Tο να είσαι νέος και φιλελεύθερος στη σημερινή Ρωσία φαίνεται απλό, αλλά στην πράξη είναι πραγματικό κατόρθωμα. Με μια κυβέρνηση που επιδιώκει να περιορίσει τις ατομικές ελευθερίες και την οικονομία σε ύφεση, οι επιλογές για τη νέα γενιά δημοκρατών της χώρας είναι περιορισμένες. Ωστόσο, ενώ πολλοί νέοι Ρώσοι εγκαταλείπουν τη χώρα τους, επειδή δεν τους αφήνει παρά ελάχιστες ελπίδες, κάποιοι άλλοι είναι αποφασισμένοι να μείνουν και να αγωνιστούν.
Στις 26 Μαρτίου 2017, χιλιάδες άνθρωποι κατέβηκαν στους δρόμους της Μόσχας και άλλων μεγάλων πόλεων για να διαμαρτυρηθούν για τη διαφθορά της ρωσικής κυβέρνησης. Το αξιοσημείωτο της διαδήλωσης, μάλιστα, η οποία εξελίχθηκε σε μία από τις μεγαλύτερες των τελευταίων ετών, είναι πως πήραν μέρος πολλοί νέοι, συμπεριλαμβανομένων και αρκετών μαθητών και φοιτητών.
Μια νέα γενιά που δεν έζησε την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και που διαθέτει ένα μεγάλο πλεονέκτημα: την επαφή της με το διαδίκτυο και τον «έξω κόσμο». Η ενημέρωσή της δεν περιορίζεται στα ελεγχόμενα από το αυταρχικό καθεστώς του Vladimir Putin ΜΜΕ, αλλά εκμεταλλεύεται τις δυνατότητες του διαδικτύου και γαλουχείται με φιλελεύθερες αξίες. Αυτή η γενιά αντιστέκεται στην αυταρχική εξουσία και έχει δεσμευθεί να υπερασπιστεί τη δημοκρατία στη Ρωσία.
Ρώσοι διαδηλωτές στην Αγία Πετρούπολη, στις 26 Μαρτίου 2017. Μετά τις καταγγελίες που διατύπωσε ο ηγέτης της αντιπολίτευσης Aleksei Navalny κατά του Ρώσου πρωθυπουργού Dmitri A. Medvedev για διαφθορά, χιλιάδες άνθρωποι σε όλη τη χώρα βγήκαν στους δρόμους για να διαδηλώσουν κατά της κυβέρνησης.
Η κυβερνητική ελίτ, ωστόσο, αντέδρασε άμεσα σ’ αυτό το «δημοκρατικό κύμα» και κατέστειλε γρήγορα και αποτελεσματικά τις διαδηλώσεις. Οι αρχές της Μόσχας δήλωσαν ότι συνέλαβαν περίπου 500 άτομα, ενώ άλλες εκθέσεις αναφέρουν πως ο αριθμός των συλληφθέντων άγγιξε τους 1.000. Πολλοί από αυτούς ήταν κάτω των 18 ετών και, σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Human Rights Watch), η αστυνομία φέρθηκε βάναυσα και κακοποίησε πολλούς από τους συλληφθέντες. Η νέα γενιά πολιτικών ακτιβιστών της Ρωσίας πήρε μια πρώτη γεύση από την τακτική καταστολής που χρησιμοποιεί η κυβέρνηση σε όσους διαφωνούν μαζί της.
Η στάση της κυβέρνησης, όμως, δεν στάθηκε ικανή να πτοήσει τους νέους. Φαίνεται πως όλο και περισσότεροι τείνουν να εμπλέκονται στα πολιτικά δρώμενα της χώρας, γεγονός που γεννά ελπίδες για την κατάρρευση της μονοκρατορίας του κ. Putin. Στην αύξηση των νέων ακτιβιστών έπαιξε σημαντικό ρόλο και η εμφάνιση του δικηγόρου Aleksei A. Navalny, του υπ’ αριθμόν ένα αντιπάλου του Κρεμλίνου. Ο Navalny, πολιτικός ακτιβιστής και δημοφιλής εμπνευστής των κινητοποιήσεων κατά της κυβερνητικής διαφθοράς, ανακοίνωσε τον Δεκέμβριο του 2016 την πρόθεσή του να θέσει υποψηφιότητα για την προεδρία της Ρωσίας. Η καμπάνια του στήθηκε μέσα από ένα δίκτυο γραφείων σε όλη τη χώρα, τα οποία κατά βάση στελέχωναν άνθρωποι λίγο μεγαλύτεροι από 20 ετών.
Ο κ. Navalny, αφού δημοσίευσε μια έκθεση που εξέταζε τις αμφιλεγόμενες πηγές του τεράστιου πλούτου του πρωθυπουργού της Ρωσίας, Dmitri A. Medvedev, κάλεσε επιτυχώς τους Ρώσους να βγουν στους δρόμους τον Μάρτιο του 2017. Με τις καταγγελίες του για τη διαφθορά της ρωσικής κυβέρνησης και τις κοινωνικές αδικίες στη χώρα, κατάφερε να κινητοποιήσει τον ρωσικό λαό και κυρίως τους νέους. Μια πολιτική αφύπνιση που, απ’ ό,τι αποδείχθηκε, έβαλε στο στόχαστρο του κ. Putin τους νέους ακτιβιστές.
Μετά τις αναταραχές του 2017, το Κρεμλίνο δίωξε, φυλάκισε και απείλησε με διαγραφή από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα στα οποία φοιτούσαν, τους νέους που συμμετείχαν στις κινητοποιήσεις.
Οι προεδρικές εκλογές στη Ρωσία την άνοιξη του 2018 εδραίωσαν τη δύναμη του κ. Putin και η σκληρή του στάση συνεχίστηκε. Ο κ. Navalny φυλακίστηκε για τη συμμετοχή του σε μεγάλη διαδήλωση στη Μόσχα. Ο Egor Chernuk, ο 20χρονος διοργανωτής της εκστρατείας του κ. Navalny στο Καλίνινγκραντ, εγκατέλειψε τη Ρωσία έπειτα από ποινική δίωξη που άσκησαν εναντίον του οι αρχές επειδή δεν υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία, όμως ο ίδιος ισχυρίζεται ότι η δίωξη έχει πολιτικά κίνητρα. Ο Petr Istomin, από το γραφείο του Stavropol του κ. Navalny, διαγράφηκε από το Ομοσπονδιακό Πανεπιστήμιο του Βορείου Καυκάσου, λόγω της συμμετοχής του σε ειρηνική διαμαρτυρία τον Οκτώβριο του 2017.
Φυσικά, οι νέοι πολιτικοί ακτιβιστές δεν είναι οι μόνοι Ρώσοι που εγκαταλείπουν τη χώρα. Σύμφωνα με την εθνική στατιστική υπηρεσία της Ρωσίας, ο αριθμός των ανθρώπων που μεταναστεύουν από τη Ρωσία σε χώρες εκτός των συνόρων της πρώην Σοβιετικής Ένωσης αυξήθηκε σε 56.730 το 2016 από μόλις 14.206 το 2011.
Το brain drain μπορεί να αποβεί καταστροφικό. Η οικονομική ανάπτυξη βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στον ανθρώπινο παράγοντα. Το εξειδικευμένο και μορφωμένο εργατικό δυναμικό είναι το θεμέλιο μιας παραγωγικά ανταγωνιστικής χώρας. Για μια Ρωσία, λοιπόν, που αντιμετωπίζει οικονομική ύφεση και πληθωρισμό, η επένδυση στη νέα γενιά θα έπρεπε να είναι ένα από τα βασικά της μελήματα.
Όμως, εκτός από την απώλεια των νέων που θα μπορούσαν να στηρίξουν την οικονομία, το brain drain έχει και ένα επιπλέον μεγάλο μειονέκτημα. Καθώς οι φιλελεύθεροι Ρώσοι εγκαταλείπουν τη χώρα, μένουν πίσω άνθρωποι με όλο και πιο ριζοσπαστικές απόψεις. Οι ισορροπίες αλλάζουν και η Ρωσία μετατρέπεται σε ένα έθνος με απόλυτες και ακραίες φωνές, γεγονός εξαιρετικά επικίνδυνο, που θα έπρεπε να θορυβήσει τη ρωσική κυβέρνηση.
Οι Νεοναζί, οι Μπολσεβίκοι, οι Κοζάκοι, οι Μοναρχιστές και οι Ρωσικές Ορθόδοξες Ομάδες, παρά τους ποικιλόμορφους ιδεολογικούς τους προσανατολισμούς, φαίνεται να συγκλίνουν στην αποστροφή τους για τις δημοκρατικές αξίες, στην απογοήτευσή τους για την καθεστηκυία τάξη και στην επιθυμία τους να αποκαταστήσουν το αυτοκρατορικό παρελθόν και τη δόξα της Ρωσίας.
Αξίζει να σημειωθεί, μάλιστα, πως με τέτοιου είδους μεγαλοϊδεατικές απόψεις είχε φλερτάρει στο παρελθόν -και μάλιστα επανειλημμένως- και ο κ. Putin. Ο στόχος του τότε ήταν να αφυπνίσει την εθνική συνείδηση του ρωσικού λαού και να κερδίσει την εύνοια αυτών των ομάδων. Δεν είχε υπολογίσει, όμως, πως αλλάζοντας ρότα, θα ξυπνήσει τον θυμό και τη δυσαρέσκεια των ριζοσπαστικών ομάδων που όσο ισχυροποιούνται, τόσο πιο απρόβλεπτη και επιθετική ενδέχεται να γίνει η στάση τους, με κίνδυνο να ξεφύγει από τον έλεγχο του Κρεμλίνου.
Κάτι ανάλογο συνέβη το 2006, όταν ένας όχλος από νεαρούς εθνικιστές προκάλεσε μεγάλες ζημιές στην πόλη Kondopoga σε δράσεις κατά Καυκάσιων μεταναστών. Τέσσερα χρόνια αργότερα, η δολοφονία ενός οπαδού της ποδοσφαιρικής ομάδας Σπαρτάκ Μόσχας οδήγησε σε βίαιες συγκρούσεις με μετανάστες.
Η επικράτηση των εξτρεμιστικών απόψεων θα είναι καταστροφική και θα θέσει σε κίνδυνο τη Δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά και την ίδια την κυβέρνηση. Αντί, λοιπόν, το Κρεμλίνο να επικεντρώνεται στην αποδυνάμωση και την εκδίωξη των νεαρών ακτιβιστών που διαδηλώνουν ειρηνικά, καλό θα ήταν να λάβει υπόψη του την επιθετική και επικίνδυνη στάση των εξτρεμιστών που υποθάλπει και συντηρεί στους κόλπους του.
*Η Zhanna Nemtsova είναι δημοσιογράφος του γερμανικού τηλεοπτικού σταθμού Deutsche Welle. Κόρη του σφοδρού επικριτή του Vladimir V. Putin, Boris Y. Nemtsov, ο οποίος δολοφονήθηκε τον Φεβρουάριο του 2015. Έχει ιδρύσει στη μνήμη του το «Ίδρυμα Boris Nemtsov για την Ελευθερία».