H ανθρωπότητα βιώνει πρωτόγνωρους καιρούς. Η πανδημία της Covid-19 ήρθε με καταιγιστικό τρόπο και μέσα σε λίγους μήνες κατάφερε να αλλάξει τις ζωές δισεκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον πλανήτη. Αυτή η απρόσκλητη και συνάμα αόρατη απειλή έχει φέρει τα κράτη απέναντι σε αποφάσεις που δεν άπτονται μόνο της υγειονομικής ασφάλειας του πληθυσμού, αλλά συνολικά στον τρόπο οργάνωσης της κάθε κοινωνίας.
Σε χρόνο ενεστώτα, η πανδημία αλλάζει αντιλήψεις και ίσως επιταχύνει συζητήσεις ή και αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε ως κοινωνίες τη βιωσιμότητα, την υγειονομική ασφάλεια, την επιστήμη.
Η επιστήμη είναι πλέον στο επίκεντρο, ως οργανικό κομμάτι υπέρβασης αυτής της κρίσης, όμως δεν μπορεί να είναι μόνο ο σωτήρας, όταν γίνει το κακό. Η επιστήμη αγνοήθηκε και αγνοείται σε μια σειρά επίσης ζωτικής σημασίας ζητήματα, με κορυφαίο αυτό της κλιματικής κρίσης. Η απάντηση σε αυτό το φαινόμενο ενέχει το στοιχείο της πολιτικής.
Η επιστήμη θα είναι πάντα εδώ να εξορθολογίζει, να αποκαλύπτει, να προτείνει λύσεις. Όμως, στο τέλος της ημέρας, από την πανδημία και την κλιματική αλλαγή μέχρι τη βελτίωση των όρων ζωής και εργασίας κάθε πολίτη, οι πολιτικές αποφάσεις κρίνουν τη ροή των πραγμάτων.
Άποψή μου είναι ότι η πολιτική και οι πολιτικοί σε αυτές τις συνθήκες οφείλουν να σχεδιάζουν με τον νου στο μέλλον. Μια πανδημία σχετικοποιεί έννοιες, απόψεις, κατεστημένες αντιλήψεις. Ένα τόσο μεγάλο σοκ αλλάζει τους ανθρώπους. Το σημαντικό είναι να μπορείς να διαβλέψεις στο πού πρέπει να στραφεί αυτή η αλλαγή.
Κάποιοι πολιτικοί βλέπουν την πανδημία ως ευκαιρία να διασπείρουν μίσος απέναντι στον αδύναμο, ψεύδη, αντιεπιστημονικές απόψεις και να επενδύσουν στον κοινωνικό κανιβαλισμό.
Άλλωστε, πάντα θα υπάρχει πρόσφορο έδαφος για θεωρίες συνωμοσίας και παραδοξολογίες, ως άμυνα των ανθρώπων σε συμφορές που δεν μπορούσαν καν να διανοηθούν.
Και κάποιοι άλλοι θέλουν να κάνουν τη διαχείριση της πανδημίας εικονική πραγματικότητα για να αποκομίσουν πρόσκαιρα πολιτικά οφέλη, χωρίς να αντιλαμβάνονται τους κινδύνους που έχει αυτή η στάση για τους ίδιους τους πολίτες. Αυτή είναι μια πολύ επικίνδυνη εξέλιξη. Γιατί μια ψεύτικη νίκη επί της πανδημίας είναι το ίδιο επικίνδυνη με την άρνησή της. Γιατί και τα δύο καταλήγουν στον εφησυχασμό, στην ψεύτικη βεβαιότητα ότι δεν απαιτείται σκληρή, κοπιώδης και -πάνω απ’ όλα- συλλογική προσπάθεια για να βρούμε λύση στο πρόβλημα. Αλλά αρκεί μία ηγεσία ή μία θεωρία-πασπαρτού που εξηγεί τα πάντα.
Οι συνθήκες που διαμόρφωσε η πανδημία είναι ταυτόχρονα και αφορμή, πρώτα απ’ όλα να κατανοήσουμε ότι δεν υπάρχουν ατομικές λύσεις σε συλλογικά προβλήματα. Ότι στην πραγματικότητα, η ιδέα γύρω από την οποία δομήθηκαν οι δυτικές κοινωνίες τις τελευταίες δύο δεκαετίες, με την επικράτηση του ιδιωτικού έναντι του δημόσιου χώρου, είναι στρεβλή. Οι κοινωνίες των ανισοτήτων θα είναι παντελώς ανίκανες να διαχειριστούν τις μεγάλες παγκόσμιες προκλήσεις του σήμερα και του αύριο αν αναπτύσσονται μονομερώς, με βάση το κέρδος, σε βάρος των συλλογικών αναγκών του πληθυσμού. Χρειαζόμαστε μια νέα κοινή βάση, η οποία άλλωστε δεν μας είναι και πολύ άγνωστη.
Η έννοια της συλλογικής προόδου ήταν αυτή που οδήγησε τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και κατάφεραν να ανασυγκροτηθούν και να εξελιχθούν μετά την τραγωδία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Αν τότε δεν γινόταν καθολικά η προσπάθεια να θεμελιωθούν σε στέρεες βάσεις τα δημόσια συστήματα υγείας και παιδείας, να στηριχθεί η εργασία και τα δικαιώματα που απορρέουν από αυτή, να επενδύσουμε συλλογικά στην επιστήμη και την έρευνα, τότε η Ευρώπη δεν θα γινόταν ποτέ αυτή που γνώρισαν οι μεταπολεμικές γενιές.
Έτσι, λοιπόν, και σήμερα πρέπει να δούμε την υπέρβαση αυτής της κρίσης όχι με όρους επιστροφής στην πρότερη κατάσταση. Ούτε φυσικά με όρους επιστροφής σε ένα ακόμα σκληρότερο και αυταρχικότερο πλαίσιο, που οδηγεί στη θεσμική και κοινωνική οπισθοδρόμηση. Αλλά με όρους εξέλιξης.
Εξέλιξη της επιστήμης και της έρευνας σημαίνει να επενδύσουμε στα δημόσια πανεπιστήμια, στα δημόσια σχολεία. Εξέλιξη είναι η προστασία της υγείας του πληθυσμού με ισχυρά και σύγχρονα δημόσια συστήματα υγείας, προσβάσιμα σε κάθε πολίτη.
Επιβάτες του μετρό της Αθήνας, με τις προστατευτικές μάσκες τους. Οι συνθήκες που διαμόρφωσε η πανδημία δείχνουν στην πραγματικότητα ότι η ιδέα γύρω από την οποία δομήθηκαν οι δυτικές κοινωνίες τις τελευταίες δύο δεκαετίες, με την επικράτηση του ιδιωτικού έναντι του δημόσιου χώρου, είναι στρεβλή. shutterstock / yiannisscheidt
Και από την άλλη, δεν υπάρχει εξέλιξη αν οι νέες τεχνολογίες και η καινοτομία είναι προνόμιο λίγων, τη στιγμή που εκατομμύρια εργαζόμενοι στον πλανήτη χάνουν τις δουλειές τους επειδή δεν έχουν πρόσβαση σε φθηνό και γρήγορο Internet για να εργαστούν από το σπίτι.
Δεν υπάρχει όχι απλά εξέλιξη, αλλά ούτε καν βιώσιμο μέλλον στον πλανήτη αν συνεχίζουμε να του προκαλούμε ανεπανόρθωτες πληγές στο όνομα μιας εφήμερης ανάπτυξης.
Ο τρόπος που θα απαντήσουμε, λοιπόν, στην πανδημία θα καταδείξει αν η επιλογή μας θα είναι τελικά η εξέλιξη ή η οπισθοδρόμηση. Ο χειρότερος σύμβουλος σε αυτό το δίλημμα είναι πάντα ο φόβος. Οι φοβισμένες κοινωνίες είναι άλλωστε το εύκολο θύμα κάθε λογής ολοκληρωτισμού. Δεν πρέπει να αφήσουμε τον φόβο που γεννήθηκε μέσα στην πανδημία να κυριεύσει τους ανθρώπους και να ορίσει τις επιλογές τους τα επόμενα χρόνια.
Σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, χρειαζόμαστε πραγματική ελπίδα και πίστη ότι μπορούμε συλλογικά να ζήσουμε με ασφάλεια, ποιότητα ζωής και δικαιοσύνη, σε έναν κόσμο που θα εξελίσσεται προς το συμφέρον των πολλών.
*Ο Αλέξης Τσίπρας είναι Πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. - αρχηγός της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης. Πρωθυπουργός της Ελλάδας 2015-2019.