«Αυτοί είναι καιροί που δοκιμάζουν τις ψυχές των ανθρώπων», έγραψε ο Thomas Paine στη δίνη της Αμερικανικής Επανάστασης και σήμερα μπορεί κανείς να μπει στον πειρασμό να απαντήσει με ένα κουρασμένο «Σώπα…».
Οι αυταρχικοί ηγέτες ακμάζουν. Οι αντιφρονούντες διαμελίζονται ή δηλητηριάζονται. Οι πύρινες κολάσεις που προκλήθηκαν από την κλιματική αλλαγή καταστρέφουν την αμερικανική Δυτική Ακτή. Οι ελευθερίες του Χονγκ Κονγκ περιορίστηκαν. Και ένας ταπεινός ιός ενέσκηψε ξαφνικά στον κόσμο, σπέρνοντας θάνατο και οικονομική καταστροφή και αλλάζοντας ριζοσπαστικά τις πλέον θεμελιώδεις πτυχές της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Εν τούτοις, όπως έχουν υποστηρίξει ο Paine και πολλοί άλλοι που βίωσαν περιόδους γεμάτες κακουχίες και βάσανα, αυτοί οι δύσκολοι καιροί είναι που διασαφηνίζουν τα κακώς κείμενα στον κόσμο και διαχωρίζουν το κάλλιστο από το χείριστο.
Η αντίδραση στην πανδημία της Covid-19 έχει δείξει ξεκάθαρα τη διαφορά μεταξύ της καλής ηγεσίας και του χαμερπούς οπορτουνισμού, μεταξύ της επιστήμης και του κομπογιαννιτισμού.
Η αντίδραση στον θάνατο του George Floyd, ενός μαύρου, κάτω από το γόνατο ενός λευκού αστυνομικού, έχει κινητοποιήσει ένα κύμα οργισμένης κατακραυγής. Οι διαδηλωτές στη Λευκορωσία έδειξαν, για ακόμα μία φορά, πως πάντα έρχεται η ώρα που ο κόσμος δεν αντέχει άλλο δικτατορία. «Η τυραννία, όπως η κόλαση, δεν είναι εύκολο να κατακτηθούν», συνέχιζε ο Paine, «ωστόσο έχουμε αυτή την παρηγοριά, ότι όσο σκληρότερη είναι η σύγκρουση, τόσο πιο ένδοξος είναι ο θρίαμβος». Αυτή είναι μια παρήγορη σκέψη, αλλά όχι απόλυτα πειστική όταν η ανθρωπότητα είναι τόσο ακραία διχασμένη σε όλα σχεδόν τα ζητήματα.
Δεν υπάρχει καμία βεβαιότητα θριάμβου σε οποιοδήποτε από αυτά τα μέτωπα. Το καθετί είναι μια μάχη που απαιτεί συμμετοχή, θυσία και διάθεση για αλλαγή. Ο Ηράκλειτος φέρεται να είπε ότι δεν μπορεί ένας άνθρωπος να μπει δυο φορές στο ίδιο ποτάμι, γιατί ούτε το ποτάμι είναι το ίδιο, ούτε ο άνθρωπος. Αυτή η συνεχής αλλαγή, όπως υποστήριζε, είναι ο φυσικός τρόπος με τον οποίο κινείται ο κόσμος. Αυτό που είναι αφύσικο, είναι να αντιστέκεσαι στην αλλαγή, να προσκολλάσαι στην ψευδαίσθηση πως υπάρχει κάποιος ασφαλής κόσμος που δεν αλλάζει και που θα πρέπει να υπερασπιζόμαστε για πάντα.
Αυτή ήταν η κεντρική ιδέα για το θέμα του Athens Democracy Forum 2020 («Η Νέα Αντικανονικότητα: Επαναπροσδιορίζοντας τη Δημοκρατία» - «The New Abnormal: Reimagining Democracy»), καθώς και για τα άρθρα που ακολουθούν. Η Δημοκρατία δεν είναι μια στατική ιδέα, αλλά ένας διαρκώς μεταβαλλόμενος, διαρκώς εξελισσόμενος τρόπος ζωής, που απαιτεί πολύ περισσότερη προσπάθεια και θάρρος από την εκάστοτε ψήφο μας ή την ικανοποίηση με ένα τυχαίο ξέσπασμα κατά των άβουλων πολιτικών.
Τα ταραγμένα νερά στα οποία πλέουμε μπορεί να απέχουν πολύ από αυτά του Paine και ο κόσμος που μπαίνει σ’ αυτά έχει ήδη προοδεύσει πολύ, όμως το δίλημμα δεν έχει αλλάξει: «Με επιμονή και αποφασιστικότητα έχουμε την προοπτική για μια ένδοξη έκβαση», συμπέρανε ο Paine, «με δειλία και υποταγή, τη θλιβερή επιλογή μιας ποικιλίας κακών».
*Ο Serge Schmemann είναι Μέλος του συντακτικού συμβουλίου των «The New York Times» και διευθυντής οργάνωσης του Athens Democracy Forum