Η Ελλάδα έχει μπροστά της έναν δεύτερο χειμώνα πανδημίας, με ένα επιδημικό κύμα που θα είναι το ισχυρότερο μέχρι σήμερα. Μένει να αποδειχθεί το οικονομικό κόστος, αλλά και το κόστος σε ζωές και σε χρόνια προβλήματα υγείας.
Η Ελλάδα έδειξε εξαιρετική ετοιμότητα στην πρώτη φάση της πανδημίας και πειθαρχημένη συμπεριφορά σε δύσκολα μέτρα περιορισμού. Ο κυρίαρχος λόγος ήταν φυσικά αυτό που ονόμασα «Άγιος Φόβος», ο φόβος μπροστά στη νέα και άγνωστη νόσο που απειλούσε γειτονικές χώρες όπως η Ιταλία. Δυστυχώς, η ελληνική οικονομία, με την ανάγκη για τουριστικά έσοδα, που αναλογούν σε περισσότερο από το 1/5 του ΑΕΠ, δεν επιτρέπει μακροχρόνιο περιορισμό των ταξιδιών.
Η αρχική στάση της Ελλάδας, καθώς και χωρών κυρίως της Άπω Ανατολής, που περιόρισαν σημαντικά ή και εξάλειψαν την πανδημία, ήταν σωστή, αλλά δεν ήταν δυνατόν να αποδώσει μακροχρόνια χωρίς παγκόσμια κινητοποίηση προς τον ίδιο σκοπό. Είναι το ίδιο επιχείρημα που έχει γίνει συνείδηση για την επερχόμενη κλιματική κρίση, που διαδραματίζει σημαντικότατο ρόλο στην πρόκληση νέων επιδημιών. Χωρίς συντονισμένη και έντονη παγκόσμια δράση δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπίσουμε παγκόσμια προβλήματα.
Η καραντίνα, τα lockdown του πρώτου χρόνου της πανδημίας εκπλήρωσαν τον σκοπό τους και με το παραπάνω. Η Ελλάδα π.χ. ήταν πολύ καλυτέρα από τη Σουηδία μέχρι πριν από μερικούς μήνες και συνεχίζει να έχει λιγότερο κόστος από χώρες όπως οι Αγγλία, Ιταλία, Βέλγιο, Πορτογαλία, ΗΠΑ κ.ά. Οι αρχικές σωστές δράσεις έφεραν ουσιαστικό αποτέλεσμα. Δυστυχώς, ο κορωνοϊός αφέθηκε να διαδίδεται από χώρα σε χώρα, με αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη πανδημία του αιώνα από έναν αερομεταφερόμενο και εύκολα μεταβαλλόμενο ιό.
Η τεράστια εξάπλωση έδωσε στον ιό την ευκαιρία να προσαρμοστεί καλύτερα στον ανθρώπινο πληθυσμό, όπως είδαμε με το στέλεχος Δέλτα. Δημιούργησε επίσης και πολλά νέα στελέχη, που προσπαθούν να αποφύγουν τα αντισώματα και γενικότερα όλες τις άμυνες του οργανισμού μας. Αυτό θα φέρει εύκολα νέα επιδημικά κύματα τα επόμενα χρόνια και θα χρειαστούν επικαιροποιημένα εμβόλια και συχνός εμβολιασμός. Ο καλύτερος παραλληλισμός είναι με μια πολύ «κακιά γρίπη», που θα προκαλεί 1-2 επιδημικά κύματα κάθε χρόνο για το επόμενο διάστημα.
Η απάντηση, λοιπόν, για το «πότε θα ξαναπάρουμε τη ζωή μας πίσω», είναι «ποτέ, αλλά και σύντομα».
Ποτέ πρακτικά δεν θα μπορέσουμε να απαλλαγούμε πλήρως, αλλά αν η ανθρώπινη κοινωνία αποφασίσει να το προσπαθήσει σωστά, μπορούν να προκύψουν γρήγορα τεράστιες βελτιώσεις. Θα πρέπει να συνηθίσουμε να ζούμε με τον κορωνοϊό. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να δεχθούμε αδιαμαρτύρητα τις θυσίες σε ανθρώπινες ζωές και την επιβάρυνση στο σύστημα υγείας, που ο ιός απαιτεί με επιμονή και σταθερότητα.
Πρέπει να βγάλουμε τα σωστά συμπεράσματα από τη μέχρι σήμερα πείρα και να προετοιμαστούμε σωστά για τις ανάγκες που δημιουργεί η παράταση της πανδημίας. Σε καταστάσεις όπως αυτή, πρέπει πάντα να λαμβάνουμε υπόψη και το χειρότερο σενάριο, δηλαδή να πάνε όλα στραβά. Δεν μπορεί κανείς να αποκλείει εύκολα το χειρότερο σενάριο, γιατί ο κορωνοϊός απέδειξε ότι κρύβει εκπλήξεις.
Η ιδέα της αρχικής καραντίνας ήταν να περιοριστεί η πανδημία και να κερδηθεί χρόνος ώστε το σύστημα υγείας να προσαρμοστεί για την αντιμετώπιση αλλά και για την πρόληψη της Covid-19. Η υπέροχη βοήθεια της επιστήμης ήρθε μέσω φαρμάκων, και ιδιαίτερα εμβολίων, που ήδη θεωρούνται μία μεγάλη νίκη της ιατρικής, διότι άνοιξαν τον δρόμο για γρήγορη παραγωγή ασφαλών εμβολίων για μελλοντικές επιδημίες, αλλά και για πολλές άλλες παθήσεις. Αλλά τα εμβόλια πρέπει να εφαρμοστούν σωστά και γρήγορα, και δυστυχώς η ελληνική κοινωνία άρχισε να δείχνει τις αδυναμίες της με το χαμηλό επίπεδο εμβολιασμού. Υπάρχουν φυσικά επιπρόσθετα σημαντικά προβλήματα και δεν είναι εύκολο να διορθωθούν σε συνθήκες οικονομικής ανέχειας, όπως η έλλειψη πρωτοβάθμιου συστήματος υγείας, που οδηγεί τους ασθενείς στα νοσοκομεία για το παραμικρό.
Ένας περαστικός κάνει σύντομη στάση σε κλειστό κατάστημα, κατά τη διάρκεια του lockdown στην Αθήνα. Η κυβέρνηση δεν θα πρέπει να διστάσει να λάβει αυστηρά μέτρα, όπως στις πρώτες μέρες της πανδημίας, για να αντιμετωπιστεί το επόμενο -και μάλλον πιο δύσκολο- κύμα. Shutterstock / Alexandros Michailidis
Τα καθήκοντα που τίθενται για την επόμενη περίοδο είναι πολλά και ήδη το κυριότερο μάθημα της πρώτης περιόδου δεν εφαρμόζεται ξανά φέτος. Αν τα κρούσματα αφεθούν να αυξάνονται, η κατάσταση τον χειμώνα μπορεί να γίνει μη διαχειρίσιμη. Η πιο σωστή δράση είναι ο περιορισμός των κρουσμάτων στην αρχή του επιδημικού κύματος, όταν είναι πολύ πιο εύκολο, γιατί σταματώντας ένα κρούσμα σήμερα, αποφεύγεις 100 κρούσματα σε μερικές εβδομάδες. Δυστυχώς, κάθε μέρα που περνάει, αυτό το σενάριο γίνεται όλο και λιγότερο ρεαλιστικό.
Απομένει η προετοιμασία του δημόσιου συστήματος υγείας, το οποίο δεν είναι επαρκές και πρέπει άμεσα να ενισχυθεί με όλα τα νοσοκομεία του ιδιωτικού τομέα, καθώς και όλους τους διαθέσιμους γιατρούς. ΜΕΘ χωρίς εξειδικευμένο προσωπικό είναι σχεδόν άχρηστες και θα πρέπει να γίνει προσπάθεια ώστε το σύστημα -και ιδιαίτερα το κουρασμένο έμψυχο δυναμικό- να ενισχυθεί, τουλάχιστον για το επόμενο επιδημικό κύμα.
Ένα από τα κυριότερα θέματα που τονίζουμε από την αρχή της πανδημίας, είναι η εμπιστοσύνη στην ηγεσία. Αν κλονιστεί, όλα γίνονται πιο δύσκολα. Αυτή την περίοδο, η πολιτική ηγεσία αναρωτιέται αν οι πολίτες ακολουθήσουν και υπακούσουν σε σκληρά ή σκληρότερα μέτρα που θα βοηθούσαν τον μετριασμό του επιδημικού κύματος. Το παράδειγμα που φέρνω σε αυτούς που δειλιάζουν να προτείνουν τα σωστά μέτρα, είναι το Πάσχα του 2021, όταν οι περισσότεροι φώναζαν να ανοίξουν όλα, παρότι ακόμα υπήρχαν πολλές χιλιάδες ενεργά κρούσματα.
Η κυβέρνηση -πολύ σωστά κατά τη γνώμη μου- έβαλε την αστυνομία να κάνει μπλόκο στα διόδια των εθνικών οδών και να γυρίζει πίσω τους Αθηναίους. Δεν άνοιξε ρουθούνι και σώθηκαν πολλές ζωές. Δεν μπορώ να σκεφτώ ένα πιο ανελεύθερο μέτρο από αυτό για μια φιλελεύθερη κυβέρνηση. Χρειάζονται και άλλα τέτοια μέτρα για έναν καλύτερο χειμώνα, όπως και γενικός εμβολιασμός όλων, καθώς και των παιδιών του δημοτικού, του γυμνασίου και του λυκείου, ώστε να εμποδιστεί το επόμενο επιδημικό κύμα.
*Ο κ. Γιώργος Παυλάκης είναι Καθηγητής - ερευνητής. Επικεφαλής του Τμήματος Ανθρώπινων Ρετροϊών, Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου, ΗΠΑ. Επίτιμος Διδάκτορας του Τμήματος Ιατρικής της Σχολής Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Αθηνών.