Στο forum με θέμα «Beyond “Big Bad Tech”: A Search for Solutions» («Πέρα από τη “Μεγάλη και Κακή Τεχνολογία”: μια αναζήτηση για λύσεις»), ο ανταποκριτής εθνικής ασφάλειας των «The New York Times», David Sanger, συνομίλησε με τον επιχειρηματία, αναλυτή, επενδυτή και συγγραφέα Azeem Azhar για τον ολοένα και πιο περίπλοκο και προβληματικό ρόλο της τεχνολογίας στα πολιτεύματα. Το κείμενο έχει υποστεί επεξεργασία για λόγους οικονομίας χώρου και ύφους.
DAVID SANGER: Κύριε Azeem, επιτρέψτε μου να ξεκινήσω με την εξής ερώτηση. Τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη έχουμε αναπτύξει μια αξιοσημείωτη σχέση αγάπης-μίσους με τις μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας. Από τη μία πλευρά, δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτές -δεν γίνεται να ανοίξουμε τα κινητά μας τηλέφωνα ή τους υπολογιστές μας χωρίς να στραφούμε στο Google, το Facebook και άλλες αντίστοιχες πλατφόρμες. Από την άλλη, τόσο η Ευρώπη όσο και η Αμερική τις κατηγορούμε με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Εδώ, στις ΗΠΑ, υπάρχουν αμφιβολίες για το αν το Facebook και η Google κάνουν αρκετά για να καταστείλουν τη ρητορική μίσους ή για να αντιμετωπίσουν τους υποψήφιους προέδρους που εκβιάζουν πιθανές ψήφους. Στην Ευρώπη πάλι τίθενται εδώ και χρόνια ερωτήματα για το προσωπικό απόρρητο και την έλλειψη εμπιστοσύνης.
Και τώρα, η κυβέρνηση Trump πρόκειται να «κυνηγήσει» την Google επειδή δεν την εμπιστεύεται, αποδεικνύοντας ότι μοιάζουμε όλο και περισσότερο στους Ευρωπαίους. Η πρώτη μου ερώτηση, λοιπόν, είναι λίγο γενική: Πώς θα αρχίσουμε να σκεφτόμαστε τις τεχνολογικές εταιρείες ως οντότητες που μπορούν ή πρέπει να ρυθμιστούν και πώς θα έπρεπε τελικά να είναι;
AZEEM AZHAR: Πριν από 10 ή 15 χρόνια, πολλοί από εμάς δεν πιστεύαμε ότι οι εταιρείες τεχνολογίας ήταν τόσο σημαντικές όσο αποδεικνύονται σήμερα. Κι αυτό που άλλαξε μέσα σ’ αυτά τα 10-15 χρόνια, είναι ότι πτυχές του κόσμου που κάποτε ήταν φυσικές (αναλογικές), πλέον έχουν γίνει ψηφιακές και αναγκαστικά προσβάσιμες μέσα από τις πλατφόρμες των εταιρειών τεχνολογίας. Και δεν είναι μόνο οι λίγες μεγάλες εταιρείες που επισκεπτόμαστε κάθε μέρα όπως οι Google, Apple, Facebook, Amazon, Microsoft, αλλά και μικρότερες εταιρείες, με λιγότερο διευρυμένες λειτουργίες, όπως το Stripe in payment ή το Cloudflare. Εταιρείες που, όμως, προστατεύουν πολλά από τα ψηφιακά δίκτυα που εξυπηρετούν αυτές τις υπηρεσίες.
Μάλιστα, υπάρχουν ενδιαφέρουσες προεκτάσεις στον ρόλο αυτών των εταιρειών καθώς μεγαλώνουν όλο και πιο πολύ και γίνονται μέρος του δημόσιου βίου. Του βίου που εσείς κι εγώ θυμόμαστε πως κάποτε εξελισσόταν με φυσικό, αναλογικό τρόπο, αλλά τώρα εξελίσσεται μέσω αυτών των εταιρειών τεχνολογίας. Κι αυτό τους δίνει μεγάλη δύναμη, για την οποία, όμως, δεν λογοδοτούν υπό δημοκρατικές διαδικασίες.
Δεν υπάρχει σαφής αλυσίδα λογοδοσίας. Δεν υπάρχει έλεγχος ή ισορροπία για το πώς ασκείται αυτή η δύναμη. Μια από τις συνέπειες όλων αυτών είναι ότι διαθέτουμε ελαφρώς ανεπαρκείς, αν και κάποιες φορές αποτελεσματικούς τρόπους ελέγχου των συγκεκριμένων εταιρειών. Οι αποχωρήσεις εργαζομένων, τις οποίες αρχίζουμε να βλέπουμε σε ορισμένες από αυτές τις εταιρείες, μπορούν να επηρεάσουν τις πολιτικές τους με πολύ πιο αποτελεσματικούς τρόπους από άλλες μορφές δράσης. Ερχόμαστε, λοιπόν, στην ουσία της συζήτησής μας: ποιο είναι το είδος της λογοδοσίας που αναμένουμε από αυτές τις εταιρείες, δεδομένου ότι λειτουργούν ως τμήμα του δημόσιου χώρου;
D.S.: Θέτετε ένα πολύ ενδιαφέρον ζήτημα και θα σας δώσω δύο κοινά παραδείγματα τα οποία θα ήθελα να σχολιάσετε. Τις προάλλες, δίδασκα μια πανεπιστημιακή τάξη εθνικής ασφάλειας και στη μέση του μαθήματος, ειδοποιηθήκαμε ότι το Azure, το cloud και τα Office 365 της Microsoft έπεσαν. Είχαμε ακόμα το Zoom, αλλά όχι και τις πλατφόρμες που προανέφερα, τις οποίες και χρειαζόμασταν. Μόλις τελείωσα το μάθημα, σκέφτηκα ότι θα φταίνε οι Ρώσοι που επέστρεψαν για να χακάρουν τις εκλογές. Αλλά φυσικά δεν ήταν αυτό - η Microsoft είχε κυκλοφορήσει έναν νέο κωδικό για το Azure εκείνο το πρωί και, στην προσπάθειά της να τον επαναφέρει, κατέρρευσαν όλα. Για μερικές ώρες δεν λειτουργούσε τίποτα. Στο παρελθόν, κάτι αντίστοιχο συναντούσαμε μόνο στις δημόσιες υπηρεσίες όταν γινόταν black out.
Α.Α.: Σωστά.
D.S.: Αυτό το περιστατικό μας βοηθά να κατανοήσουμε την εξάρτησή μας από αυτές τις εταιρείες. Μία από τις μεγάλες απεργίες της Google προκηρύχθηκε λόγω της συμμετοχής της εταιρείας σε ένα κυβερνητικό πρόγραμμα άμυνας των ΗΠΑ, με στόχο τη βελτίωση των τεχνικών τεχνητής νοημοσύνης που αφορούσαν τη στόχευση των drones. Η Google τελικά υπέκυψε και εγκατέλειψε το πρόγραμμα, κάτι που δεν είχε υπολογίσει το υπουργείο Άμυνας.
Α.Α.: Συμφωνώ. Και νομίζω ότι τα δύο παραδείγματα που αναφέρετε εφιστούν την προσοχή στο πόσο ανεπαρκείς και ασυνεπείς είναι οι μηχανισμοί που έχουμε σήμερα. Θα αναφέρω μερικά παραδείγματα ακόμα.
Τις τελευταίες 24 ώρες, ο διευθύνων σύμβουλος μιας εταιρείας που ασχολείται με το blockchain, έκανε την εξής ανάρτηση: «Θα επικεντρωθούμε στην αποστολή μας, αφήνοντας απ’ έξω τις πεποιθήσεις που δεν συμφωνούν με την πολιτική μας. Όσοι έρθουν να δουλέψουν σε μας, θα κάνουν τη δουλειά τους χωρίς να εκφέρουν τις απόψεις τους». Πρόκειται για μία ενδιαφέρουσα πρόκληση, που προκάλεσε πολλές συζητήσεις γύρω από το ερώτημα «Είναι αυτός ο σωστός τρόπος να λειτουργεί μια επιχείρηση;».
D.S.: Τι είδους πεποιθήσεις ήθελε να αποφύγει; Αφορούσαν εκλογικές απόψεις;
A.A.: Ναι, ξεκάθαρα. Κάποτε το πολιτικό κλίμα στις ΗΠΑ δεν ήταν τόσο πολωμένο όσο σήμερα και μπορούσες να βρεις πολλούς λόγους για να συμφωνήσεις με τους άλλους. Σήμερα όμως -κι αυτό είναι μια μεγάλη αλήθεια για το Ηνωμένο Βασίλειο όπου βρίσκομαι - είναι πολύ δύσκολο να διακρίνουμε την κομματική πολιτική από θεμελιώδη ζητήματα σχετικά με την κυριαρχία και τα δικαιώματα των πολιτών. Αυτό ισχύει σίγουρα στις ΗΠΑ, όπου η κομματική πολιτική έχει ξεπεράσει τα ζητήματα των πολιτικών δικαιωμάτων. Ισχύει, όμως, και στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου ασχοληθήκαμε με την αλλαγή της φύσης των δικαιωμάτων μας, βγαίνοντας από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Υπάρχει και ένα δεύτερο παράδειγμα που περιγράφετε άψογα στο βιβλίο σας «The Perfect Weapon». Έχει να κάνει με την ηγεσία της Microsoft, που υποστηρίζει την Ψηφιακή Σύμβαση της Γενεύης, η οποία λέει ότι οι τεχνολογικές εταιρείες δεν θα χρησιμοποιούν τα «προϊόντα» τους σαν πολεμικά όπλα σε συγκεκριμένες περιστάσεις. Η Microsoft συμπεριφέρθηκε πολύ σωστά ως εταιρεία τεχνολογίας. Ωστόσο, το πρόβλημα με την προσέγγιση της Microsoft -παρόμοια με την προσέγγιση του Coinbase- είναι ότι εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο από την καλή θέληση, τις καλές προθέσεις, την ευρυμάθεια και τις αξίες των ανώτερων στελεχών της.
Επομένως, η καλή συμπεριφορά -αν πιστεύουμε ότι η Microsoft ή η Coinbase συμπεριφέρθηκαν καλά σε αυτήν την περίπτωση- είναι ένα μεμονωμένο γεγονός. Και αυτό δεν είναι το είδος του πολιτικού συστήματος που θα θέλαμε να έχουμε. Εννοώ, πέρασαν εκατοντάδες χρόνια για να ξεφύγουμε από την επιρροή που ασκούσαν οι αποφάσεις ενός ισχυρού ανθρώπου. Συνεπώς, το ερώτημα που έχει πραγματικά ενδιαφέρον για μένα είναι: πώς θα μετακινηθούμε από αυτά τα μικρά σχήματα - με κάποια ενδέχεται να συμφωνήσουμε και με κάποια ενδέχεται να μη συμφωνήσουμε - σε κάποιο είδος μηχανισμού διακυβέρνησης που θα λογοδοτεί και θα μας επιτρέπει να ζούμε αρμονικά με τις μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας;
D.S.: Το παράδειγμα της Ψηφιακής Σύμβασης της Γενεύης που χρησιμοποιήσατε είναι ιδιαίτερα εύστοχο, επειδή περιγράφει πώς οι εταιρείες μπορούν να πιέσουν τις κυβερνήσεις, ενώ συνήθως συζητάμε για το πώς οι κυβερνήσεις θα πιέσουν τις εταιρείες. Αν διαβάσετε προσεκτικά την Ψηφιακή Σύμβαση της Γενεύης, θα εντοπίσετε έναν κώδικα συμπεριφοράς για τον τρόπο με τον οποίο χειριζόμαστε στο διαδίκτυο «κυβερνο-όπλα» ή εκμεταλλευόμαστε τρωτά σημεία και ούτω καθεξής, αλλά και με τον τρόπο με τον οποίο αμυνόμαστε σε αυτά. Πιστεύετε ότι τα εκλογικά συστήματα πρέπει να μείνουν στα «εν ου παικτοίς»; Νομίζω ότι πολλοί στις ΗΠΑ θα συναινούσαν. Συμφωνείτε ότι δεν θα προχωρούσατε σε διακοπή του ηλεκτρικού δικτύου σε καιρό ειρήνης επειδή θα επηρέαζε τους πολίτες; Κάπως έτσι προέκυψε η ιδέα της Σύμβασης της Γενεύης. Φυσικά η Σύμβαση της Γενεύης αφορούσε την προστασία αμάχων που ήταν ανυπεράσπιστοι από πολεμικές πράξεις. Αλλά αυτό που είναι επίσης ενδιαφέρον στη Σύμβαση της Γενεύης -την αυθεντική, την πρώτη- είναι ότι δεν διαμορφώθηκε από κυβερνήσεις, αλλά από τον Ερυθρό Σταυρό. Και αργότερα προσπάθησαν και οι κυβερνήσεις να συνδεθούν σε αυτή. Σήμερα, φυσικά, περιμένουμε από τις κυβερνήσεις να τηρήσουν τη Σύμβαση της Γενεύης. Αλλά δεν το κάνουν πάντα.
Α.A.: Σωστά.
D.S.: Ωστόσο, ελπίζουμε ότι κάποια μέρα θα λογοδοτήσει, ας πούμε, στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Αυτό που συμβαίνει με την Ψηφιακή Σύμβαση της Γενεύης, είναι ότι οι εταιρείες πιέζουν τις κυβερνήσεις. Υπάρχει το επιχείρημα πως, αν οι εταιρείες ενωθούν και συγκροτήσουν έναν κοινό οργανισμό, οι κυβερνήσεις ενδέχεται να υποχωρήσουν. Ο πρόεδρος Macron συνέταξε μια αντίστοιχη ψηφιακή συμφωνία το 2018, στην 100ή επέτειο του τέλους του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, και οι δύο μεγάλες δημοκρατίες που δεν την υπέγραψαν ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ινδία.
Α.A.: Σωστά. Είμαι περίεργος για το αν νομίζετε ότι με αυτές τις συμπληρωματικές συμφωνίες μεταξύ των εταιρειών μπορούμε να τραβήξουμε την προσοχή των υπεύθυνων χάραξης πολιτικής και ίσως να κάνουμε μερικά έθνη να ενδιαφερθούν. Και αυτό δημιουργεί μια βάση για τη δημιουργία ενός πλαισίου, σωστά; Θα μπορούσε αυτό να αποτελέσει έναν βιώσιμο δρόμο προς μια παγκόσμια λύση σε αυτού του είδους τα ερωτήματα;
D.S.: Θα μπορούσε να είναι βιώσιμο, αλλά είναι δύσκολο. Κι αυτό που το καθιστά δύσκολο είναι ότι οποιαδήποτε συμφωνία δεν ξεκινά με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα, τις δύο χώρες που διαχειρίζονται την παγκόσμια τεχνολογική υποδομή, δεν αξίζει πολύ. Επίσης, αν δεν συμπεριληφθεί και η Ρωσία -η οποία προκάλεσε τη μεγαλύτερη αναστάτωση στο διαδίκτυο παρόλο που δεν τη θεωρούμε σημαντική τεχνολογική δύναμη- υπάρχει επίσης πρόβλημα. Αλλά δεν μπορούμε να νιώσουμε ασφαλείς με τους Κινέζους και τους υπόλοιπους και γι’ αυτό φταίει ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί το διαδίκτυο. Εσείς και εγώ έχουμε μεγαλώσει σε έναν κόσμο όπου το Διαδίκτυο υποτίθεται πως συνδέει ανθρώπους απ’ όλο τον κόσμο και ενισχύει την ελευθερία. Ωστόσο, το πρώτο πράγμα που είπαν οι Κινέζοι και οι Ρώσοι ήταν: «Για να σταματήσουμε την κακόβουλη δραστηριότητα στο διαδίκτυο, πρέπει να γνωρίζουμε την πραγματική ταυτότητα των χρηστών.
Όταν συνδέεται ο Azeem, ας είμαστε σίγουροι ότι είναι ο Azeem. Και όταν συνδέεται ο David, να είμαστε βέβαιοι ότι είναι όντως ο David». Φυσικά, αυτό τους επιτρέπει να καταστέλλουν οποιαδήποτε αντιπαράθεση και να φυλακίζουν όποιον διαφωνεί μαζί τους. Κι αυτό υποδηλώνει πως ο Vladimir Putin και ο Xi Jinping δεν διοικούν τις χώρες τους με δημοκρατικές ελευθερίες. Έτσι, η κατάσταση περιπλέκεται. Έχουμε μερικές ερωτήσεις από το κοινό. Επιτρέψτε μου να σας κάνω μία από αυτές, γιατί είναι σχετική με το θέμα που συζητάμε. Οι ερωτήσεις προέρχονται από φοιτητές του Global Liberal Arts Alliance. «Τα τελευταία χρόνια, τα κοινωνικά μέσα συνέβαλαν στη διάδοση ψευδών πληροφοριών και βοήθησαν στην ιδεολογική πόλωση» - αυτό ταιριάζει γάντι στην περίπτωση της Ρωσίας και της Κίνας. «Σε ποιο βαθμό αυτά τα προβλήματα προκαλούνται από την εσωτερική δομή και το επιχειρηματικό μοντέλο των κοινωνικών μέσων;» -λέγοντας επιχειρηματικό μοντέλο, εννοεί το μοντέλο που ενδιαφέρεται για την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη επισκεψιμότητα, αδιαφορώντας για το περιεχόμενο των αναρτήσεων - ή τουλάχιστον αυτό ήταν το παλιό επιχειρηματικό μοντέλο.
Α.A.: Ναι, και είναι σχεδόν ίδιο με το νέο επιχειρηματικό μοντέλο. Είναι μια εξαιρετική ερώτηση. Η αλήθεια είναι ότι το περιεχόμενο σε μια πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης είναι χρήσιμο μόνο στον βαθμό που κάνει πολλούς-πολλούς ανθρώπους να το δουν, ώστε να μπορούν να προβληθούν διαφημίσεις. Και υπάρχει ένας φαύλος κύκλος χρήσης βελτιωμένων αλγόριθμων που θα μου δείξει περισσότερο υλικό που θα βρω ενδιαφέρον, που θα με κάνει να παραμείνω σε αυτόν τον ιστότοπο και να περάσω περισσότερο χρόνο. Το YouTube ήταν ο πρώτος διδάξας. Τώρα, το πρόβλημα είναι πως αυτό που μας τραβάει και διατηρεί το ενδιαφέρον μας, είναι ό,τι μας προκαλεί σοκ, αηδία και ακραία συναισθήματα. Δεν είναι τυχαίο πως η αδρεναλίνη γεμίζει τους κινηματογράφους. Καταλήγουμε, λοιπόν, σε μια περίεργη κατάσταση, κατά την οποία λειτουργεί καλύτερα το περιεχόμενο που είναι πιο γαργαλιστικό και διχαστικό. Και με το «λειτουργεί», εννοώ πως κρατάει περισσότερο τους χρήστες στη συγκεκριμένη διαδικτυακή σελίδα.
Μπορούμε να πούμε πως το Facebook αναγνώρισε αυτό το πρόβλημα και, πριν από μερικά χρόνια, άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο ταξινομούσε το περιεχόμενό του, με αποτέλεσμα να εξασθενίσουν κάποια από αυτά τα φαινόμενα. Το ίδιο προσπάθησε να κάνει και το YouTube. Παρ’ όλα αυτά, οι θεωρίες συνωμοσίας εξακολουθούν να αναπτύσσονται ραγδαία τόσο σ’ αυτές τις πλατφόρμες όσο κι αλλού. Υπάρχει, λοιπόν, κάποιο πρόβλημα με το επιχειρηματικό μοντέλο, με την έννοια ότι ενεργοποιεί περισσότερο τους χειρότερους δαίμονες της ανθρώπινης φύσης παρά το αγνό κομμάτι του εαυτού μας.
Αλλά νομίζω ότι συμβαίνει και κάτι άλλο σ’ αυτό το επιχειρηματικό μοντέλο και δεν αφορά μόνο τον εξτρεμισμό, αλλά και με το πώς αλληλεπιδρούν οι χρήστες μεταξύ τους. Στα αγγλικά υπάρχει η λέξη «homophily», που προέρχεται από δύο ελληνικές λέξεις και σημαίνει τη φιλία και τη σύνδεση των ανθρώπων με κοινά ενδιαφέροντα. Πολλές τεχνολογίες και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, έχουν καταστήσει ευκολότερη την ανάμιξή μας με ανθρώπους που μας μοιάζουν. Αυτή η λειτουργία είναι επίσης κάτι που αρχίζει να εμφανίζεται στα κοινωνικά δίκτυα, πράγμα που σημαίνει ότι τείνουμε να βλέπουμε μόνο απόψεις που συμφωνούν μαζί μας και όχι διαφορετικές προσεγγίσεις. Και νομίζω ότι αυτό είναι προβληματικό.
Δεν χρειάζεται να λειτουργεί απαραίτητα έτσι το διαδίκτυο. Θα μπορούσαν οι αλγόριθμοι να εκτελούνται με τέτοιο τρόπο ώστε να βλέπουμε πιο μετριοπαθές περιεχόμενο. Αυτό ακριβώς χρησιμοποιούν οι κινέζικες πλατφόρμες σαν επιχείρημα: είναι σχεδιασμένες με τέτοιο τρόπο ώστε να φέρνουν τα άκρα πιο κοντά στη μέση, γιατί αυτό θέλει το κράτος. Επομένως, δεν νομίζω ότι είναι μια εύκολη ερώτηση.
D.S.: Όχι, δεν είναι. Και, μάλιστα, μας οδηγεί στην αμέσως επόμενη ερώτηση, η οποία είναι η εξής: «Κατά πόσο αποδίδεται αυτό το πρόβλημα στην έλλειψη επιβολής των κοινοτικών κανόνων; Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις πλατφόρμες;». Λοιπόν, θα ξεκινήσω με βάση την τελευταία απάντησή σας, λέγοντας πως το πρόβλημα δεν βρίσκεται μόνο στη διαφορά που εντοπίζεται ανάμεσα στις πλατφόρμες. Το πρόβλημα βρίσκεται στη διαφορά μεταξύ των κοινοτήτων, σωστά;
Α.A.: Σωστά.
D.S.: Στις ΗΠΑ, αν εγώ πιστεύω σε μια θεωρία συνωμοσίας, εσείς έχετε το δικαίωμα να μη με ακούσετε ή να μη με προσκαλέσετε σε δείπνο, αλλά είναι συνταγματικό μου δικαίωμα να διαδίδω μια γελοία θεωρία συνωμοσίας. Τώρα οι πλατφόρμες έχουν αρχίσει να λένε πως, παρότι είναι συνταγματικό μου δικαίωμα, «δεν ταιριάζει απαραίτητα με τους κοινοτικούς κανόνες της πλατφόρμας». Το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι πλατφόρμες είναι ότι κάθε κοινότητα έχει διαφορετικούς κανόνες. Έχουμε δημοσιεύσει μια υπέροχη ιστορία στους «Times», υπέροχη και τρομακτική μαζί, σχετικά με ένα ταϊλανδέζικο θέρετρο. Οι ιδιοκτήτες του κάλεσαν την αστυνομία επειδή δεν τους άρεσε η κριτική ενός επισκέπτη τους στο TripAdvisor, ο οποίος διαμαρτυρήθηκε για την επιπλέον χρέωση για το άνοιγμα μιας φιάλης κρασιού που είχε αγοράσει από άλλο κατάστημα. Η αστυνομία ήρθε και επειδή ο επισκέπτης (ένας Αμερικάνος) παραπονέθηκε γι’ αυτόν τον αστείο λόγο -είμαι βέβαιος ότι έχω παραπονεθεί για πολύ πιο αστείους λόγους στο TripAdvisor - συνελήφθη και κινδυνεύει να καταδικαστεί σε έως και δύο χρόνια για δυσφήμιση. Φαντάζεστε να γινόταν αυτό σε κάθε κριτική που έχουν οι «New York Times»; Ξέρετε πόσα εστιατόρια δυσαρεστήθηκαν με τις κριτικές τους στους «New York Times»; Όταν, λοιπόν, ακούμε μια τέτοια ερώτηση, που αποδίδεται στην έλλειψη επιβολής των κοινοτικών κανόνων, το ερώτημα είναι: τι κάνετε όταν οι κανόνες της πλατφόρμας διαφέρουν δραματικά από αυτούς της κοινότητας;
Α.A.: Αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα για τις παγκόσμιες πλατφόρμες και θα έπρεπε να το είχαν ήδη αντιμετωπίσει. Στη Γερμανία απαγορεύεται το νεοναζιστικό περιεχόμενο και αυτό τηρείται συνταγματικά. Το eBay, όπως και άλλες εταιρείες, είναι πολύ προσεκτικές και λαμβάνουν συγκεκριμένα μέτρα για να το αντιμετωπίσουν. Επανερχόμαστε, λοιπόν, στον αρχικό σχεδιασμό του διαδικτύου, όπου διαφαίνονται και οι πρώτες αμαρτίες του. Το διαδίκτυο βασίζεται στην αντίληψη ότι είναι ένα παγκόσμιο συνεκτικό δίκτυο end-to-end, που κατοικεί στον αιθέρα, πάνω από την εθνική ή την εδαφική κυριαρχία. Και καθώς ισχυροποιείται διαρκώς, τα ζητήματα εθνικής και εδαφικής κυριαρχίας συγκρούονται με αυτήν την απλοϊκή ιδέα. Είναι χαρακτηριστικό ότι μια ομάδα Ινδών επιχειρηματιών διαμαρτυρήθηκε προς την κυβέρνηση ότι χρειάζεται ένα εθνικό ινδικό κατάστημα εφαρμογών που να είναι ανεξάρτητο από την Google και την Apple.
D.S.: Είναι πολύ άγριο. Αυτό που βλέπουμε, λοιπόν, είναι ότι η γεωπολιτική επιστρέφει και επιδιώκει να επαναφέρει τις εθνικές γραμμές κυριαρχίας που το διαδίκτυο έπρεπε να καταστρέψει.