Σε ομιλία του στο συνέδριο της Conservative Political Action Committee (Πολιτική Επιτροπή Δράσης των Συντηρητικών) στο Dallas των ΗΠΑ τον Αύγουστο του 2022, ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Viktor Orban υπογράμμισε τη σημασία του έτους 2024, επειδή συμπίπτουν οι αμερικανικές προεδρικές εκλογές με εκείνες για το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο. Ο Orban μίλησε για τα δύο αυτά γεγονότα σαν να ήταν απλώς δύο διαφορετικά μέτωπα σ’ έναν ενιαίο πόλεμο -έναν πόλεμο αξιών.
«Η Δύση βρίσκεται σε πόλεμο με τον εαυτό της», είπε ο Orban, μιλώντας στο ακροατήριο των Ρεπουμπλικανών της δεξιάς πτέρυγας. «Πρέπει να βρούμε φίλους και συμμάχους ανάμεσά μας. Πρέπει να συντονίσουμε τις κινήσεις των στρατευμάτων μας, διότι αντιμετωπίζουμε την ίδια πρόκληση».
Η ομιλία του Orban αναδεικνύει ένα εντυπωσιακό χαρακτηριστικό του σύγχρονου εθνικισμού: τον διεθνή χαρακτήρα του. Στο παρελθόν, εθνικιστικά κόμματα σε χώρες από την Ιταλία έως τη Σουηδία κατέθεσαν προτάσεις για έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το ευρώ και το ΝΑΤΟ. Ωστόσο, σχεδόν όλα αυτά τα κόμματα αναγνωρίζουν πλέον ότι, σε έναν όλο και πιο εχθρικό κόσμο, η συμμετοχή σε αυτούς τους θεσμούς προσφέρει στις χώρες τους ένα επίπεδο οικονομικής και στρατιωτικής ασφάλειας που θα ήταν αδύνατο να επιτευχθεί εκτός αυτών των διεθνικών πολιτικών σχηματισμών.
Επειδή η συμμετοχή σε αυτά τα πολυμερή όργανα απαιτεί συντονισμό με άλλους, είναι λογικό να συνεργάζονται με πολιτικούς που συμμερίζονται τις απόψεις τους σε έναν πανευρωπαϊκό αγώνα για τον ορισμό της Ευρώπης με έναν συγκεκριμένο τρόπο.
Ακόμη και ο Orban επιμένει ότι αυτό που σκοπεύει να υπερασπιστεί είναι μια ευρωπαϊκή -και όχι μια αποκλειστικά ουγγρική- πολιτιστική ταυτότητα. Ο Orban χαρακτηρίζεται συχνά στα αγγλόφωνα μέσα ενημέρωσης ως «αντιευρωπαϊστής». Αυτό είναι λάθος. Δεν είναι καθόλου αντιευρωπαϊστής. Αντιτίθεται σε αυτό που αντιλαμβάνεται ως φιλελεύθερη «προκατάληψη» των θεσμικών οργάνων της Ε.Ε.
Στο δικό του μυαλό, ο Orban δεν είναι περισσότερο αντιευρωπαϊστής απ’ όσο οι Ρεπουμπλικανοί είναι αντιαμερικανοί επειδή πολεμούν το φιλελεύθερο κατεστημένο της Ουάσιγκτον. Αντιθέτως, θεωρεί τον εαυτό του φύλακα της αληθινής φλόγας της ευρωπαϊκότητας.
Ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Viktor Orban συναντά τον πρόεδρο των ΗΠΑ Donald Trump στο Οβάλ Γραφείο του Λευκού Οίκου, στις 13 Μαΐου 2019.
Αυτό που αμφισβητείται σε κάθε περίπτωση είναι το τι σημαίνει να είσαι Ευρωπαίος ή Αμερικανός.
Έτσι, βρίσκουμε τους πιο ένθερμους εθνικιστές του δυτικού κόσμου να συνασπίζονται σε συγκεντρώσεις που περιλαμβάνουν συμμετέχοντες από δεκάδες έθνη, όπως αυτή στη Μαδρίτη τον Ιανουάριο του 2022, η οποία διοργανώθηκε από το ισπανικό λαϊκιστικό δεξιό κόμμα Vox, ή την εκδοχή της Conservative Political Action Committee που φιλοξένησε ο Orban στη Βουδαπέστη λίγους μήνες αργότερα, την οποία το Fox News κάλυψε τηλεοπτικά και με το παραπάνω!
Η αμοιβαία υποστήριξη εκτείνεται πέρα από την ανταλλαγή σημειώσεων και τη θετική κάλυψη από μέσα ενημέρωσης: μια ουγγρική οργάνωση, στα μέλη της οποίας περιλαμβάνονται φίλοι του Orban, χρηματοδότησε την υποψηφιότητα της Marine Le Pen για τη γαλλική προεδρία το 2022 με περισσότερα από 10 εκατομμύρια ευρώ.
Ο Steve Bannon, πρώην στρατηγικός σύμβουλος του προέδρου Trump, προσπάθησε να δημιουργήσει μια ελίτ ακαδημία εκπαίδευσης για ακροδεξιούς ακτιβιστές σε ένα ιταλικό μοναστήρι 800 ετών -μια ακαδημία που θα ήταν ρητά και σκόπιμα υπερεθνική στην οργάνωση και στους στόχους της-, μέχρι που η ιταλική κυβέρνηση την έκλεισε, με το πρόσχημα της μη εκπλήρωσης συμβατικών υποχρεώσεων.
Η σχολή του Bannon θα ονομαζόταν «Ακαδημία για την Ιουδαιο-Χριστιανική Δύση» και αναζητούσε υποψήφιους εκπαιδευτές και μαθητές που θα ήθελαν να υπερασπιστούν τον δυτικό πολιτισμό. Το όνομα της σχολής δίνει μια εικόνα για έναν από τους κύριους ενοποιητικούς παράγοντες αυτών των διάφορων εθνικιστικών ομάδων: οι περισσότερες από αυτές είναι προσηλωμένες σε ένα σύνολο αξιών και μια αίσθηση εθνικής ταυτότητας που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «χριστιανική».
Σε ομιλία του το 2019, ο Orban είχε υποστηρίξει ότι η Ευρώπη μπορεί να σωθεί μόνο αν «επιστρέψει στην πηγή των πραγματικών της αξιών: τη χριστιανική της ταυτότητα». Η Giorgia Meloni, η νέα πρωθυπουργός της Ιταλίας και πολιτική σύμμαχος του Orban, επικαλέστηκε ένα βιβλίο που εκδόθηκε το 2021 για να επαινέσει τον Ρώσο πρόεδρο Vladimir Putin επειδή «υπερασπίζεται τις ευρωπαϊκές αξίες και τη χριστιανική ταυτότητα». Η Meloni έχει έκτοτε αποστασιοποιηθεί από τον Vladimir Putin, αλλά όχι από τις αξίες που συνέδεσε μαζί του.
Ακόμα και στην πιο κοσμική Γαλλία, η Marine Le Pen επιμένει ότι οι εθνικές αρχές της χώρας της για «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη» πηγάζουν τελικά από τη «χριστιανική κληρονομιά» της.
Ένας τρόπος με τον οποίο εκδηλώνεται αυτή η αίσθηση της χριστιανικής ταυτότητας είναι η εχθρότητα προς τους μουσουλμάνους μετανάστες. Κατά κάποιο τρόπο, αυτή η αποστροφή προς το Ισλάμ είναι ένας αντιπερισπασμός -ίσως ένας υποσυνείδητος αντίλαλος του γεγονότος ότι ολόκληροι αιώνες ευρωπαϊκής ιστορίας καθορίστηκαν από τη σύγκρουση χριστιανών και μουσουλμάνων.
Για τους σημερινούς χριστιανούς εθνικιστές, ωστόσο, ο πραγματικός «άλλος» δεν είναι το Ισλάμ -είναι ο σύγχρονος υλιστικός πολιτισμός. Αυτός ο πολιτισμός είναι σαφώς κληρονόμος του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού του 18ου αιώνα, γι’ αυτό και συνηθίζεται να αναφέρονται ως ηθικές και κοινωνικές αρχές του οι αξίες του «Διαφωτισμού».
Όλο και περισσότερο -και χωρίς αμφιβολία, με τη διευκόλυνση που δίνει το Internet- ο αγώνας που διεξάγεται μεταξύ των συστημάτων αξιών του «Χριστιανισμού» και του «Διαφωτισμού» φαίνεται να ακολουθεί το ίδιο μοτίβο και να περιλαμβάνει τα ίδια ζητήματα και τα ίδια επιχειρήματα παντού.
Συνήθως αυτά διαμορφώνονται με όρους υπεράσπισης της παραδοσιακής οικογένειας έναντι καινοτομιών που προσβάλλουν κατά κάποιο τρόπο τη χριστιανική ηθική -ένα πλέον οικείο πλέγμα που περιλαμβάνει τους γάμους ομοφυλοφίλων, την υιοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια, τις αμβλώσεις και τα δικαιώματα των τρανσέξουαλ, καθώς και μάχες μεταξύ συντηρητικών και αναθεωρητών για τη διαμόρφωση των ιστορικών αφηγήσεων.
Από την Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας μέχρι την Αγία Πετρούπολη της Φλόριντα, η αποκαλούμενη «ιδεολογία Woke» (Σ.τ.Ε.: πλέγμα αριστερών ιδεών κατά των κοινωνικών διακρίσεων και διαχωρισμών) και το λόμπι της κοινότητας LGBTQ είναι οι εχθροί, γι’ αυτό και ο Orban μπόρεσε να εμφανιστεί στο Dallas και να μιλήσει στο ακροατήριό του με όρους που το κοινό ένιωσε οικείους και κατανόησε αμέσως. Αυτή η σύμπλεξη των συζητήσεων και των συγκρούσεων που χαρακτηρίζουν την εθνική πολιτική, με τον φαινομενικά διακριτό κόσμο των διεθνών σχέσεων, έχει βέβαια ένα πιο τραγικό παράδειγμα.
Ελπίζω να μην ευτελίζω μια τεράστια ανθρώπινη τραγωδία, λέγοντας ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία μερικές φορές μοιάζει να είναι η γκροτέσκα συνέχεια αυτών των πολιτισμικών πολέμων με άλλα μέσα.
Η Ρωσία εμφανίζεται ως υπερασπιστής του χριστιανικού πολιτισμού ενάντια σε μια διεφθαρμένη υλιστική κουλτούρα που έχει ριζώσει σε αυτό που αποκαλεί «Δύση». Αυτή είναι η βάση στην οποία ο πατριάρχης Κύριλλος, ο επικεφαλής της Ορθόδοξης Εκκλησίας στη Ρωσία, στηρίζεται για να δώσει τη ρητή και ενθουσιώδη υποστήριξή του στον πόλεμο. Μάλιστα, ισχυρίζεται ότι οι αμαρτίες των Ρώσων στρατιωτών που θα πεθάνουν πολεμώντας στην Ουκρανία, θα συγχωρεθούν. Ο ίδιος ο Putin κατακεραυνώνει τον «απόλυτο σατανισμό» των δυτικών χωρών, καθώς και την «ανατροπή της πίστης και των παραδοσιακών αξιών» τους.
Αντίθετα, οι Ουκρανοί και οι υποστηρικτές τους προβάλλονται τόσο ως αγωνιστές των αξιών του «Διαφωτισμού» -και των διάφορων μορφών ατομικής και εθνικής ελευθερίας που αυτές συνεπάγονται- όσο και για την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας.
Η απροθυμία πολλών δεξιών στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική να καταδικάσουν πλήρως το καθεστώς του Putin μετά την εισβολή οφείλεται, νομίζω, στην επίγνωση ότι είναι, κατά κάποιο τρόπο, με το μέρος τους σε αυτόν τον πόλεμο αξιών. Και είναι δύσκολο να μην αισθανθεί κανείς ότι το μεγαλύτερο έγκλημα του Putin, για κάποιους από αυτούς τους ανθρώπους, είναι ότι καταφεύγοντας στην ωμή βία, έχει σπιλώσει και έχει απαξιώσει την προσπάθειά τους, προσφέροντας παράλληλα στους αντιπάλους τους μια σημαντική ηθική νίκη.
*Ο κ. David Szalay είναι βρετανός μυθιστοριογράφος ουγγρικής καταγωγής. Συγγραφέας πολλών βραβευμένων βιβλίων, μεταξύ των οποίων τα «All That Man Is» και «Turbulence».
© 2022 The New York Times Company and David Szalay