Παρά την ύφεση και την κατακόρυφη µείωση των εισοδηµάτων και της κατανάλωσης την τελευταία δεκαετία, το παραγωγικό µοντέλο της ελληνικής οικονοµίας δεν έχει ακόµη επιτύχει τον επιθυµητό µετασχηµατισµό προς την εξωστρέφεια και την καινοτοµία.
Η πρωτοφανής µείωση της οικονοµικής δραστηριότητας στην πλειονότητα των κλάδων της οικονοµίας δεν µετέβαλε σηµαντικά το µίγµα και τον προσανατολισµό των νέων επιχειρηµατικών προσπαθειών.
Ο ετήσιος αριθµός νέων επιχειρήσεων µειώθηκε µεν κατά περίπου 50%, ωστόσο την πρωτοκαθεδρία εξακολουθούν να έχουν εσωστρεφείς κλάδοι, όπως η εστίαση και το λιανικό εµπόριο. Συγκεκριµένες εξαιρέσεις εντοπίζονται σε µεµονωµένους κλάδους, και κυρίως σε εκείνον του τουρισµού, ο οποίος φαίνεται να αποκτά µια θετική δυναµική, σχεδόν ανεξάρτητη από τους υπόλοιπους τοµείς της ελληνικής οικονοµίας. Θετικό ισοζύγιο παρατηρείται επίσης και στους κλάδους της τεχνολογίας και του ευρύτερου διατροφικού τοµέα.
Ταυτόχρονα, το µέσο µέγεθος της ελληνικής επιχείρησης εξακολουθεί να είναι εξαιρετικά µικρό, µε τη συντριπτική πλειονότητα των επιχειρήσεων να απασχολεί λιγότερους από 9 εργαζόµενους. Ουσιαστικά, λοιπόν, παρότι η Ελλάδα βρίσκεται κοντά στον ευρωπαϊκό µέσο όρο σε ό,τι αφορά τις µικροµεσαίες επιχειρήσεις συνολικά (κάτω από 250 εργαζόμενοι), υπάρχει υπερεκπροσώπηση των
πολύ μικρών (micro) επιχειρήσεων.
Δοµικά, αυτές οι πολύ µικρές επιχειρήσεις, ακόµη κι αν δραστηριοποιούνται σε παραγωγικούς ή εξωστρεφείς κλάδους και είναι εστιασµένες στην παραγωγή εξαιρετικής ποιότητας προϊόντων, δεν έχουν εκ των πραγµάτων τα κεφάλαια, την τεχνογνωσία, την παραγωγική δυναµικότητα, αλλά και τα επίπεδα ανταγωνιστικότητας που απαιτούν οι διεθνείς αγορές.
Οι λόγοι επικράτησης και διατήρησης, ακόµη και σήµερα, αυτού του µοντέλου επιχειρηµατικότητας είναι πολλοί. Η µέχρι πριν από την κρίση ισχυρή εγχώρια ζήτηση δεν καθιστούσε επιτακτικό τον διεθνή προσανατολισµό ούτε και τη συνεργασία για πολλές ελληνικές επιχειρήσεις, ενώ η πρόσβαση σε χαµηλού κόστους δανεισµό και σε χωρίς έλεγχο ευρωπαϊκά κεφάλαια δεν δηµιουργούσε πίεση για ανταγωνιστικότητα κόστους και για καινοτοµία.
Σε πολλές περιπτώσεις, η επιχειρηµατικότητα αποτελούσε ανάγκη και όχι επιλογή, καθώς πολλοί ικανοί νέοι συνήθως στρέφονταν στη µισθωτή εργασία. Οι στρεβλές συνθήκες ανταγωνισµού και η φορολογική πίεση ευνοούσαν -και συνεχίζουν να ευνοούν- επιχειρήσεις που διαθέτουν το µέγεθος και την ευελιξία να κινούνται στα όρια της παραοικονοµίας. Τα ισχυρά γραφειοκρατικά εµπόδια και οι αγκυλώσεις του θεσµών δυσχεραίνουν την προσπάθεια µεγέθυνσης και επιβραδύνουν τον ρυθµό υλοποίησης των όποιων επενδύσεων.
Κατά την τελευταία δεκαετία, η αστάθεια και η µεταβλητότητα (φορολογική, πολιτική, ασφαλιστική κ.λπ.), η προβληµατική πρόσβαση σε κεφάλαια και οι δυσλειτουργίες του τραπεζικού συστήµατος λειτούργησαν υπέρ βραχυπρόθεσµων προσπαθειών µικρής κλίµακας και αποθάρρυναν τις µακροχρόνιες επενδύσεις, οι οποίες απαιτούν σταθερότητα, προβλεψιµότητα και προγραµµατισµό.
Πλέον, έχει γίνει κατανοητό από την πλειονότητα των ελληνικών επιχειρήσεων ότι η µεγέθυνση, η συνεργασία και η εξωστρέφεια αποτελούν µονόδροµο επιβίωσης. Ωστόσο, ο µετασχηµατισµός της ελληνικής οικονοµίας, αλλά και της κάθε επιχείρησης χωριστά είναι µια διαδικασία που απαιτεί χρόνο.
Όµως, υπάρχουν ήδη οι πρώτες θετικές ενδείξεις: ο αριθµός των νέων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται σε κλάδους µε εξαγωγικό προσανατολισµό αυξήθηκε κατά 30% περίπου µεταξύ 2012-2017. Δηλαδή, αν και µε σχετικά αργούς ρυθµούς, υλοποιείται η στροφή σε κλάδους που απευθύνονται στη διεθνή αγορά.
Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η επιχειρηµατικότητα είναι πλέον κορυφαία επιλογή για τους νέους απόφοιτους των ελληνικών πανεπιστηµίων και ίσως η µοναδική διέξοδος παραµονής στη χώρα. Η ύπαρξη ισχυρής κοινότητας Ελλήνων στο εξωτερικό δηµιουργεί µια πολύτιµη δεξαµενή ταλέντου, αλλά και επαφών, που µπορούν να βοηθήσουν στη διεθνή επέκταση.
Έχουν δηµιουργηθεί πλατφόρµες συνεργασίας ελληνικών επιχειρήσεων µε σκοπό την αλληλοϋποστήριξη σε θέµατα εξαγωγών, ενώ αρχίζουν να εδραιώνονται συνεργατικά οµαδικά σχήµατα σε κατ’ εξοχήν εξωστρεφείς τοµείς όπως η αγροτική παραγωγή. Αρχίζει να δηµιουργείται τεχνογνωσία και να αυξάνεται η προσφορά στελεχών σε θέµατα εξαγωγών και διεθνών πωλήσεων, ενώ έπειτα από χρόνια αδράνειας το τραπεζικό σύστηµα αρχίζει να προσεγγίζει ξανά τις εξωστρεφείς και επιτυχηµένες ελληνικές επιχειρήσεις.
Το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών. Τα ακαδηµαϊκά - ερευνητικά ιδρύµατα αντιµετωπίζουν τη διαρκή πρόκληση να συνδεθούν πιο αποτελεσµατικά µε τον κόσµο της πραγµατικής οικονοµίας. (Shutterstock/trabantos)
Η δηµιουργία ενός τεχνολογικού οικοσυστήµατος, σε αρχική έστω µορφή, δηµιουργεί θετική διέξοδο για τους νέους απόφοιτους, αλλά και για τα στελέχη του ιδιωτικού τοµέα. Για την υποστήριξη νέων επιχειρηµατικών προσπαθειών, πολλαπλασιάζονται τα διαθέσιµα επενδυτικά κεφάλαια µέσω σχηµάτων όπως το Equifund, ενώ, γενικότερα, σηµαντικοί διεθνείς θεσµικοί επενδυτές έχουν στο στόχαστρό τους επενδυτικές ευκαιρίες στην Ελλάδα.
Προφανώς, οι παραπάνω θετικές ενδείξεις δεν είναι αρκετές για τον µετασχηµατισµό της οικονοµίας και µάλιστα µε τον ρυθµό που απαιτείται για να επιτευχθούν ισχυροί ρυθµοί ανάπτυξης και για να αποκλιµακωθεί σηµαντικά η ανεργία. Στο σύνολό τους σχεδόν, οι όποιες πρωτοβουλίες είναι συχνά µεµονωµένες και εξακολουθούν να σκοντάφτουν σε ένα κράτος που παραµένει εχθρικό στην επιχειρηµατικότητα και ακόµη περισσότερο στην επιχειρηµατικότητα µεσαίας και µεγάλης κλίµακας.
Η ενίσχυση της εξωστρέφειας και η ενθάρρυνση της µεγέθυνσης απαιτούν:
1. Ταχεία αναδιοργάνωση του τραπεζικού τοµέα, µε επιτάχυνση των διαδικασιών συγχωνεύσεων σε στρατηγικούς κλάδους, αλλά και περισσότερη έµφαση στη χρηµατοδότηση των επενδυτικών σχεδίων των υγιών ελληνικών επιχειρήσεων.
2. Επιθετική αντιµετώπιση της φοροδιαφυγής στο επίπεδο της µικρής και πολύ µικρής επιχείρησης, καθώς το φαινόµενο στρεβλώνει τις συνθήκες ανταγωνισµού.
3. Ενίσχυση και επέκταση των θεσµικών εργαλείων που ενθαρρύνουν τη µεγέθυνση µέσω συνεργασιών (π.χ. οµάδες παραγωγών στον αγροτικό τοµέα).
4. Αξιοποίηση των µη τραπεζικών επενδυτικών κεφαλαίων, τα οποία εκ των πραγµάτων προσανατολίζονται σε εξωστρεφείς επιχειρήσεις και απαιτούν ταχεία µεγέθυνση - επέκτασή τους και σε τοµείς πλην της τεχνολογίας.
5. Εξορθολογισµός των φορολογικών επιβαρύνσεων, µε µείωση της αβεβαιότητας - µεταβλητότητας.
6. Επιτάχυνση των µεγάλων επενδύσεων και ιδιωτικοποιήσεων, που εκ των πραγµάτων θα δηµιουργήσουν την ανάγκη για συνεργασίες µε ελληνικές επιχειρήσεις.
7. Διευκόλυνση της εγκατάστασης διεθνών επιχειρήσεων στην Ελλάδα, οι οποίες αποτελούν φυτώριο στελεχών για τις ελληνικές επιχειρήσεις.
8. Ενίσχυση της επιχειρηµατικής εκπαίδευσης και αποτελεσµατικότερη σύνδεση επιχειρήσεων και ακαδηµαϊκών - ερευνητικών ιδρυµάτων.
9. Έµφαση στην καινοτοµία και την τεχνολογία, ως µέσων για τον µετασχηµατισµό στρατηγικών κλάδων της ελληνικής οικονοµίας.
10. Αξιοποίηση της νέας γενιάς Ελλήνων του εξωτερικού και της τεχνογνωσίας που αποκτούν.
Είναι δεδοµένο ότι η ελληνική οικονοµία δεν µπορεί (και µάλλον δεν πρέπει) να επιστρέψει στο προ κρίσης µοντέλο ανάπτυξης. Τοµείς όπως οι κατασκευές και το λιανεµπόριο δεν θα µπορέσουν για τις επόµενες δεκαετίες να αποτελέσουν την ατµοµηχανή της οικονοµίας. Υπάρχουν ωστόσο τα συστατικά για να ξεκινήσει ένας ενάρετος κύκλος ανάπτυξης, που θα στηρίζεται σε ένα εξαιρετικής ποιότητας ανθρώπινο δυναµικό, τη συνεργασία, την έµφαση στην ποιότητα προϊόντων και υπηρεσιών, αλλά και σε µια ορθολογική ροή χρηµατοδότησης, η οποία θα αναγνωρίζει και θα ενθαρρύνει τις υγιείς επιχειρηµατικές προσπάθειες.
Σε αυτό το πλαίσιο, δεν αναµένει πλέον σχεδόν κανείς από το κράτος να προσφέρει κατάλληλα και αποτελεσµατικά κίνητρα. Είναι, όµως, αναγκαίο τουλάχιστον να µη θέτει εµπόδια. Ο ρόλος του πρέπει να είναι προφανώς ρυθµιστικός και να εξασφαλίζει -µέσα από κανόνες και θεσµούς που λειτουργούν- ένα κατά το δυνατόν δίκαιο ή κατ’ ελάχιστον προβλέψιµο στίβο για όλους όσους επιθυµούν να δραστηριοποιηθούν επιχειρηµατικά.
*O Χάρης Μακρυνιώτης είναι Διευθύνων Σύµβουλος της Endeavor Greece. Κάτοχος MSc in Economics and Finance από το London School of Economics.