Η φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη στην οποία βασιζόμασταν από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, δέχεται επίθεση. Έχουν επανεμφανιστεί δυνάμεις που από καιρό θεωρούσαμε νεκρές. Αυταρχικές εξουσίες, σεχταριστική προκατάληψη και το τοξικό μείγμα εθνικισμού και νοσταλγίας συνδυάζονται για να υποσκάψουν τους θεσμούς που στηρίζουν την παγκόσμια ειρήνη και την ευημερία.
Όμως, οι δυνάμεις αυτές είναι συμπτώματα από κάτι πιο ισχυρό, από κάτι νομικά ορθό, και όχι προϊόν κάποιας μοχθηρής σκέψης. Κάποιες φορές οι άνθρωποι είναι πιθανό να επιλέξουν τον λάθος δρόμο, όταν χάνουν την εμπιστοσύνη τους στις παγιωμένες απαντήσεις.
Η αγανάκτηση είναι πραγματική και είναι δικαιολογημένη. Η παγκόσμια οικονομία επιταχύνεται με ψηφιακούς ρυθμούς, όμως τα συστήματά μας και οι πολιτικές μας είναι κολλημένες στη βιομηχανική εποχή. Το κοινωνικό συμβόλαιο που βρίσκεται στην καρδιά των δημοκρατικών κοινωνιών, σπάει. Οι μισθοί μένουν στάσιμοι. Τα σχολεία δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας. Τα συστήματα διακυβέρνησης αποδυναμώνονται ή υπονομεύονται ξεκάθαρα από το «οργανωμένο χρήμα» και την κομματική παράλυση. Δεν προκαλεί έκπληξη που οι πολίτες παντού επαναστατούν, φοβούμενοι πως μένουν πίσω την ώρα που κάποιοι άλλοι τρέχουν μπροστά.
Αγνοώντας αυτόν τον φόβο για το μέλλον, προκαλούμε μία ακόμα μεγαλύτερη οικονομική εξάρθρωση, όπως και όλο τον θυμό και την αποξένωση που αυτή ενέχει. Οι θεσμοί μας εξαρτώνται από τη λαϊκή εμπιστοσύνη και η ανάκτηση της εμπιστοσύνης αυτής πρέπει να είναι η πρώτη προτεραιότητα.
Σήμερα, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, τα επόμενα βήματα των ΗΠΑ δεν έχουν καθοριστεί. Ποτέ δεν είχαν καθοριστεί. Όμως, αντί να μιλάμε για το αν η δημοκρατία πεθαίνει και η φιλελεύθερη τάξη αποσυντίθεται, θα πρέπει να αγκαλιάσουμε τον ακτιβισμό και τη δράση για να διασφαλίσουμε πως κανένα από τα δυο αυτά δεν θα γίνει πραγματικότητα, πόσο μάλλον μη αναστρέψιμη πραγματικότητα.
Διαφορετικά, η αντανακλαστική υπεράσπιση της φιλελεύθερης τάξης απλώς θα συνεισφέρει στην ήττα της.
Το ίδιο το αμερικανικό πείραμα δεν προέκυψε από μια επιδερμική κοινωνική προσέγγιση. Κερδήθηκε με τον δύσκολο τρόπο -από ανθρώπους που ήταν πρόθυμοι να ακολουθήσουν ένα ισχυρό όραμα, που ενισχυόταν χρόνο με τον χρόνο, μίλι με το μίλι, από το 1776. Εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων δεν ακολούθησαν κάποια σπουδαία θεωρία μόνο και μόνο επειδή είχαν διαβάσει κάποια «λευκή βίβλο» πολιτικής. Το έκαναν διότι έζησαν και ένιωσαν την καταστροφική αποτυχία της εναλλακτικής, και ήθελαν ειρήνη, ελευθερία και ευκαιρίες.
Πρέπει η δημοκρατία και η διεθνής φιλελεύθερη τάξη να έχει αντίκρισμα στις ζωές και τις δράσεις των ανθρώπων, να μη μείνουν μόνο στα λόγια.
Αν θέλουμε να κάνουμε τους ηγέτες μας υπεύθυνους και να τους κάνουμε να εργαστούν για τον λαό, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν ορισμένα κρίσιμα ζητήματα.
Τίποτα δεν μπορεί να διορθωθεί, αν δεν αποδομήσουμε πρώτα το αδιέξοδο που πνίγει τις κυβερνήσεις παντού. Αυτό ξεκινά με το να αναγνωρίσουμε πως οι υγιείς δημοκρατίες βασίζονται στο ισχυρό θεμέλιο του πολιτικού λόγου και του εμπεριστατωμένου διαλόγου. Και τα δύο, ωστόσο, λείπουν σήμερα και καμιά απόφαση δεν θα είναι ποτέ αποτελεσματική αν ακόμα και τα γεγονότα πάνω στην οποία βασίζεται, είναι αμφισβητούμενα.
Ο Τούρκος πρόεδρος, Recep Tayyip Erdogan, με την εξάχρονη Amine Tiras σε συγκέντρωση. Οι ένοπλες δυνάμεις της Τουρκίας επί σειρά ετών εμπλέκονται σε πολέμους στη Μέση Ανατολή, όπως η μάχη κατά του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία.
Δεν προκαλεί έκπληξη, λοιπόν, που ανά τον κόσμο αναφύεται ένα αυξανόμενο εκλογικό σώμα νεο-λαϊκιστών που επιχειρηματολογούν κατά των συμμαχιών και των οργανισμών εκείνων που μας προστατεύουν. Πολλοί βλέπουν μια ευκολότερη ζωή στον δρόμο της απομόνωσης -μπαίνουν σε πειρασμό από την υπόσχεση πως τα τείχη στα σύνορά μας και οι λιγότερες επαφές με τους γείτονές μας θα κρατήσουν μακριά τα προβλήματα του κόσμου. Το Brexit αιωρείται ως μια υπενθύμιση του κόστους που θα έπληττε μια «Αμερική-φρούριο». Στην Ουάσιγκτον σήμερα, η παγκοσμιοποίηση θεωρείται βάρος και όχι τίτλος τιμής.
Όμως, η ιστορία μάς λέει πως πρέπει να ανοιχτούμε περισσότερο και όχι λιγότερο, αν θέλουμε να αποκαταστήσουμε την πίστη στην κυβέρνηση ή να δώσουμε τη δύναμη στους Αμερικανούς να ανταγωνιστούν σε έναν κόσμο που αλλάζει ταχύτερα και γίνεται πιο ευάλωτος σε αντιδραστικές δυνάμεις.
Εξίσου σημαντικό είναι να ενισχύσουμε τη συλλογική αντίδρασή μας στον εξτρεμισμό και στις δυνάμεις που επιζητούν την επιστροφή ενός κόσμου στον οποίο η ισχύς επιβάλλει το δίκαιο και οι ισχυροί εκφοβίζουν τους αδύναμους. Οι αυταρχικές δυνάμεις που επανεμφανίζονται, όπως η Ρωσία, και οργανώσεις όπως το Ισλαμικό Κράτος και η Αλ Κάιντα, πολεμούν τις αρχές τις οποίες ο ΟΗΕ και το ΝΑΤΟ ιδρύθηκαν για να προστατεύσουν.
Η αποτελεσματική ηγεσία απαιτεί να κάνουμε περισσότερα για να αποτρέψουμε τις άμεσες απειλές όσο θα ενισχύουμε τους παγκόσμιους θεσμούς που παρέχουν ασφάλεια μακροπρόθεσμα.
Είναι ξεκάθαρο πως χρειάζεται να κάνουμε καλύτερη δουλειά για να παράσχουμε στους νέους ανθρώπους καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας και ειρηνικά μέσα έκφρασης. Οι σημερινοί αγκιτάτορες, από τους νεο-λαϊκιστές μέχρι τις εξτρεμιστικές ομάδες, γνωρίζουν πολύ καλά πως η νόμιμη εξουσία κερδίζεται δύσκολα και χάνεται εύκολα. Όταν οι νέοι βλέπουν να τους αρνούνται ευκαιρίες λόγω της διαφθοράς ή της περιθωριοποίησης, τότε η αυξανόμενη ταπείνωση καθιστά ακόμα πιο ελκυστικό το τραγούδι των σειρήνων του εξτρεμισμού.
Θα πρέπει, επίσης, να δημιουργήσουμε ένα περιβάλλον στο οποίο η καινοτομία μπορεί να ανθίσει και τα οφέλη να κατανεμηθούν ευρύτερα. Η εκπαίδευση για τους ανθρώπους όλων των ηλικιών, σε συνδυασμό με προγράμματα μαθητείας, συνθέτουν το θεμέλιο της δίκαιης, χωρίς αποκλεισμούς οικονομικής ανάπτυξης. Οι κυβερνήσεις πρέπει να στηρίξουν τους επιχειρηματίες και παράλληλα να τους βοηθήσουν να απορροφήσουν τις αναταράξεις που συνοδεύουν την ταχεία εξέλιξη σε τομείς όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική και η 3D εκτύπωση. Η οικονομία της περιστασιακής απασχόλησης (gig economy) είναι μια πραγματικότητα της εργασίας τον 21ο αιώνα. Πρέπει να διασφαλίσουμε πως οι εργαζόμενοι προστατεύονται και έχουν κίνητρο να πάρουν ρίσκα, να επιδιώκουν ευέλικτες συμφωνίες και να αλλάζουν θέσεις εργασίας χωρίς να χάνουν τις παροχές τους.
Οι αποδοτικές και αξιόπιστες δημόσιες υποδομές είναι η καρδιά μιας σύγχρονης, δυναμικής οικονομίας. Η διεύρυνση της πρόσβασης σε ευρυζωνικές υπηρεσίες και η αναβάθμιση των δρόμων, των γεφυρών και των φραγμάτων δεν είναι πολυτέλεια -είναι μια αναγκαιότητα για τη χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Αυτό σημαίνει επίσης χρήση του εμπορίου προκειμένου να καλλιεργούνται καλύτερες σχέσεις, όχι ως μοχλού της ακροσφαλούς διπλωματίας. Νέα περιβαλλοντικά και εργασιακά πρότυπα θα πρέπει να ενθαρρύνουν την καινοτομία και να καταδείξουν την ικανότητα των δημοκρατιών να παρέχουν βιώσιμη ανάπτυξη και θέσεις εργασίας, οικονομικό δυναμισμό και δικαιοσύνη. Πρέπει να αδράξουμε την εξαιρετική ευκαιρία που παρουσιάζει η νέα αγορά καθαρής ενέργειας για να ρευματοδοτήσουμε τις οικονομίες μας και να προστατεύσουμε αυτόν τον εύθραυστο πλανήτη που μοιραζόμαστε.
Οι προκλήσεις είναι πραγματικές, όμως υπάρχει κάθε λόγος για αισιοδοξία. Η ιστορία έχει αποδείξει ξανά και ξανά πως η προσαρμογή σε μεγάλες αλλαγές στην τεχνολογία και στην κοινωνία είναι εντυπωμένη στο αμερικανικό DNA.
Το παγκόσμιο σύστημά μας απαιτεί ανανέωση και μεταρρύθμιση, όχι απόρριψη και αλληλοκατηγορίες. Αν το αντιμετωπίσουμε ως ένα λείψανο περασμένων δεκαετιών, θα σκουριάσει και οι μελλοντικές γενιές θα πληρώσουν το τίμημα. Δεν είναι η νοσταλγία που θα νικήσει τον νεο-λαϊκισμό, αλλά η πρόοδος.
*Ο John Kerry είναι ο 68ος υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ υπό τον πρόεδρο Barack Obama, συγγραφέας του βιβλίου «Every Day Is Extra».