Στη χώρα μας έχει δημιουργηθεί ένα δυναμικό οικοσύστημα με κεφαλαιοποίηση σχεδόν 8 δισ. ευρώ και προοπτικές να αντιστοιχεί στο 10% του ΑΕΠ την επόμενη δεκαετία, σημειώνει ο Μάρκος Βερέμης, εταίρος της Big Pi Ventures, Πρόεδρος της Upstream και μέλος των Δ.Σ. του ΣΕΒ, του ΙΟΒΕ, της Endeavor και της διαΝΕΟσις. Τονίζει, ωστόσο, ότι επόμενο βήμα είναι η Ελλάδα να ενισχύσει τα επενδυτικά της προγράμματα, ώστε να συνεχίσει να στηρίζει νεοφυείς επιχειρήσεις που θα προσελκύουν το διεθνές ενδιαφέρον.
Ως εμπνευστής της πρωτοβουλίας Innovative Greeks, πώς κρίνετε το ελληνικό οικοσύστημα νεοφυών επιχειρήσεων σήμερα; Ποια είναι τα κομβικά σημεία για την περαιτέρω ανάπτυξή του και ποια εμπόδια πρέπει να ξεπεραστούν;
Αυτό είναι ένα οικοσύστημα που δημιουργήθηκε μέσα στην κρίση. Η Ελλάδα δεν είχε παράδοση στον χώρο της καινοτομίας και μάλιστα στην καινοτομία εξαγωγικής φύσης. Αυτό, στην ουσία, νομίζω ότι ήταν μία περίπτωση όπου πάρα πολλοί άνθρωποι λόγω ανάγκης στράφηκαν και στην επιχειρηματικότητα αλλά και στις εξαγωγές.
Όμως, επειδή για να μπορείς να εξάγεις, πρέπει να έχεις ένα διαφοροποιημένο προϊόν, κάτι που απαιτεί κάποια μορφής έρευνα και καινοτομία για να το πετύχεις, κάπως έτσι δημιουργήθηκαν μέσα στην κρίση πολλές τέτοιες εταιρείες. Ξεκίνησαν πολύ μικρές, αλλά μοιράστηκαν πολλά από τα χαρακτηριστικά που έχουν πάντα αυτές οι εταιρείες: επειδή απαιτούν σχετικά μικρό κεφάλαιο για να ξεκινήσουν -γιατί δεν έχουν μεγάλες υποδομές- και επειδή πλέον το κόστος των εργαλείων του software που χρησιμοποιούμε όλοι παγκοσμίως είναι σε πολύ λογικές τιμές, μπόρεσαν να δημιουργηθούν πολλές τέτοιες εταιρείες, οι οποίες αναπτύχθηκαν πάρα πολύ γρήγορα.
Δεν μπορώ να σκεφτώ κάποιον άλλον τομέα που μέσα σε 5 χρόνια πήγε από το μηδέν σε εταιρείες που η κεφαλαιοποίησή τους είναι κοντά στα 8 δισ. ευρώ -μετά και το deal της Viva. Οπότε μιλάμε για αλματώδη ανάπτυξη, η οποία και ως ποσοστό του ΑΕΠ πλέον είναι σημαντική. Υπολογίζουμε στον ΣΕΒ ότι αντιστοιχεί περίπου στο 3% του ΑΕΠ και έχει δυνατότητες να φτάσει στο 10% μέσα στα επόμενα 10 χρόνια. Έχουμε ήδη πέντε εταιρείες που οδεύουν ή είναι ήδη πάνω από 1 δισ. ευρώ κεφαλαιοποίηση, τουλάχιστον 30 εταιρείες που είναι πάνω από 100 εκατ. σε κεφαλαιοποίηση και συνολικά 400 σοβαρές εταιρείες στον τομέα. Μιλάμε πλέον για ένα πλήρες οικοσύστημα.
Η αυξημένη κινητικότητα στη χρηματοδότηση των startups θα συνεχιστεί με τους ίδιους ρυθμούς ή περνάμε σε φάση ωρίμανσης;
Η χρηματοδότηση όχι απλά θα συνεχιστεί, αλλά με βεβαιότητα θα αυξηθεί. Απλά αυτό που πρέπει να έχει κανείς στο μυαλό του είναι ότι αν θέλουμε αυτός ο ενάρετος κύκλος να συνεχιστεί, πρέπει και η ίδια η χώρα να έχει τη δυνατότητα να χρηματοδοτήσει και να «μεγαλώσει» εταιρείες μέχρι του σημείου που θα μπει ένας μεγάλος ξένος επενδυτής. Δεν μπορούμε να βασιζόμαστε μόνο στους ξένους επενδυτές.
Τι εννοώ; Για να σας δώσω ένα παράδειγμα, η Ελλάδα είχε 6 venture capital funds, το Ισραήλ έχει 400. To ποσό που ξοδεύουμε εμείς ως χώρα ετησίως σε venture capital είναι της τάξης των 70-80 εκατ. ευρώ. Το αντίστοιχο νούμερο στο Ισραήλ είναι 3 δισ., ενώ στη Γερμανία είναι δεκαπλάσιο από το ελληνικό. Θέλω να πω ότι υπάρχει υστέρηση ειδικά στο θέμα της χρηματοδότησης, που αν δεν το λύσεις τοπικά, δεν θα μπορέσεις να βγάλεις μεγάλες εταιρείες που θα φέρουν μετά ξένους επενδυτές.
Το άλλο ζήτημα στην Ελλάδα είναι ότι δεν έχουμε ακόμα καλύψει όλες τις φάσεις του επενδυτικού κύκλου. Δηλαδή είμαστε σε σχετικά καλή κατάσταση με το venture capital, γίνεται μια προσπάθεια με τους angels, αλλά υπάρχει ανυπαρξία στο Private Equity, στο Growth Equity, που να καλύπτει μόνο τεχνολογία και που αφορά τα μεγαλύτερα μεγέθους deals. Παράλληλα, υπολειπόμαστε πολύ στο θέμα του ελληνικού χρηματιστηρίου. Αν θέλεις, όμως, να έχεις ένα οικοσύστημα που να δουλεύει σε βάθος χρόνου και να φέρνει μεγάλους ξένους επενδυτές, πρέπει να έχεις όλα αυτά τα στοιχεία. Και είναι εφικτό να τα αποκτήσουμε. Αλλά τα έχουμε μπροστά μας και είναι πάρα πολύ σημαντικό αυτό να γίνει μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια.
Το οικονομικό περιβάλλον αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα ευνοεί νέες επενδύσεις, είτε μέσω εξαγορών είτε μέσω νέων εγκαταστάσεων;
Ο κόσμος αυτή τη στιγμή βλέπει το αποτέλεσμα δουλειάς αρκετών ετών. Όλη αυτή η ιστορία ξεκίνησε πολλά χρόνια πίσω, με κάποιες αυτοτελείς προσπάθειες, όπως η Viva, η Upstream, η Persado και η Workable, αλλά σίγουρα ενισχύθηκε πάρα πολύ από τα χρηματοδοτικά εργαλεία. Απέκτησε η χώρα μας δηλαδή σε πρώτη φάση το Jeremie, που ήταν πολύ μικρό, και μετά τα Equity Funds. Είναι σαφές ότι υπήρξε σύνδεση μεταξύ της διάθεσης χρημάτων μέσω venture capital και της ανάπτυξης αυτών των εταιρειών, διότι για τις εταιρείες τα χρήματα αυτά είναι καύσιμο για ανάπτυξη. Αν δεν έχεις καύσιμο -γιατί οι τράπεζες δεν δανείζουν τέτοιες εταιρείες- και δεν έχεις και venture capital, όπως δεν είχε η Ελλάδα ποτέ μέχρι το Jeremie, πώς μπορείς να περιμένεις από τις εταιρείες να μεγαλώσουν; Σαφώς, λοιπόν, υπάρχει ξεκάθαρη σχέση μεταξύ των χρηματοδοτικών εργαλείων και της ανάπτυξης αυτών των εταιρειών.
Αυτό που λέω απλά είναι ότι τώρα που έχουμε πάει σε άλλη πίστα (γιατί είναι σαφές ότι έχουμε πάει σε άλλη πίστα, καθώς μιλάμε για ένα οικοσύστημα που έχει κεφαλαιοποίηση πολύ κοντά στα 8 δισ.), πρέπει να ενταθεί η προσπάθεια. Όχι να χαλαρώσουμε και να πανηγυρίσουμε, διότι όσο μεγαλώνουν οι εταιρείες τόσο μεγαλύτερες είναι και οι χρηματοδοτικές τους ανάγκες. Και δεν αρκεί να λες ότι μόνο οι ξένοι επενδυτές θα κλείσουν αυτό το κενό. Χρειάζεται εγχώρια ή ευρωπαϊκή, εν πάση περιπτώσει, προσπάθεια για να μην κολλήσουμε στη φάση όπου βρισκόμαστε τώρα. Αυτός είναι ο κίνδυνος που έχουμε μπροστά μας.
Συνολικά, είδαμε πρόσφατα εντυπωσιακά exit, είδαμε ελληνικό unicorn και γενικά οι προσδοκίες είναι αυξημένες. Είναι μεμονωμένες περιπτώσεις ή βλέπουμε μια νέα ελληνική επιχειρηματικότητα;
Είναι σαφές ότι βλέπουμε πλέον μια νέα ελληνική πραγματικότητα, η οποία ξεκίνησε να φιλοξενεί τους ανθρώπους που δεν τα είχαν καλά με τη μέχρι τότε ελληνική πραγματικότητα. Δεν είναι ένα τυχαίο γκρουπ ανθρώπων. Είναι άνθρωποι που η χώρα είχε αποξενώσει με τον τρόπο που λειτουργούσε, από τη Μεταπολίτευση και μετά. Οπότε μιλάμε σίγουρα για κάτι που αντιπροσωπεύει μια καινούργια λογική στην επιχειρηματικότητα και νομίζω ότι χαρακτηρίζεται:
Από διεθνοποίηση, δηλαδή είναι αμιγώς εξαγωγικές οι περισσότερες από αυτές τις εταιρείες.
Από μεγάλη ταχύτητα και φιλοδοξία. Δηλαδή αυτές οι εταιρείες βάζουν στόχους ανάπτυξης που δεν έχουμε ξαναδεί.
Από συμμετοχικές συνθέσεις. Δηλαδή δεν είναι εταιρείες του ενός, είναι εταιρείες πολυμετοχικές, όπου μέτοχοι είναι ένα μεγάλο ποσοστό των ίδιων των υπαλλήλων.
Από αξιοκρατία. Είναι εταιρείες στις οποίες δεν υπάρχει ούτε οικογενειακή, ούτε φιλική, ούτε οποιαδήποτε άλλη δέσμευση τέτοιου τύπου. Είναι εταιρείες που λειτουργούν απόλυτα βάσει της αξίας των ανθρώπων και οι άνθρωποι ανταμείβονται ανάλογα με την προσφορά τους, μέχρι το σημείο να γίνουν και οι ίδιοι μέτοχοι.
Έτσι μιλάμε για νέο πυλώνα της οικονομίας, πολλά υποσχόμενο, διότι -όπως συμβαίνει και σε όλη την Ευρώπη- ο μέσος όρος αύξησης αυτών των εταιρειών υπερβαίνει το 20% ετησίως, που είναι πολύ μεγαλύτερο από τους ρυθμούς αύξησης της ευρωπαϊκής οικονομίας. Το άλλο, βέβαια, είναι ότι προσλαμβάνουν πάρα πολύ περισσότερο κόσμο.
Όμως, είναι και εταιρείες που «μπολιάζουν» την υπόλοιπη οικονομία. Γιατί την εκσυγχρονίζουν σε επίπεδο τεχνολογίας -δηλαδή αυτές οι εταιρείες εκσυγχρονίζουν με την παρουσία τους και τη συνεργασία τους και παλιές μεγάλες εταιρείες- αλλά βάζουν και ένα άλλο πλαίσιο λειτουργίας σε επίπεδο φιλοδοξίας, ταχύτητας, αξιοκρατίας κ.λπ. Δηλαδή φέρνουν κάποια νέα ήθη -μπορεί να πει κάποιος- στην επιχειρηματικότητα.
Μετέχετε στην επενδυτική ομάδα του Big Pi, είστε συνιδρυτής και πρόεδρος της Upstream, καθώς και μέτοχος της SoftΟne. Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας;
Το πρώτο είναι ότι στοχεύουμε ως Big Pi μέσα στο έτος να ξεκινήσουμε κι άλλα funds, μεγαλύτερα του προηγούμενου, που να καλύπτουν και περισσότερα μέρη του επενδυτικού κύκλου. Επίσης, περιμένουμε κάποιες μεγάλες αυξήσεις κεφαλαίου -τουλάχιστον πέντε μεγάλες αυξήσεις κεφαλαίου- σε πολύ μεγάλες αποτιμήσεις, κάποια ή κάποιες από τις οποίες μπορεί να υπερβαίνουν το 1 δισ.
Το τρίτο είναι ότι θέλουμε σίγουρα στον ΣΕΒ να ενισχύσουμε τη δράση της Επιτροπής Καινοτομίας, γιατί ο Σύνδεσμος έχει μετασχηματιστεί σε μεγάλο βαθμό και σε καινούργιο σπίτι για startups. Οι 60 μεγαλύτερες εταιρείες του τομέα είναι πλέον μέλη μας. Θέλουμε να είμαστε σε θέση να τις υποστηρίξουμε και θεσμικά και με διάφορες δράσεις.
Επίσης, το «Innovative Greeks» έχει συγκεντρώσει περίπου 10.000 λαμπρούς Έλληνες της διασποράς, οι οποίοι είναι σίγουρα σε θέση να βοηθήσουν τη χώρα. Θέλουμε να τους αξιοποιήσουμε, να συνεργαστούμε, να γνωριστούμε και να συνεχίσουμε αυτή την προσπάθεια, διότι αυτός είναι ένας κρυμμένος θησαυρός στην Ελλάδα. Μόνο η κεφαλαιοποίηση εταιρειών Ελλήνων στον χώρο της τεχνολογίας στην Αμερική ξεπερνά τα 100 δισ. δολάρια.
Το τελευταίο είναι ότι βάζουμε αρκετά υψηλούς στόχους και για το Σωματείο Επιχειρηματικότητας Νέων/Junior Achievement Greece που πιάνει το πρόβλημα από την πηγή, που είναι τα σχολεία. Το Junior Achievement τώρα αφορά 10.000 μαθητές και βρίσκουμε διαμάντια σε όλη την Ελλάδα. Αυτό μπορεί να μας δημιουργήσει έναν μελλοντικό πλούτο σε ανθρώπους, επιχειρηματίες, στελέχη κ.λπ.