H κλιματική κρίση κλιμακώνεται εδώ και δεκαετίες, αλλά τράβηξε πραγματικά την προσοχή των χωρών του πλούσιου Βορρά παγκοσμίως από τα μέσα της δεκαετίας του 2000. Οι άγριες πυρκαγιές από την Καλιφόρνια έως την Ελλάδα και οι πρωτοφανείς πλημμύρες από τη Νέα Υόρκη μέχρι τη Γερμανία έκαναν σαφές πως αυτή η παγκόσμια κρίση είναι πραγματική και υπάρχει ο κίνδυνος να ξεφύγει από τον έλεγχό μας, αν δεν κάνουμε κάτι για να τη σταματήσουμε.
Το καλοκαίρι του 2021, επιστήμονες απ’ όλο τον κόσμο δημοσίευσαν την τελευταία έκθεση του Intergovernmental Panel on Climate Change, τονίζοντας, για άλλη μια φορά, την ανάγκη για άμεση δράση. Αλλά αντί να δω δημόσιες αντιδράσεις σ’ αυτές τις τρομερές προειδοποιήσεις, αφουγκράζομαι μια αίσθηση παραίτησης και αδυναμίας. Πολλοί στον πλούσιο Βορρά φαίνονται ανίκανοι -ή απρόθυμοι- να αποδεχτούν τη σύνδεση της οικονομίας (που βασίζεται στην ανάπτυξη μέσω της κατανάλωσης) με τις εντεινόμενες φυσικές καταστροφές γύρω μας.
Ζούμε σε χώρες που έχουν εξαντλήσει το «μερίδιό» τους στην έκλυση διοξειδίου του άνθρακα (CO2) εδώ και πολλά χρόνια -αν υπολογίσουμε τις εκπομπές αερίων από το 1850. Αλλά οι επιπτώσεις αυτής της σπατάλης έχουν ρημάξει κυρίως μακρινές χώρες, που δεν τις βλέπουμε και των οποίων οι πολίτες αντιμετωπίζουν πολύ μεγαλύτερους κινδύνους για την προσωπική τους ασφάλεια.
Πιστεύω ότι όσοι από εμάς μπορούμε να δράσουμε, έχουμε ευθύνη να το κάνουμε. Για την ακρίβεια, αυτή η δυνατότητα οργάνωσης και διαμαρτυρίας είναι για μένα ένα από τα πιο ισχυρά όπλα μας και προνόμιό μας. Και από την πείρα μου, η άσκηση αυτού του προνομίου είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να οδηγήσουμε ολόκληρο τον κόσμο σε ένα πιο ασφαλές και πιο δίκαιο μέλλον για τη ζωή σε αυτόν τον πλανήτη.
Η πρώτη μου επαφή με την απογοήτευση και την αδυναμία που αντιμετωπίζουμε πολλοί από εμάς, έγινε πριν από μια δεκαετία. Μόλις είχα αποφοιτήσει από τη Σχολή Ναυτιλίας με το δίπλωμα εμποροπλοιάρχου. Τον Αύγουστο του 2011, οδήγησα το γερμανικό ερευνητικό παγοθραυστικό «RV Polarstern» στον Βόρειο Πόλο. Οι επιστήμονες, στο παγωμένο κατάστρωμα, πανηγύριζαν και έκαναν προπόσεις για το ταξίδι μας. Όμως, μέσα σε λίγα λεπτά, οι επευφημίες σταμάτησαν και όλοι επέστρεψαν στη δουλειά τους ανήσυχοι. Δεν μπορούσαμε να προχωρήσουμε στις μετρήσεις πάγου που είχαμε έρθει να κάνουμε, επειδή απλά δεν υπήρχε αρκετός πάγος.
Στο τέλος, χρειάστηκε να ψάξουμε για έναν μεγάλο παλιό παγετώνα χρησιμοποιώντας ελικόπτερο. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία επιστήμονες, των οποίων οι εκθέσεις και οι προειδοποιήσεις για την κλιματική αλλαγή αγνοούνταν επί δεκαετίες, ήταν φανερά απογοητευμένοι.
Σήμερα, οι περισσότεροι με αποκαλούν ακτιβίστρια. Δεν εργάζομαι πλέον στη ναυτιλία, αν και έγινα ευρέως γνωστή ως η καπετάνιος ενός πλοίου διάσωσης προσφύγων που συνελήφθη (και αφέθηκε ελεύθερη) αφού ελλιμενίστηκε στην Ιταλία χωρίς άδεια μετά από 17 ημέρες αντιδικιών. Ήταν μια πράξη πολιτικής ανυπακοής, κατά την οποία χρησιμοποίησα το προνόμιο της λευκής μεσαίας τάξης (τη δυνατότητα να σπουδάσω δωρεάν στο πανεπιστήμιο και την πεποίθηση πως έχω μικρότερη πιθανότητα δίωξης για λαθρεμπόριο, σε αντίθεση με πολλούς μετανάστες στην Ελλάδα ή την Ιταλία) για να υποστηρίξω ανθρώπους που ωθήθηκαν βίαια στο περιθώριο από την ευρωπαϊκή κοινωνία.
Τον Αύγουστο του 2021 επέστρεψα στη Γερμανία, στα ερείπια ενός χωριού που ονομάζεται Lützerath, μόλις 200 μέτρα μακριά από το Garzweiler. Το Garzweiler είναι ένα τεράστιο ανοιχτό λιγνιτωρυχείο που τροφοδοτεί το ανθρακωρυχείο Neurath της ενεργειακής εταιρείας RWE -μίας από τις 10 μεγαλύτερους ρυπογόνες εταιρείες στην Ευρώπη. Σε ολόκληρο το Lützerath απομένει πλέον μόνο ένα αγρόκτημα. Ο αγρότης δεν θέλει να πουλήσει τη γη του στη RWE και μπορεί να αναγκαστεί να φύγει σύντομα. Ήμουν ανάμεσα στα σχεδόν 300 άτομα που αντιτάχθηκαν σε αυτό το σχέδιο για την εκδίωξή του και κάναμε κατάληψη στο αγρόκτημα κατασκηνώνοντας εκεί. Σε μέρη όπως το Lützerath βλέπω άλλη μια ευκαιρία να διαμαρτυρηθώ και να δράσω για να αποτρέψω την περαιτέρω εξόρυξη άνθρακα, η οποία τελικά συμβάλλει στην αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και, εάν αφεθεί ανεξέλεγκτη, σε μια παγκόσμια κλιματική καταστροφή.
Ακτιβιστές της Greenpeace πρόβαλαν το σύνθημα «Κανένα μέλλον στα ορυκτά καύσιμα» στον πύργο ψύξης του ηλεκτρικού σταθμού Neurath στη Γερμανία, το 2017.
Οι ρυπογόνες βιομηχανίες δεν θα εγκαταλείψουν τα καταστροφικά επιχειρηματικά τους μοντέλα χωρίς δημόσια αντιπαράθεση. Σε αντίθεση με τους ανθρώπους που ζουν χιλιάδες μίλια μακριά -και των οποίων οι ζωές έχουν επηρεαστεί δυσανάλογα από την κλιματική αλλαγή, πολύ περισσότερο από εμάς στον πλούσιο Βορρά- εγώ και πολλοί άλλοι έχουμε γεννηθεί ή ζούμε σε μέρη όπου έχουν την έδρα τους μερικές από τις μεγαλύτερες ρυπογόνες εταιρείες στον κόσμο, όπως οι Exxon, Royal Dutch Shell, BP, Chevron και Total. Το προνόμιο του τόπου διαμονής μας σε συνδυασμό με την ευθύνη μας για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, μας δίνει τη δυνατότητα να πιέσουμε αυτές τις εταιρείες να λογοδοτήσουν για τα εγκλήματά τους, χρησιμοποιώντας πράξεις πολιτικής ανυπακοής και άλλες τακτικές. Επίσης, τα προνόμιά μας μάς παρέχουν άμεση πρόσβαση στο σύστημα ισχύος αυτών των εταιρειών: στα οικονομικά τους, στο lobbying, στις άδειες λειτουργίας τους.
Φυσικά, αυτό δεν είναι εύκολο. Ωστόσο, πολλοί άνθρωποι στο παρελθόν, όπως και στο παρόν, έχουν αγωνιστεί για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες τους σε πολύ πιο δύσκολες συνθήκες. Ο Abdul Aziz Muhamat, ένας φίλος από το Σουδάν, πέρασε σχεδόν έξι χρόνια στα κέντρα κράτησης μεταναστών της Αυστραλίας στο νησί Manus. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι κρατούμενοι οργανώθηκαν και αντιμετώπισαν την αυστραλιανή κυβέρνηση σχετικά με την πολιτική της να κρατά εκεί τους αιτούντες άσυλο. Τελικά, οι περισσότεροι αφέθηκαν ελεύθεροι.
Μια φίλη από την Κένυα, η Phyllis Omido, μαζί με την κοινότητά της σε μια παραγκούπολη της Μομπάσα, άρχισαν να μάχονται κατά της δηλητηρίασης από μόλυβδο που προκαλούσε ένα τοπικό εργοστάσιο. Δέχτηκε επίθεση, συνελήφθη και χρειάστηκε ακόμη και να κρυφτεί, αφού η αγωγή της κατά της κυβέρνησης είχε ως αποτέλεσμα να δεχθεί απειλές. Στο τέλος, όμως, αυτή και η κοινότητά της κέρδισαν και πολλά χυτήρια τοξικών απορριμμάτων έκλεισαν.
Σε πολλές χώρες, το να μιλάς για τα δικαιώματά σου ισοδυναμεί με θανατική καταδίκη. Τα παραδοσιακά δημοκρατικά έθνη φαίνεται να βαδίζουν σε παρόμοια πορεία, ποινικοποιώντας δραστηριότητες που σχετίζονται με διαμαρτυρίες και πολιτική ανυπακοή. Μετά τις διαμαρτυρίες του 2016 για τον αγωγό πετρελαίου στη North Dakota, πολλές πολιτείες των ΗΠΑ ψήφισαν νόμους για την ποινικοποίηση της πρόσβασης σε περιοχές γύρω από τους αγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου. Ως απάντηση στις διαμαρτυρίες κατά της εξόρυξης άνθρακα, η Αυστραλία ψήφισε νόμο το 2020 που ποινικοποιεί τις συσκευές κλειδώματος που χρησιμοποιούν οι ακτιβιστές για να δένονται μεταξύ τους, σιδηροδρομικές ράγες ή άλλα αντικείμενα.
Και το περασμένο καλοκαίρι, αστυνομικοί στη Γερμανία συνέλαβαν κάποιους ακτιβιστές στο Lützerath βασιζόμενοι στις αλλαγές που έγιναν το 2018 σε έναν νόμο γνωστό ως «Lex Hambi» στο κρατίδιο της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας. Ο νόμος, ο οποίος επιτρέπει στην αστυνομία να κρατά ανθρώπους μέχρι και για επτά ημέρες για να τους ταυτοποιήσει, έγινε εν μέρει ως απάντηση σε ακτιβιστές για το κλίμα που είχαν παραποιήσει τα δακτυλικά τους αποτυπώματα για να μην αποκαλυφθεί η ταυτότητά τους.
Ίσως είναι η πρώτη φορά που αισθανόμαστε τέτοια έλλειψη ελέγχου στο προσωπικό και το συλλογικό μας μέλλον. Πολλοί, ιδιαίτερα όσοι από εμάς ανήκουμε στη λευκή μεσαία τάξη, δεν έχουμε συνηθίσει να δίνουμε ανηφορικές μάχες ενάντια σε άνισες δομές εξουσίας. Πολλοί από εμάς δεν έχουμε καν διδαχτεί πώς να χτίζουμε κοινότητες και να συγκεντρώνουμε τη δύναμη της κοινότητας σε καταστάσεις όπου οι πιθανότητες είναι καθαρά εναντίον μας.
Με άλλα λόγια, το προνόμιό μας δοκιμάζεται. Ευτυχώς, όμως, αυτό το προνόμιο μπορεί να μας δώσει τα μέσα και την αποφασιστικότητα να αντεπεξέλθουμε σε αυτήν την πρόκληση.
Δεν ανυπομονώ να αντιμετωπίσω την αστυνομία και την ασφάλεια της RWE στο Lützerath. Στην πραγματικότητα, θα προτιμούσα να επιστρέψω στην παλιά μου ζωή και να πλεύσω στην Ανταρκτική δουλεύοντας με επιστήμονες. Ξέρω, όμως, ότι, λόγω του προνομίου μου, έχω ευθύνη όχι μόνο απέναντι σε κοινότητες που αγωνίζονται για την επιβίωσή τους, αλλά και απέναντι στην παγκόσμια κοινότητα όλων των ζώντων όντων.
Ο αγώνας για την παγκόσμια κλιματική ασφάλεια βρίσκεται τώρα στο κατώφλι μας. Για να πετύχει, θα χρειαστεί κουλτούρα αντίστασης και ξεκάθαρο όραμα δικαιοσύνης και αλληλεγγύης.
*Η Carola Rackete είναι Γερμανίδα οικολόγος και ακτιβίστρια για τα δικαιώματα του ανθρώπου. Συγγραφέας του βιβλίου «The Time to Act Is Now».