H διάδοση ακραίων πολιτικών θεωριών και εφαρμογών σχεδόν πάντοτε χρειάζεται ιστορικές συμπτώσεις, «χαρισματικούς» ηγέτες, μνημειώδεις αφορμές και συνήθως μια τεχνολογική καινοτομία. Όμως, η μόνη συνιστώσα που παραμένει ίδια είναι η σημαντική πτώση του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων από μια πρότερη κατάσταση.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο μπολσεβικισμός βρήκε πρόσφορο έδαφος στα χαρακώματα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ότι ο ναζισμός γιγαντώθηκε μετά το οικονομικό κραχ του 1928, ότι ο ακραίος συντηρητισμός στις ΗΠΑ ενδυναμώθηκε από τις διαδηλώσεις εναντίον του πολέμου του Βιετνάμ και φυσικά εν προκειμένω ότι η άνοδος της άκρας δεξιάς παγκοσμίως συντελέστηκε παράλληλα με την οικονομική κρίση της δεκαετίας μετά το 2008.
Όπως επίσης δεν είναι τυχαίο ότι χρειάστηκαν ηγετικές φυσιογνωμίες όπως ο Λένιν, ο Χίτλερ, ο Χο Τσι Μινχ, ο Νίξον, ακόμη και ο Τραμπ ή ο Φάρατζ, οι οποίοι εκμεταλλεύθηκαν στο έπακρο την τεχνολογική πρόοδο της εποχής, είτε αυτή λεγόταν τηλεόραση είτε ραδιόφωνο είτε social media.
Και για να πρωταγωνιστήσουν αυτές οι φυσιογνωμίες χρειαζόταν η κατάλληλη ιστορική συγκυρία, ώστε το υπάρχον πολιτικό σκηνικό να καταρρεύσει από μόνο του…
Πώς θα εκδημοκρατιζόταν η Ρωσία, αν ο πόλεμος συνεχιζόταν αμείωτος; Πώς θα μπορούσε να επιβιώσει η Δημοκρατία της Βαϊμάρης, όταν ο γερμανικός πληθυσμός λιμοκτονούσε; Πώς θα συνεχιζόταν η φιλελευθεροποίηση της Αμερικής, όταν η φτωχοποίηση και της λευκής πλέον κοινωνίας έπαιρνε επιδημιολογικές διαστάσεις; Πώς θα έβρισκαν πρόσφορο έδαφος οι προοδευτικές φωνές στην Ευρώπη, όταν ο ισλαμικός ριζοσπαστισμός έδειχνε το πιο σκληρό του πρόσωπο;
Την τελευταία δεκαπενταετία, η εξ ορισμού μετριοπαθής σοσιαλδημοκρατία μιλούσε σε απρόθυμο ακροατήριο. Ένα ακροατήριο του οποίου η καθημερινότητα είχε αλλάξει βάναυσα προς το χειρότερο. Για πρώτη φορά έπειτα από δεκαετίες οικονομικής ανάπτυξης και κοινωνικής προόδου, το βιοτικό επίπεδο κατακρημνίστηκε, οι ανισότητες γιγαντώθηκαν και η μεσαία τάξη συρρικνώθηκε. Η ελπίδα μετατράπηκε σε φόβο, ο ορθολογισμός πολεμήθηκε λυσσαλέα από τον λαϊκισμό και οι ηγέτες της κεντροαριστεράς του παρελθόντος φορτώθηκαν όλα τα δεινά της οικονομικής κρίσης.
Και όχι εντελώς άδικα…
Διότι η σοσιαλδημοκρατία των δεκαετιών του 1990 και του 2000, καθώς και οι κυβερνήσεις των Δημοκρατικών και των Εργατικών απέτυχαν σε βασικούς τομείς που καθόρισαν τη δεύτερη δεκαετία του αιώνα μας.
Απέτυχαν να διαβλέψουν το κραχ του 2008, που ξεκινά ήδη από την εποχή του Κλίντον και του Μπλερ.
Ενεπλάκησαν -ή έστω επέτρεψαν- πολεμικές συρράξεις που δεδομένα θα δημιουργούσαν προσφυγικά κύματα και μίσος ενάντια στη Δύση.
Ανέχθηκαν τη διαπλοκή σε μικρό ή μεγάλο βαθμό και αναλώθηκαν σε συζητήσεις περί πολιτικής ορθότητας και προσχηματικού προοδευτισμού, αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις της υπερσυσσώρευσης πλούτου στα χέρια ολίγων.
Κυρίως, όμως, απέτυχαν να συνομιλήσουν με τον πολίτη για την καθημερινότητά του.
Αυτό ακριβώς πέτυχε ο λαϊκισμός, εκ δεξιών -κυρίως- και εξ αριστερών.
Εκμεταλλεύθηκε πλήρως τις νέες τεχνολογίες και κυρίως τα social media, κατανοώντας τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν και τις αλγοριθμικές ιδιαιτερότητές τους. Οι ηγέτες που καθόρισαν την προηγούμενη δεκαετία μίλησαν απλά και κατανοητά, μετατρέποντας τα αβάσιμα επιχειρήματά τους σε συνθηματολογία. «Make America great again!». «The good old days!». «Britain first!».
Ο Βρετανός πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ με τον Γερμανό καγκελάριο Γκέραρντ Σρέντερ, σε συνάντησή τους στο Βερολίνο τον Ιούνιο του 2005. Η σοσιαλδημοκρατία των δεκαετιών του 1990 και του 2000, σε κυβερνητικό ρόλο, απέτυχε σε βασικούς τομείς που καθόρισαν τη δεύτερη δεκαετία του αιώνα μας. Το νέο της αποτύπωμα πρέπει να είναι διαφορετικό.
Όμως, όπως και στο παρελθόν, η διαφορά μεταξύ επικοινωνίας και πραγματικότητας έγινε σχετικά γρήγορα αντιληπτή. Οι εύκολες λύσεις και τα μαγικά ραβδάκια ξεγυμνώθηκαν μπροστά στην πολυπλοκότητα των ζητημάτων, ενώ η ανυπόστατη συνθηματολογία έχασε τη δυναμική της.
Αυτό δεν σημαίνει ότι ήρθε το τέλος των άκρων. Δεν σημαίνει ότι η σοσιαλδημοκρατία θα θριαμβεύσει. Και κυρίως δεν σημαίνει ότι η σοσιαλδημοκρατία θα πείσει ελέω μη επικρατούσας εναλλακτικής.
Γιατί ο ορθολογισμός είναι επιβεβλημένος, αλλά δεν είναι δημοφιλής.
Η συζήτηση εις βάθος είναι αναγκαία, αλλά σε καμία περίπτωση εύπεπτη. Η υπομονή είναι ζητούμενο, αλλά η αντοχή μειωμένη.
Και εν μέσω όλων αυτών υπάρχουν νέοι, σημαντικοί γεωπολιτικοί συσχετισμοί και ο φόβος ενός γενικευμένου πολέμου βρίσκεται μπροστά μας, έπειτα από δεκαετίες σχετικής ειρήνης. Μια πανδημία που συνεχίζει να παίρνει ζωές και σε καμία περίπτωση δεν έχει τελειώσει.
Οι περιβαλλοντικές ισορροπίες είναι σε οριακό επίπεδο, ενώ και η τεχνολογική πρόοδος βρίσκεται για πρώτη φορά στην ιστορία σε τέτοιο σημείο που καθορίζει καθ’ ολοκληρία την ίδια τη βιωσιμότητα των ανθρώπων.
Η σοσιαλδημοκρατία ναι μεν επιστρέφει σταδιακά, αλλά δυστυχώς δεν έχει περίοδο χάριτος. Οφείλει να διαγνώσει και να επιλύσει άμεσα πολλά από τα καθημερινά οικονομικά και κοινωνικά ζητήματα και έπειτα να στραφεί στην αποτύπωση του νέου πολιτικού της μοντέλου. Τον εξορθολογισμό της οικονομίας και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Την ανασύσταση της μεσαίας τάξης και την καταπολέμηση της φτώχειας. Την ουσιαστική προστασία του περιβάλλοντος και τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Και φυσικά, το μεγάλο όραμα της ειρήνης και του παγκόσμιου διαλόγου.
*Ο κ. Μιχάλης Κατρίνης είναι επικεφαλής Κοινοβουλευτικής Ομάδας Κινήματος Αλλαγής (ΚΙΝΑΛ), Βουλευτής Ηλείας