίαρχα χαρακτηριστικά μιας εταιρείας.
Αυτό δεν αρκεί. Αν οι χώροι εργασίας δεν βοηθήσουν καλύτερα τους εργαζόμενους να συνειδητοποιήσουν τις οικογενειακές τους προτεραιότητες και τις προσωπικές τους αξίες, η εργασία θα πάψει να αποτελεί κεντρική πηγή ταυτότητας. Η «Μεγάλη Παραίτηση», η τάση που διαμορφώθηκε στις ΗΠΑ το 2021, θα μπορούσε να συνεχιστεί, ειδικά αν η επιχειρηματική δραστηριοποίηση γίνει πιο εύκολη για τις γυναίκες και τις μειονότητες -όταν μπορέσουν να σπάσουν την κυριαρχία των λευκών ανδρών στην πρόσβαση σε επιχειρηματικά κεφάλαια.
Χωρίς μετασχηματισμό στον εργασιακό χώρο, η αμειβόμενη εργασία θα γίνει καθαρά συναλλακτική, μια χωρίς αφοσίωση ανάγκη για την επιβίωση, με χαλαρούς δεσμούς όπως στην «gig economy». Ακόμα και για τους καλοπληρωμένους, οι δουλειές θα είναι μια παράκαμψη που θα ξεφορτωθούν γρήγορα για να αρχίσει η πραγματική δουλειά της ζωής. Ο αγώνας δρόμου για τον άνθρωπο θα αντικαταστήσει τον ανταγωνισμό των ποντικών. Οι καλύτερες εργασιακές σχέσεις θα προσφέρουν ευκαιρίες για κοινωνική προσφορά.
Η εργασία δεν θα μεταμορφωθεί αίφνης από μισθωτή σκλαβιά σε παράδεισο των εργαζομένων, χωρίς μια κουλτούρα και δημόσιες πολιτικές που απαιτούν προσιτές υπηρεσίες φροντίδας για τα παιδιά, ευέλικτα ωράρια, λόγο στις αποφάσεις και κοινωνική ευθύνη. Η τεχνολογία δίνει τη δυνατότητα, αλλά τους κανόνες τούς φτιάχνουν οι άνθρωποι.