Η Ευρωπαϊκή Ένωση τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζει μια σειρά πρωτοφανών προκλήσεων, τόσο μεγάλων που να αμφισβητείται ακόμα και η ίδια η βιωσιμότητά της. Ο κατ’ εξοχήν αρμόδιος για τα θέματα αυτά, ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Jean-Claude Juncker*, ανοίγει το «ελληνικό τμήμα» του αφιερώματος «Turning Points 2019» με τη συνέντευξή του στην επικεφαλής ανταποκρίτρια του Euro2day.gr στην Ευρώπη, Αγγελική Παπαμιλτιάδου.
Κύριε Πρόεδρε, τον Αύγουστο του 2018 η Ελλάδα αποδεσμεύθηκε από το σχέδιο διάσωσης. Πώς βλέπετε τις επιδόσεις της χώρας έκτοτε;
Η Ελλάδα ολοκλήρωσε επιτυχώς το τριετές πρόγραμμά της τον περασμένο Αύγουστο -και με αυτό συνολικά 8 χρόνια προγραμμάτων οικονομικής βοήθειας. Η θέση της είναι τώρα σταθερά εξασφαλισμένη στην καρδιά της ευρωζώνης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι μεταρρυθμίσεις που αποτελούσαν μέρος του προγράμματος έχουν θέσει στέρεα θεμέλια για μια βιώσιμη ανάκαμψη -υπό την προϋπόθεση πως θα συνεχίσουν να εφαρμόζονται πλήρως. Οι οικονομικοί δείκτες βελτιώνονται.
Σύμφωνα με τις Χειμερινές Προβλέψεις μας, η οικονομία της Ελλάδας αναπτύχθηκε με εκτιμώμενο ρυθμό 2% το περασμένο έτος και αναμένεται να συνεχίσει να αναπτύσσεται με ρυθμό άνω του 2% τα επόμενα χρόνια, αν και η ανάκαμψη της οικονομίας συνεχίζει να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη συνεχιζόμενη εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων. Η αγορά εργασίας βελτιώνεται σταθερά, με την ανεργία να υποχωρεί στο 18% τον Δεκέμβριο του 2018. Αν και εξακολουθεί να είναι η υψηλότερη στην Ε.Ε., η ανεργία δεν μειώθηκε περισσότερο σε καμία άλλη χώρα το 2018 (από 20,8% τον Δεκέμβριο του 2017) και έχει μειωθεί από το 27,5% που ήταν στο αποκορύφωμα της κρίσης, το 2013.
Και ως αποτέλεσμα των έκτακτων μέτρων που υιοθετήθηκαν, η Ελλάδα είναι πλέον από τις κορυφαίες χώρες στην απορρόφηση κονδυλίων της Ε.Ε. Για την περίοδο 2014-2020, η Ελλάδα έχει ήδη λάβει γύρω στα 17 δισ. ευρώ από μια μεγάλη δεξαμενή ευρωπαϊκών οικονομικών πόρων. Αυτό ισοδυναμεί περίπου με το 10% του ετήσιου Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος του 2017 της Ελλάδας. Σε γενικές γραμμές, τα πράγματα κινούνται στη σωστή κατεύθυνση, όμως η μεταρρυθμιστική δυναμική δεν πρέπει να χαθεί.
Η Ελλάδα παρέμεινε σε προγράμματα διάσωσης για μακρά χρονική περίοδο. Μάλιστα, πιο μακρά από οποιαδήποτε άλλη χώρα που πέρασε από τη διαδικασία αυτή. Πιστεύετε πως υπήρξαν λάθη από τις δυο πλευρές, που καθυστέρησαν τη διαδικασία εξόδου; Αν ναι, ποια κατά την άποψή σας είναι τα μαθήματα για το μέλλον;
Η ολοκλήρωση του προγράμματος σηματοδότησε το τέλος ενός κεφαλαίου και την αρχή ενός άλλου για την Ελλάδα. Η επιτυχής ολοκλήρωση του προγράμματος είναι ένα τεκμήριο των προσπαθειών του ελληνικού λαού, της προσήλωσης της χώρας στη μεταρρύθμιση και της αλληλεγγύης των Ευρωπαίων εταίρων της. Η διαδικασία ήταν επίπονη, όμως απαραίτητη για να μειωθούν οι τεράστιες ανισορροπίες που συσσωρεύθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες.
Φυσικά, μετανιώνω που δόθηκε τόσο μεγάλη σημασία στην επιρροή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και πως στην αρχή της κρίσης πολλοί πίστευαν ότι η Ευρώπη δεν είχε αρκετή δύναμη για να αντισταθεί από μόνη της στην κρίση. Αν η California αντιμετωπίσει δυσκολίες, δεν προσφεύγει στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αλλά στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ. Πάντα έλεγα και συνεχίζω να πιστεύω πως θα έπρεπε να είχαμε κάνει το ίδιο.
Μετανιώνω, επίσης, για την έλλειψη αλληλεγγύης που φάνηκε από ορισμένους την περίοδο της λεγόμενης «ελληνικής κρίσης». Πρέπει να τονίσω πως εγώ προσωπικά επέμεινα το πρόγραμμα να επιδιώκει την επίτευξη κοινωνικής δικαιοσύνης, στοχεύοντας στη στήριξη των πιο ευάλωτων, διασφαλίζοντας πως οι προσπάθειες που απαιτούνταν από όλους να είναι ανάλογες με τα εισοδήματά τους και στοχεύοντας σε εξοικονομήσεις σε τομείς που δεν επηρεάζουν το μέσο πορτοφόλι του μέσου πολίτη.
Η Κομισιόν ήταν αυτή που επέμεινε να μην αυξηθεί ο ΦΠΑ στα φάρμακα και στον ηλεκτρισμό. Η Κομισιόν ήταν αυτή που πίεσε και βοήθησε στην εφαρμογή του Κοινωνικού Εισοδήματος Αλληλεγγύης, του πρώτου προγράμματος ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος στην Ελλάδα. Και η Κομισιόν ήταν αυτή που προώθησε ένα σχέδιο ώστε να βοηθηθεί η Ελλάδα να αυξήσει τις θέσεις εργασίας, την ανάπτυξη και τις επενδύσεις παράλληλα με το πρόγραμμα.
Όλα αυτά με κάνουν ακόμα πιο ευχαριστημένο, που σήμερα η Ελλάδα έχει ολοκληρώσει επιτυχώς το πρόγραμμα και τώρα χτίζει το μέλλον της σε στέρεες βάσεις.
Η Ε.Ε. καλείται να ανταγωνιστεί ισότιμα με υπερδυνάμεις όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα. Νομίζετε πως αυτό είναι εφικτό, δεδομένου ότι η Ε.Ε. έχει διαφορετική δομή και πρέπει να υπάρχει ομοφωνία για σοβαρά ζητήματα;
Η Ε.Ε. και τα κράτη-μέλη παρέχουν πάνω από το ήμισυ της ανθρωπιστικής και αναπτυξιακής βοήθειας παγκοσμίως. Όταν ενεργούμε από κοινού, η συνδυασμένη διπλωματική μας δύναμη έχει βοηθήσει στην επίτευξη συμφωνιών που κάνουν τον κόσμο μας ασφαλέστερο, όπως η συμφωνία με το Ιράν για το πυρηνικό του πρόγραμμα. Χωρίς την Ε.Ε., δεν θα υπήρχε η Συμφωνία του Παρισιού. Υπάρχουν τομείς στους οποίους η Ε.Ε. αριστεύει παγκοσμίως, λόγω του ποιοι είμαστε και ποιες αξίες πρεσβεύουμε.
Ωστόσο, συμφωνώ με τον συλλογισμό στο ερώτημά σας ότι είμαστε κάπως πίσω σε ορισμένους τομείς. Πάρτε για παράδειγμα την άμυνα. Συνολικά, τα κράτη-μέλη μας δαπανούν το ήμισυ αυτών που δαπανούν οι ΗΠΑ, όμως ακόμα και τότε επιτυγχάνουμε μόλις το 15% της δικής τους αποδοτικότητας. Και ναι, πιστεύω πως η εκπροσώπηση των συμφερόντων 28 κρατών-μελών υπήρξε στο παρελθόν εμπόδιο. Από το 1950, η κοινή ευρωπαϊκή άμυνα μπαινοβγαίνει στο τραπέζι αρκετά συχνά, επειδή μεταξύ των κρατών-μελών μας έχουμε εκ διαμέτρου αντίθετα αμυντικά αντανακλαστικά.
Όμως, ο κόσμος αλλάζει και το ίδιο πρέπει να κάνουμε κι εμείς. Για πρώτη φορά στην ιστορία μας, χρησιμοποιούμε χρήματα της Ε.Ε. για να δώσουμε κίνητρα για συλλογικά αμυντικά έργα και έχουμε προτείνει μια Ευρωπαϊκή Άμυνα 13 δισ. ευρώ, που θα θέσει την Ε.Ε. μεταξύ των 4 κορυφαίων επενδυτών της Ευρώπης στον τομέα της αμυντικής έρευνας και τεχνολογίας. Αυτό θα ήταν αδιανόητο πριν από μόλις 10 χρόνια.
Πιστεύετε πως υπάρχουν γραφειοκρατικά ζητήματα που προκαλούν προβλήματα και καθυστερήσεις στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων;
Δεν μου αρέσει ο χαρακτηρισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως γραφειοκρατικής. Είμαι επικεφαλής μιας Επιτροπής 20 πρώην υπουργών, 4 πρώην αναπληρωτών πρωθυπουργών και 4 πρώην πρωθυπουργών. Είμαστε πολιτικοί. Αυτό που πιστεύω είναι πως η Ε.Ε. πρέπει πάντα να επικεντρώνεται στα πράγματα που έχουν σημασία για τους πολίτες μας και να ενεργούμε μόνο εκεί που προσθέτουμε αξία όταν ενεργούμε. Αυτό απαιτεί η διαδικασία λήψης αποφάσεων να είναι όσο το δυνατόν πιο ανοιχτή, διάφανη και συμμετοχική.
Κατά την άποψή σας πώς μπορεί να βελτιωθεί αυτό;
Από το 2015 έχουμε κάνει σημαντικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο καταρτίζονται οι ευρωπαϊκοί νόμοι στην Ένωση και σήμερα ο ΟΟΣΑ μάς κατατάσσει ως από τους καλύτερους στον κόσμο. Από το 2015, έχουμε οργανώσει περισσότερες από 400 δημόσιες διαβουλεύσεις και εκατομμύρια Ευρωπαίοι έχουν συμβάλει με τις απόψεις τους. Έχουμε διευκολύνει τη συμμετοχή στη νομοθετική διαδικασία σε όλα τα στάδια. Και όταν βλέπουμε πως κάτι δεν εξυπηρετεί τον επιδιωκόμενο στόχο -αφού ακούσουμε τους πολίτες μας, τους επιχειρηματίες και τις δημόσιες διοικήσεις σε όλη την Ένωση, διότι αυτοί είναι που αντιμετωπίζουν τους νόμους μας- το επανεξετάζουμε, κάνουμε αλλαγές όπου μπορούμε ή το αποσύρουμε εάν χρειαστεί. Παρ’ όλ’ αυτά, οι πρακτικές αυτές δεν είναι μη αναστρέψιμες και θα χρειαστεί χρόνος ώστε να καθιερωθούν -εναπόκειται στους διαδόχους μου να τις καθιερώσουν.
Υποστηρικτές της παραμονής της Μ. Βρετανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση διαδηλώνουν έξω από το κοινοβούλιο της χώρας. Παρά την απόφαση για το Brexit, το ποσοστό των υποστηρικτών της Ε.Ε. είναι το υψηλότερο από το 2010. Δεδομένης της υψηλής εμπιστοσύνης που χαίρει η Ένωση σε όλα τα κράτη-μέλη, είναι σαφές ότι ο δρόμος των λαών για το μέλλον περνά απ’ αυτήν.
Η Ε.Ε. οδεύει προς τις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που θεωρούνται οι δυσκολότερες και κρισιμότερες, καθώς το «ευρωπαϊκό όραμα» φαίνεται να φθίνει. Πολλοί αναμένουν απότομη άνοδο των ευρωσκεπτικιστικών και λαϊκιστικών πολιτικών δυνάμεων. Κατά την άποψή σας, τι θα καθορίσει το αποτέλεσμα;
Χωρίς να προβλέπω τι μπορεί να συμβεί στις εκλογές του Μαΐου για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, δεν συμφωνώ με την άποψη πως το «ευρωπαϊκό όραμα» φαίνεται να φθίνει. Οι λαϊκιστές μπορεί να φωνάζουν δυνατά, όμως η πλειονότητα των Ευρωπαίων λένε πως είναι αισιόδοξοι για το μέλλον της Ε.Ε. και πάνω από τα δύο τρίτα πιστεύουν πως η Ε.Ε. προσφέρει μια προοπτική για το μέλλον για τους νέους της Ευρώπης.
Το ερώτημα δεν είναι «τι» θα καθορίσει το αποτέλεσμα των εκλογών τον Μάιο, αλλά μάλλον «ποιος». Η απάντηση είναι οι πολίτες της Ευρώπης. Σχεδόν το 70% των Ευρωπαίων λένε πως ανησυχούν για την άνοδο των κομμάτων που διαμαρτύρονται κατά των παραδοσιακών πολιτικών ελίτ. Ο μόνος τρόπος για να αντιμετωπιστεί αυτό, είναι να πάμε να ψηφίσουμε.
Πώς νομίζετε ότι θα είναι η επόμενη μέρα, αν οι λαϊκιστές και οι ευρωσκεπτικιστές αποκτήσουν σημαντική ισχύ στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο; Πώς θα επηρεάσει αυτό τη διαδικασία λήψης αποφάσεων;
Οι λαϊκιστές και οι ευρωσκεπτικιστές συχνά θέτουν τις σωστές ερωτήσεις, όμως δίνουν τις λάθος λύσεις. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι ένα Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο που να λειτουργεί -αν δεν λειτουργεί, οι μόνοι χαμένοι θα είναι οι πολίτες μας, αυτοί που οι λαϊκιστές και οι ευρωσκεπτικιστές υποστηρίζουν πως εκπροσωπούν.
Δεδομένου ότι θεωρείστε ο «τελευταίος των μεγάλων πολιτικών» που παραμένει εν ενεργεία, τι νομίζετε πως πρέπει να γίνει προκειμένου να αποκατασταθεί η «ευρωπαϊκή ιδέα» και να ανακτηθεί η εμπιστοσύνη του λαού;
Όταν έγινα υπουργός στην ηλικία των 28 ετών, ορκίστηκα να βάζω πάντα πρώτα τον λαό. Αυτό δεν έχει αλλάξει ούτε εκατοστό εδώ και περισσότερα από 30 χρόνια. Ως Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αυτό που είναι σημαντικό για μένα είναι οι Ευρωπαίοι πολίτες να αισθάνονται πως αυτή είναι μια Ε.Ε. που λειτουργεί γι’ αυτούς. Και αυτό σημαίνει πως εμείς, ως πολιτικοί, πρέπει να γνωρίζουμε τι θέλουν οι πολίτες μας. Το 2014 ξεκινήσαμε έναν μόνιμο διάλογο με τους πολίτες της Ευρώπης και έκτοτε ακούμε τους ανθρώπους στα μήκη και τα πλάτη της Ένωσης. Τα ηχηρά σχόλια από περισσότερους από 160.000 ανθρώπους που έχουν συμμετάσχει μέχρι στιγμής, είναι πως θα ήθελαν να έχουν ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση του μέλλοντός της. Δίνουμε προσοχή σ’ αυτή την έκκληση.
Σήμερα η εμπιστοσύνη στην Ε.Ε. βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο από το φθινόπωρο του 2010 και είναι σε όλα τα κράτη-μέλη υψηλότερη απ’ ό,τι η εμπιστοσύνη στα εθνικά κοινοβούλια και στις κυβερνήσεις. Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι πιστεύουν τώρα πως η φωνή τους μετράει στην Ε.Ε., για πρώτη φορά από το 2004. Πάνω απ’ όλα, η Ε.Ε. είναι μια Ένωση πολιτών και για να επιβιώσει δεν πρέπει ποτέ να σταματήσει να βρίσκεται στην υπηρεσία τους.
Φαίνεται πως η κρίση δεν έχει ακόμα περάσει και η Ε.Ε. πρέπει να αντιμετωπίσει πολλές προκλήσεις, όπως ο εμπορικός πόλεμος, οι σχέσεις με τις ΗΠΑ και την Κίνα κ.ά., και την ίδια ώρα να αντιμετωπίσει εσωτερικά ζητήματα, όπως η επιβράδυνση της οικονομίας και το προσφυγικό πρόβλημα. Με την πείρα δεκαετιών που έχετε, εκτιμάτε ότι υπάρχει πιθανότητα διάσπασης;
Οπωσδήποτε δεν έχω άγνοια των κινδύνων που αντιμετωπίζει η Ε.Ε. Υπάρχει μια αυξανόμενη απάθεια με την οποία εκφράζονται τα ξενοφοβικά αισθήματα στον πολιτικό διάλογο, μια κάποια ασέβεια προς αυτούς που αναζητούν την ειρήνη στην Ευρώπη -και αυτό με ανησυχεί. Είναι μια απειλή για τις αξίες πάνω στις οποίες ιδρύθηκε η Ένωση. Αν, όμως, υπάρχει κάτι που μπορούμε να μάθουμε από την ιστορία των κρίσεων σε αυτή την ήπειρο, είναι πως η Ε.Ε. δεν είναι το πρόβλημα αλλά μέρος της λύσης.
Η τελευταία ερώτηση αφορά το Brexit. Αποδείχθηκε μια πολύ περίπλοκη διαδικασία. Δημιουργεί η βρετανική θέση πιθανότητα να ακολουθήσουν μελλοντικά και άλλες χώρες;
Από τότε που εισήχθη το Άρθρο 50 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πάντα υπήρχε η πιθανότητα κάποιο κράτος-μέλος να αποχωρήσει. Αυτό που έχει δείξει η βρετανική εμπειρία μέχρι στιγμής, είναι πως τα 27 κράτη-μέλη μένουν σταθερά στην ενότητά τους, κάτι που υπογραμμίστηκε καθ’ όλη τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων με το Ηνωμένο Βασίλειο. Θα ήθελα επίσης να σημειώσω πως παρά την ψήφο του Η.Β. υπέρ της αποχώρησης από την Ε.Ε., η στήριξη προς την Ένωση είναι η υψηλότερη από το 2010 και μάλιστα έχει αυξηθεί στο Η.Β. από τότε που διενεργήθηκε το δημοψήφισμα.
*Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2014-σήμερα). Πρόεδρος του Eurogroup (2005-2013). Πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου (1995-2013), υπουργός Οικονομικών (1989-2009). Πρόεδρος του Χριστιανοκοινωνικού Κόμματος του Λαού (1990-1995).