H λοίμωξη Covid-19 εισέβαλε δειλά στη ζωή μας τον Δεκέμβριο του 2019, όταν μια σειρά περιπτώσεων σοβαρής πνευμονίας αναγνωρίστηκε στην πόλη Γουχάν της επαρχίας Χουμπέι της Κίνας, οπότε και ταυτοποιήθηκε ο νέος ιός SARS-CoV-2.
Η παγκόσμια κοινότητα αρχικά παρατηρούσε με αλαζονική αδιαφορία, η οποία διαδοχικά αντικαταστάθηκε από αποστασιοποιημένη περιέργεια, συγκρατημένο ενδιαφέρον, έκρυθμη ανησυχία και σκληρή συνειδητοποίηση όταν σχεδόν δύο μήνες αργότερα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακήρυξε τη λοίμωξη από SARS-CoV-2 ως πανδημία και παγκόσμια απειλή.
Έκτοτε έχουμε διανύσει έναν μακρύ δρόμο με αναρίθμητα επιβεβαιωμένα κρούσματα, εξαψήφιο αριθμό νοσηλευόμενων και βαρέως πασχόντων και θλιβερές ιστορίες απωλειών ανθρώπινων ζωών παγκοσμίως. Η αντιμετώπιση ενός νέου παθογόνου απαιτεί την εν τω βάθει κατανόηση της παθογένειας της νόσου που προκαλεί, προς στοχευμένη αντιμετώπισή του, ενώ ταυτόχρονα η παρεμπόδιση της διασποράς του δεν χρήζει τίποτα περαιτέρω πολλές φορές από βασικές αρχές πρωτοβάθμιας πρόληψης.
Στην παρούσα φάση, οι προσπάθειες αντιμετώπισης της λοίμωξης από τον ιό SARS-CoV-2 στοχεύουν την ίδια την παθογένειά του, η οποία χαρακτηρίζεται από δύο πόλους: αυτόν της ιογενούς τοξικότητας, δηλαδή της βλάβης που προκαλεί ο ίδιος ο ιός τόσο στους πνεύμονες όσο και σε εξωπνευμονικές εστίες (όπως π.χ. η καρδιά), και αυτόν της ανοσολογικής απόκρισης, δηλαδή της διέγερσης του ανοσοποιητικού συστήματος, η οποία είναι πολλές φορές δυσανάλογη και αυτο-καταστροφική. Πάνω σε αυτούς τους πυλώνες έχει βασιστεί και η στρατηγική της θεραπείας της νόσου, βάσει των έως τώρα επιστημονικών δεδομένων.
Παιδιά εν ώρα μαθήματος, εν μέσω της πανδημίας της Covid-19. Το τρίπτυχο προληπτικών μέτρων μάσκα - απόσταση - κανόνες υγιεινής είναι ένα από τα μαθήματα που θα μας χρησιμεύσουν και στο μέλλον. shutterstock / Halfpoint
Στο πλαίσιο της αναζήτησης αντι-ιικού φαρμάκου, διαβήκαμε έναν μακρύ και πολλές φορές εναλλασσόμενο με ελπίδα και απογοήτευση δρόμο. Στοχεύοντας τον κύκλο ζωής του ιού μέσα στο κύτταρο του ξενιστή, κάναμε χρήση προηγούμενων ανθελονοσιακών φαρμάκων, όπως η υδροξυχλωροκίνη, ώσπου και βιώσαμε τις παρενέργειές της, και δοκιμάσαμε αντιρετροϊκά φάρμακα (φάρμακα έναντι του HIV), χωρίς όμως ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Τις αγωνιώδεις προσπάθειες ακολούθησε και η μερικώς επιτυχημένη δοκιμή της ρεμντεσιβίρης, η οποία έχει λάβει πια θέση στις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες και αποτελεί ίσως το μόνο αντι-ιικό φάρμακο στη φαρέτρα μας, αν και όχι ειδικό για τον SARS-CoV-2 και μακράν από την επιθυμητή αποτελεσματικότητα.
Από την άλλη πλευρά, η υπερδιέγερση του ανοσοποιητικού συστήματος που ακολουθεί την ιογενή λοίμωξη και προκαλεί τη λεγόμενη «καταιγίδα των κυτταροκινών», αντιπροσωπεύει τον πλέον υποσχόμενο θεραπευτικό στόχο.
Σ’ αυτό το πλαίσιο η χρήση δεξαμεθαζόνης φάνηκε να παρουσιάζει σημαντική μείωση της θνητότητας στους βαρέως πάσχοντες ασθενείς, λαμβάνοντας πρωταρχικό ρόλο στην καθ’ ημέρα κλινική πρακτική αντιμετώπισης της λοίμωξης. Επιπλέον, ανοσοτροποποιητικές θεραπείες, που στοχεύουν στην αναστολή προ-φλεγμονωδών παραγόντων όπως η ιντερλευκίνη 6 ή 1α, βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε στάδιο διερεύνησης. Η χρήση πλάσματος από ιαθέντες ασθενείς και μονοκλωνικών αντισωμάτων, αν και παρουσίασαν αρχικά αισιόδοξα αποτελέσματα, επί του παρόντος δεν φαίνεται να έχουν σημαντική επίδραση στην επιβίωση των ασθενών με Covid-19. Πολλά και διαφόρων ειδών σκευάσματα βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε στάδια κλινικών δοκιμών, εντούτοις ο δρόμος προς ανάδειξη συγκεκριμένου αντι-ιικού φαρμάκου διαφαίνεται μακρύς.
Πριν περάσω στην πρόληψη της επιδημικής νόσου, αξίζει σ’ αυτό το σημείο να αναλογιστεί κανείς τη δομή των συστημάτων υγείας μας. Βρεθήκαμε στο απόγειο της ψηφιακής τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης, που εισέβαλε στην ιατρική μας πρακτική και μας εξόπλισε με δυνατότητες ελάχιστης παρέμβασης, ρομποτικής χειρουργικής, βελτιστοποίησε την ποιότητα παροχής υπηρεσιών υγείας και επιμήκυνε τον μέσο όρο ζωής μας.
Εντούτοις, αν και καρπωθήκαμε το μέγιστο των επιτευγμάτων της εποχής μας -και όχι μόνο στον τομέα της υγείας- αποτύχαμε οικτρά παγκοσμίως στην έγκαιρη εφαρμογή αποτελεσματικών μέτρων πρόληψης, που θα μπορούσαν να μην ξεπερνούν την εκπαίδευση και παροχή της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας.
Και, αν και φυσικά η πρόληψη απαιτεί κοινωνική συναίνεση και οικειοθελή συμμόρφωση, βρεθήκαμε απροετοίμαστοι και έκπληκτοι στο μέγεθος και την ταχύτητα διασποράς ενός παθογόνου, το οποίο δύναται να περιοριστεί με την πιστή εφαρμογή απλών κανόνων υγιεινής, που θα έπρεπε απαρέγκλιτα να διέπουν την καθ’ ημέρα κλινική πράξη. Η τήρηση των προληπτικών μέτρων όπως αυτά εφαρμόστηκαν, συμπεριλαμβανομένου του τρίπτυχου μάσκα - απόσταση - κανόνες υγιεινής, σε συνδυασμό με τις εντοπισμένες παρεμβάσεις σε περιοχές αυξημένου επιπολασμού, αποτελούν τον κύριο τρόπο πρόληψης της διασποράς μιας επιδημίας.
Την ώρα συγγραφής αυτού του άρθρου έχουμε την τύχη ανακοίνωσης ευρείας διάθεσης δύο άνω του 90% αποτελεσματικών εμβολίων στις αρχές του 2021. Εμβόλια που ολοκλήρωσαν επιτυχώς και με ασφάλεια τις κλινικές μελέτες φάσης 3 και αναμένεται με ταχείες διαδικασίες να βρουν τον δρόμο προς την ισότιμη και αναλογική διάθεση στις αγορές τις Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αναμένεται ότι η έλευση του εμβολίου θα αποτελέσει το όχημα προς επιστροφή της παγκόσμιας κοινωνίας στην κανονικότητα, στο πλαίσιο που η ιδία επιθυμία εμβολιασμού μας επιτρέψει, αλλά και η συμμόρφωση στα έως εκείνη τη στιγμή υπάρχοντα μέτρα πρόληψης.
Όπως και να έχει, αναπόφευκτα και αυτή η επιδημία θα τελειώσει, ευελπιστώντας ότι θα μας αφήσει παρακαταθήκη τη σύνεση συμμόρφωσης με βασικά μέτρα προφύλαξης και υγιεινές συνήθειες έναντι πολλών διαφόρων και πιο οικείων μας παθογόνων.
*Ο κ. Χαράλαμπος Α. Γώγος είναι Παθολόγος - Λοιμωξιολόγος MD, PhD, Καθηγητής Παθολογίας - Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Πατρών.
Η κ. Καρολίνα Ακινόσογλου είναι Παθολόγος - Λοιμωξιολόγος MD, PhD, Επίκουρη Καθηγήτρια Παθολογίας - Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Πατρών, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών.