Το Blockchain είναι κάτι περισσότερο από την τεχνολογία που κρύβεται πίσω από το Bitcoin, δηλαδή τα κρυπτονομίσματα. Είναι ένα εργαλείο που υπόσχεται να αποκεντρώσει τις δομές που διέπουν όλες τις οικονομικές συναλλαγές και ουσιαστικά επαναπροσδιορίζει την έννοια της λέξης «εμπιστοσύνη». Αυτή είναι η πιο επαναστατική πτυχή του Blockchain, η οποία, όμως, μπορεί να υπονομευθεί.
Η εμπιστοσύνη -η βάση των κοινωνικών και εμπορικών συναλλαγών- διασφαλιζόταν επί αιώνες από φορείς κύρους, όπως οι ιεραρχικά δομημένες εταιρείες και άλλες θεσμικές αρχές. Αυτοί οι μηχανισμοί υπήρξαν λειτουργικοί στα επιχειρηματικά μοντέλα πριν από την ψηφιακή εποχή, αλλά είναι πλέον παρωχημένοι στον σύγχρονο υπερ-διασυνδεδεμένο κόσμο.
Στην οικονομία που βασίζεται στις ψηφιακές πλατφόρμες, η αξιοπιστία και η εμπιστοσύνη διασφαλίζονται από αυτούς που ελέγχουν τις ψηφιακές πλατφόρμες. Πρόκειται για τεχνολογικούς γίγαντες όπως η Uber και η Airbnb, οι οποίοι αντικαθιστούν τους θεσμικούς φορείς και γίνονται οι φρουροί της ψηφιακής μας ταυτότητας και αξιοπιστίας. Αυτοί ακριβώς ελέγχουν τους μηχανισμούς που οικοδομούν την εμπιστοσύνη στις ψηφιακές μας αλληλεπιδράσεις, χτίζοντας μια βάση σχολιασμού και βαθμολόγησης (με αστεράκια), η οποία επηρεάζει τη φήμη της εκάστοτε επιχείρησης ανάλογα με το πώς την αξιολογούν οι χρήστες της.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, ορισμένες ανοιχτές πλατφόρμες όπως το Twitter, θέτουν όλο και περισσότερους περιορισμούς. Η κατάσταση αντιστράφηκε αφού τόσο οι προγραμματιστές όσο και οι πρώτοι χρήστες αισθάνονται προδομένοι: τους είχαν υποσχεθεί ανοιχτές πλατφόρμες, αλλά αυτό το όνειρο ναυάγησε.
Παράλληλα, άλλοι τεχνολογικοί γίγαντες, όπως το Facebook, το eBay, το Uber και το Experian, έχουν χάσει την αξιοπιστία τους ως κάτοχοι και φύλακες των προσωπικών μας δεδομένων. Οι φόβοι των χρηστών μήπως παρακολουθούνται ή μήπως διαρρέουν τα προσωπικά τους δεδομένα έχουν ενταθεί.
Χάρη στην τεχνολογία Blockchain, όμως, οι άνθρωποι πλέον όχι μόνο θέλουν, αλλά και μπορούν να αναμετρηθούν με τους ιδιοκτήτες της κάθε πλατφόρμας, προσπερνώντας τες και αλληλεπιδρώντας οι ίδιοι μεταξύ τους μέσω δικτύων peer-to-peer (P2P), στα οποία θέτουν και τηρούν δικούς τους κανόνες. Αυτή η «εμπιστοσύνη των λίγων» τους επιτρέπει να προσπερνούν τις «γκρίζες ζώνες» στις μεγάλες πλατφόρμες, όπως ο έλεγχος από μη εξουσιοδοτημένους τρίτους.
Στην πραγματικότητα, οι μεγάλοι, κεντρικά ελεγχόμενοι φορείς ενδέχεται να αντικατασταθούν σύντομα από αποκεντρωμένα συστήματα P2P και ανάλογα συστήματα αξιολόγησης από τους ίδιους τους χρήστες, τα οποία στηρίζει η τεχνολογία blockchain.
Σε αυτά τα συστήματα, χρησιμοποιούνται αλγόριθμοι για να επιβεβαιώνεται η εγκυρότητα κάθε συναλλαγής και καταγράφεται η ταυτότητα των χρηστών. Παράλληλα, βαθμολογείται η συνολική αξιοπιστία και η φερεγγυότητα κάθε χρήστη. Έτσι, αποτρέπονται οι παραβατικές συμπεριφορές, αφού είναι αδύνατο να παραποιηθεί ή να πλαστογραφηθεί η συνολική εικόνα που σχηματίζεται μέσω της τεχνολογίας Blockchain, ενώ ο καθένας αναλαμβάνει την ευθύνη των δικών του πράξεων αφού οποιοσδήποτε μπορεί να ελέγξει τις ενέργειες όλων όσων συμμετέχουν.
Τα οφέλη ενός τέτοιου αποκεντρωμένου συστήματος είναι σαφή. Οι χρήστες είναι σε θέση να οικοδομήσουν ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης χωρίς να εμπλέκουν τρίτους. Ενισχύεται η συνεργασία ομάδων χρηστών. Οι ύποπτες συναλλαγές ελαχιστοποιούνται. Επιπλέον, οι χρήστες μπορούν να χτίσουν την αξιοπιστία τους σε πολλές και διαφορετικές πλατφόρμες και μπορούν όχι μόνο να ελέγχουν τον τεράστιο όγκο των δεδομένων τους, αλλά να μορφοποιούν και να διαχειρίζονται την ψηφιακή τους ταυτότητα παρακάμπτοντας τον έλεγχο των τεχνολογικών γιγάντων.
Μπορούν να είναι Uber χωρίς να είναι Uber ή Airbnb χωρίς να είναι Airbnb.
Αυτή η εξελικτική έκρηξη συμβαίνει ήδη. Οι πάροχοι χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών όπως το PayPal, αμφισβητούνται από το Ripple ή το Circle. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως το Twitter και το Facebook δέχονται ανταγωνιστικές πιέσεις από αποκεντρωμένες πλατφόρμες όπως το Steemit ή το Akasha.
Αποκεντρωμένες εφαρμογές (apps) -δηλαδή λογισμικό που αποφασίζει και ενεργεί αυτόνομα- μπορούν να δημιουργηθούν και να αναπτυχθούν σε διάφορα blockchains όπως το Ethereum ή το EOS. Κι αυτά είναι μερικά -μόνο- παραδείγματα.
Αυτή η γοητευτική μετάλλαξη, όμως, μοιάζει πολύ καλή για να είναι αληθινή και τα αποκεντρωμένα συστήματα που βασίζονται στο blockchain αντιμετωπίζουν μια σπαζοκεφαλιά.
Στις σύγχρονες P2P αγορές μεγάλης κλίμακας, η εμπιστοσύνη και η ανάπτυξη βρίσκονται σε αντίθετα σημεία: όσο περισσότερο μεγαλώνει ένα δίκτυο, τόσο λιγότεροι χρήστες το εμπιστεύονται. Ωστόσο, η αύξηση των χρηστών είναι αναγκαία προϋπόθεση για την οικονομική επιτυχία μιας πλατφόρμας P2P.
Το πρόβλημα ίσως μπορεί να λυθεί με το να γίνει πιο δύσκολη η συμμετοχή σε ένα δίκτυο (δηλαδή λιγότεροι χρήστες) ή στη συγκέντρωση του ελέγχου του σε λίγους, αξιόπιστους κωδικοποιητές ή κόμβους (δηλαδή λιγότερη αποκέντρωση). Δυστυχώς, η κοινότητα των χρηστών του blockchain δείχνει να προτιμά την αυξημένη συγκέντρωση.
Στις κεντρικές εγκαταστάσεις της ελβετικής εταιρείας Alpine Mining, σειρές από ράφια με εκατοντάδες κάρτες γραφικών, που χρησιμοποιούνται για την εξόρυξη κρυπτονομισμάτων.
Εκτός από τις business-to-business (B2B) πλατφόρμες, οι οποίες κατά κανόνα λειτουργούν με βάση ιδιωτικά δίκτυα blockchain και των οποίων η διαχείριση σχεδιαστικά είναι κεντρική, οι πιο γρήγορες, πιο ασφαλείς και ταχύτερα αναπτυσσόμενες πλατφόρμες P2P βασίζονται σε δημόσια δίκτυα blockchain -όμως, όλα ελέγχονται κεντρικά. Οι κανόνες φτιάχνονται και επιβάλλονται από μια χούφτα ανθρώπων.
Για παράδειγμα, μόνο μια μικρή ομάδα «σούπερ εξορυκτών» -που συγκεντρώνει και επιβεβαιώνει τις συναλλαγές- διασφαλίζει το μεγαλύτερο μέρος των συναλλαγών σε Bitcoin, ενώ τη συντριπτική πλειονότητα των αλλαγών στα πρωτόκολλα του Bitcoin την κάνει μόνο ένας μικρός πυρήνας προγραμματιστών.
Για το Ethereum, το μεγαλύτερο δημόσιο Blockchain που υιοθετήθηκε από χιλιάδες πλατφόρμες P2P, η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη. Το 80% των συναλλαγών του οφείλεται μόνο στις πέντε μεγαλύτερες πηγές του. Επίσης, παρατηρείται συγκεντρωτισμός και στον προγραμματισμό: το 20% του βασικού κώδικα του Ethereum γράφτηκε από τον ίδιο προγραμματιστή.
Η ψηφιακή αξιοπιστία θα κρίνεται πλέον όχι από τα συστήματα που ελέγχουν οι τεχνολογικοί γίγαντες, αλλά από τα συστήματα που ελέγχει μια μικρή ομάδα ανώνυμων «γκουρού της τεχνολογίας».
Αν, όμως, μόνο λίγοι ειδικοί μπορούν να επεξεργάζονται το μεγαλύτερο μέρος του συστήματος και να ελέγχουν τα πρωτόκολλα, πού είναι το ανοιχτό, διάφανο, ελεύθερο προς χρήση και διεθνώς προσβάσιμο Blockchain, που πολλοί ήλπισαν πως θα παρακάμψει τον έλεγχο και την επιτήρηση τρίτων;
Τελικά, αυτή η νέα μάχη για την εμπιστοσύνη και την αξιοπιστία στον ψηφιακό κόσμο μάς οδηγεί σε μια μάλλον σκληρή επιλογή: είτε θα ξεπουλήσουμε την ιδιωτικότητά μας σε υπερσυγκεντρωτικούς αλλά υπεύθυνους παρόχους είτε θα διατηρήσουμε τον άμεσο έλεγχο των δεδομένων μας μέσα από μία μικρή ομάδα ανώνυμων χρηστών, που όμως μπορούν να γίνουν αδίστακτοι.
Αυτά τα διαχειριστικά προβλήματα υπονομεύουν την αξιοπιστία του blockchain ως μέσου στη νέα P2P οικονομία. Φαίνεται ότι η σύνθετη σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ των χρηστών δεν εξασφαλίζεται απλώς από μερικούς κανόνες. Κι αυτό το έλλειμμα εμπιστοσύνης αναπόφευκτα αποσυνθέτει την κοινότητα των χρηστών και κλονίζει την αλληλεγγύη τους, όπως δείχνει το γεγονός ότι πολλές αλυσίδες έχουν σταματήσει να χρησιμοποιούν τα αρχικά πρωτόκολλα του Bitcoin και του Ethereum.
Προς το παρόν, λοιπόν, η διαμάχη αφορά τον έλεγχο των συστημάτων Blockchain και όχι ένα νέο κοινό αγαθό που η τεχνολογία εξακολουθεί να έχει τη δυνατότητα να προσφέρει.
*Ο Paolo Tasca είναι Executive Director του Κέντρου UCL για τεχνολογίες Blockchain.