Ήσασταν από τους πρώτους, αν όχι ο πρώτος Έλληνας επιχειρηματίας που τάχθηκε ανοιχτά υπέρ της αύξησης των μισθών των εργαζομένων. Ένα δίκαιο ποσοστό αύξησης είναι στα επίπεδα του πληθωρισμού;
Νομίζω ναι. Εάν θα είναι 10%, 12% ή 8%, θα το αποφασίσει η κυβέρνηση, όπως προβλέπει άλλωστε η ελληνική νομοθεσία και αφού ακούσει τους κοινωνικούς εταίρους, όπως την Τράπεζα της Ελλάδος, τον ΣΕΒ, την ΕΣΕΕ κ.λπ.
Θα πρέπει, λοιπόν, η κυβέρνηση να προχωρήσει σε αυξήσεις μισθών που θα αφορούν όλες τις επιχειρήσεις. Γιατί η κάθε επιχείρηση μόνη της δεν μπορεί να δώσει αυξήσεις, διότι χάνει ανταγωνιστικότητα έναντι των ανταγωνιστών της.
Έχετε μιλήσει με την κυβέρνηση γι’ αυτό το θέμα;
Όχι, δεν έχει ξεκινήσει ακόμη αυτή η διαδικασία. Όμως, η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα ξεκινήσει τον διάλογο από την 1η Ιανουαρίου.
Πάντως υποστηρίζετε πως πρέπει να είναι κεντρική η όποια απόφαση;
Αυτό προβλέπεται από τη νομοθεσία.
Ωστόσο, κάποιες εταιρείες, μεταξύ αυτών και αλυσίδες σούπερ μάρκετ, έχουν προχωρήσει από μόνες τους σε αυξήσεις.
Εφόσον νιώθουν ότι το αντέχουν και νιώθουν ότι δεν τους ενοχλεί στην ανταγωνιστικότητά τους, θεωρώ ότι έκαναν άριστα.
Τι απαντάτε σε όσους λένε ότι μέσω της αύξησης των μισθών ο υψηλός πληθωρισμός θα διαιωνίζεται;
Υπάρχουν δύο σχολές για να προσεγγίσεις το πρόβλημα που έχει δημιουργηθεί από την αύξηση του πληθωρισμού. Η μία σχολή υποστηρίζει ότι από τη μη αύξηση των μισθών θα μπορέσουμε να συγκρατήσουμε τον πληθωρισμό. Βέβαια, υπάρχει και η σχολή που λέει πως αν δώσουμε αυξήσεις στους μισθούς, ναι μεν μετατρέπουμε τον πληθωρισμό σε δομικό, αλλά συνεχίζει να λειτουργεί η αγορά και συνεχίζουμε να μην μπαίνουμε σε μεγάλες υφέσεις.
Και όπως ίσως θυμάστε, είχα πει πως οι ελληνικές επιχειρήσεις μπορούν να δώσουν αυτή τη στιγμή αυξήσεις, επειδή και οι ανταγωνιστές τους στο εξωτερικό βρίσκονται και αυτοί υπό την πληθωριστική πίεση. Επιπλέον, μέσω της αύξησης των μισθών, φροντίζουμε ο καταναλωτής μας να παραμείνει σε μια αγοραστική δύναμη σχετική με αυτή που είχε μέχρι τώρα.
Άρα πρέπει να μάθουμε να ζούμε με υψηλό πληθωρισμό;
Έχουμε ζήσει δεκαετίες ολόκληρες με πληθωρισμό. Και μάλιστα εποχές που στην Ελλάδα είχαμε πληθωρισμό πολύ μεγαλύτερο απ’ ό,τι ήταν ο ευρωπαϊκός και ο παγκόσμιος. Είναι ένα φαινόμενο που επαναλαμβάνεται κατά διαστήματα στην οικονομία. Απλά πρέπει να προσαρμοστούμε και να τον αντιμετωπίσουμε.
Γι’ αυτό λέω να φροντίσουμε να μειωθεί το διαθέσιμο εισόδημα όσο το δυνατόν λιγότερο. Αυτός είναι ο λόγος που προτείνω να γίνουν αυξήσεις στους μισθούς.
Υπάρχει ο κίνδυνος η ελληνική οικονομία να εισέλθει σε ύφεση;
Η παγκόσμια οικονομία θα εισέλθει σε ύφεση, μικρότερη κατά τη γνώμη μου από αυτή που αναμέναμε πριν από δύο μήνες. Η Ελλάδα δεν νομίζω ότι θα μπει σε ύφεση. Η Ελλάδα απλώς θα περιοριστεί σε μικρότερους αναπτυξιακούς ρυθμούς από αυτούς που είμαστε συνηθισμένοι τα τελευταία δύο χρόνια.
Πού βασίζετε αυτή σας την εκτίμηση;
Σε δύο παράγοντες. Ο ένας είναι οι πολύ μεγάλες επενδύσεις που είναι δρομολογημένες, και ελπίζω ότι το πολιτικό κλίμα δεν θα τις ανατρέψει. Και το δεύτερο είναι ότι η Ελλάδα δεν είναι τόσο πολύ εξαρτημένη από το κόστος του φυσικού αερίου της Ρωσίας. Η Ελλάδα δεν κινδυνεύει να ξεμείνει από ενέργεια. Μπορεί η ενέργειά μας να είναι ακριβή, αλλά δεν θα ξεμείνουμε. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα χρειαστεί να περικόψουμε παραγωγή, δεν θα χρειαστεί να κλείσουν εργοστάσια, όπως προγραμματίζεται αυτή τη στιγμή στη Γερμανία.
Συν το γεγονός ότι τα μηνύματα για την πορεία του ελληνικού τουρισμού για το 2023 είναι θετικά. Ναι μεν πιστεύω ότι θα χάσουμε κάποιους τουρίστες από την Ευρώπη, γιατί θα υπάρχει μικρότερο διαθέσιμο εισόδημα, αλλά εκτιμώ ότι θα τους αντικαταστήσουμε με τουρίστες από την Αμερική και από άλλες χώρες. Ήδη νέες πτήσεις από την Αμερική προστίθενται στο καλοκαιρινό πρόγραμμα του 2023.
Παρ’ όλα αυτά η ιστορία έχει δείξει ότι η Ελλάδα ακολουθεί τις οικονομικές κρίσεις με χρονοκαθυστέρηση. Πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα η οικονομική κρίση του 2008.
Είναι τελείως διαφορετικές οι συνθήκες του 2008, του 2009 και του 2010 με το σήμερα. Θυμίζω ότι όταν μπήκαμε εμείς στην κρίση, το δημοσιονομικό έλλειμμα της χώρας είχε φθάσει στο 14%. Αυτή τη στιγμή το δημοσιονομικό στην Ελλάδα, λόγω και του πληθωρισμού, για να είμαστε ειλικρινείς, θα κλείσει το 2022 με μικρότερες προβλέψεις ελλείμματος από αυτές που είχαμε στον προϋπολογισμό.
Επίσης, η Ελλάδα έχει ακόμη ένα μεγάλο πλεονέκτημα. Δεν είμαστε στις διεθνείς αγορές, τα επιτόκιά μας δεν ανεβαίνουν αυτή τη στιγμή, οπότε δεν επηρεάζει τους τόκους που έχει να πληρώσει η χώρα τα επόμενα 2-3 χρόνια, αν μιλάμε για την περίοδο της τρέχουσας κρίσης.
Σίγουρα δεν θα έχουμε τους ρυθμούς ανάπτυξης των τελευταίων ετών. Η ανάπτυξη θα υποχωρήσει στο 1,5%-3%, όμως δεν νομίζω ότι η οικονομία θα εισέλθει σε ύφεση.
Αναφέρατε προηγουμένως πως ελπίζετε ότι το πολιτικό κλίμα δεν θα ανατρέψει τις επενδύσεις. Δηλαδή;
Όπως και να το κάνουμε, το πολιτικό κλίμα επηρεάζει την οικονομία. Εάν έχουμε μια ισχυρή κυβέρνηση με τη διάθεση να συνεχίσει να φροντίζει τις επενδύσεις, στον βαθμό που φροντίστηκαν τα τελευταία 3-4 χρόνια, νομίζω ότι δεν θα ανασταλούν οι επενδύσεις που είναι προγραμματισμένες, ούτε από ξένους ούτε από Έλληνες, και αυτό θα μας βοηθήσει.
Άρα ποια πρέπει να είναι τα χαρακτηριστικά της κυβέρνησης που θα βγάλει η κάλπη των επόμενων εθνικών εκλογών;
Εμένα με ενδιαφέρει μια ισχυρή κυβέρνηση, φιλοαναπτυξιακή και φιλοεπενδυτική. Από ποια κόμματα θα απαρτίζεται αυτή η κυβέρνηση, αν θα είναι μονοκομματική, δικομματική ή τρικομματική, δεν είναι δική μου δουλειά. Αυτό θα το αποφασίσει ο ελληνικός λαός.
Εγώ είπα την προϋπόθεση για την οικονομία. Εάν έχουμε μια κυβέρνηση ισχυρή, η οποία θα συνεχίσει με την ίδια λογική της υποστήριξης και της προσέλκυσης επενδύσεων, η Ελλάδα έχει πολύ καλά χρόνια μπροστά της. Πώς θα γίνει αυτό, δεν το ξέρω. Δεν είναι δική μου δουλειά και ούτε θέλω να μπω σε πολιτικά θέματα.
Μιλήσατε για δρομολογημένες επενδύσεις στη χώρα. Το δικό σας επενδυτικό πλάνο ποιο είναι;
Το πλάνο μου το έχω εξηγήσει. Είναι η δημιουργία ενός ομίλου τροφίμων με στόχο να μπει στο Χρηματιστήριο σε έναν ορίζοντα 3-4 ετών και αφού πρώτα η Ελλάδα αποκτήσει επενδυτική βαθμίδα. Γιατί πιστεύω ότι όταν θα αποκτηθεί η επενδυτική βαθμίδα, θα δούμε μια τελείως διαφορετική οικονομία και στο Χρηματιστήριο και στη διάθεση των ξένων να επενδύσουν στην Ελλάδα και στον αριθμό των funds που θα ασχοληθούν με την Ελλάδα.
Άρα η εισαγωγή θα γίνει στο ελληνικό Χρηματιστήριο;
Ναι, στο ελληνικό Χρηματιστήριο, γιατί ο όμιλος είναι ελληνικός. Και ελπίζω να έχει ένα σημαντικό μέγεθος, για να μπορέσουμε να σηκώσουμε σημαντικά χρήματα και να συνεχίσουμε στον δρόμο της ανάπτυξης και των εξαγορών.
Είστε γνωστός για τις επιχειρηματικές επιτυχίες σας. Έχουν υπάρξει αποτυχίες στον επαγγελματικό-επιχειρηματικό σας βίο;
Πολλές και μεγάλες. Οι αποτυχίες είναι μέθοδος εκμάθησης και μέθοδος αυτοσκόπησης. Από τις αποτυχίες σου μαθαίνεις. Οι επιτυχίες συνήθως δεν σου κάνουν καλό, γιατί η επόμενη κίνησή σου είναι πιο απρόσεκτη, ενώ μετά από μια αποτυχία είσαι πολύ πιο προσεκτικός. Το θέμα είναι στο τέλος της μέρας η σημαντικότητα των αποτυχιών σου να είναι μικρότερη από τη σημαντικότητα των επιτυχιών σου, ώστε να μένει ένα θετικό ισοζύγιο.
Άλλωστε, η λέξη επιχειρηματίας είναι από το επιχειρώ, που σημαίνει προσπαθώ, άρα όλοι κάθε μέρα προσπαθούμε. Ε, όταν προσπαθείς, θα έχεις και επιτυχίες, θα έχεις και αποτυχίες.
Η μεγαλύτερη επιχειρηματική σας αποτυχία ποια ήταν;
Στα χρόνια που ήμουν στην Chipita, έχω βγάλει τόσα πολλά προϊόντα που έχουν αποτύχει, που δεν θυμάμαι και εγώ πλέον. Αλλά πάντως πάρα πολλά απέτυχαν.
Δεν έχετε κάνει κάποια αποτυχημένη επένδυση;
Ευτυχώς ήταν λίγες αυτές οι περιπτώσεις, αλλά σίγουρα υπάρχουν. Θυμάμαι που έφτιαξα μαζί με κάποιους φίλους μια εταιρεία οδικής βοήθειας, τη λέγαμε «Dynamic help» και απευθυνόταν σε οδηγούς μηχανών. Αποτύχαμε παταγωδώς.
Οδηγείτε μηχανή;
Όχι! Επένδυσα με κάποιους φίλους στο συγκεκριμένο project, που δεν είχε τα αναμενόμενα αποτελέσματα και χάσαμε όλοι μαζί τα λεφτά μας. Αλλά ποιος άνθρωπος δεν έχει αποτυχίες;