“Xωρίς θάλασσα δεν υπάρχει ζωή». Όντας ένας Cousteau, αυτό το μήνυμα ήταν πρακτικά γραμμένο στο DNA μου. Και είναι ένα μήνυμα που έχω προσπαθήσει να μοιραστώ με τον κόσμο όλα αυτά τα χρόνια ως υπερασπιστής του περιβάλλοντος. Δυστυχώς, δεδομένης της σοβαρής κατάστασης στην οποία βρίσκονται σήμερα οι θάλασσές μας, είναι σαφές πως ο περισσότερος κόσμος δεν έχει λάβει το μήνυμα.
Καθώς συλλογιζόμαστε το 2020 -μια από τις πιο δύσκολες χρονιές της πρόσφατης ιστορίας σε επίπεδο κοινωνίας και επιστήμης- και αναζητούμε τρόπους για να προχωρήσουμε μπροστά, είναι κρίσιμης σημασίας να κατανοήσουμε αυτό το απλό γεγονός: χωρίς «υγιείς» θάλασσες δεν θα έχουμε υγιές μέλλον.
Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε βιώσει τη μαγεία και την ομορφιά των θαλασσών. Ωστόσο, η ζωτική σύνδεσή τους με την καθημερινή μας ζωή -οι τρόποι με τους οποίους παράγουν το οξυγόνο μας και θρέφουν τις σοδιές μας- παραμένει λιγότερο κατανοητή.
Είχα την πρόκληση -και το προνόμιο- να περάσω 31 συνεχόμενες μέρες ζώντας σε ένα υποβρύχιο εργαστήριο, κάτι που μου έδωσε μια μοναδική οπτική της εγγενούς αξίας της θάλασσας ως του βασικού συστήματος υποστήριξης της ζωής. Η αλήθεια είναι -για να παραφράσω των Arthur C. Clark- πως ο πλανήτης μας θα έπρεπε πιο σωστά να ονομάζεται Ωκεανός και όχι Γη. Χωρίς το νερό αυτό, η Γη θα ήταν απλώς μια από τις δισεκατομμύρια χωρίς ζωή πέτρες που επιπλέουν στο κατάμαυρο κενό του Διαστήματος.
Καθώς, λοιπόν, οι θάλασσες σχετίζονται τόσο στενά με τη ζωή στον πλανήτη μας, πώς μπορούμε να αλλάξουμε την οπτική μας γι’ αυτές; Μπορούμε να ξεκινήσουμε αφομοιώνοντας τα μαθήματα του 2020. Ενώ η πανδημία του κορωνοϊού έχει ανυπολόγιστες τραγωδίες και προβλήματα, έχει επίσης ρίξει φως σε ορισμένες αόρατες δομές που στηρίζουν την καθημερινή μας ζωή, από τη φυλετική αδικία μέχρι τις ακραίες ανισότητες στον πλούτο, που βαραίνουν τις κοινωνίες μας. Ενώ αυτές οι πραγματικότητες πάντα ήταν ξεκάθαρες για ορισμένους, χρειάστηκαν οι τεκτονικές αλλαγές που δημιούργησε η πανδημία για να τις αντιληφθούν πολλοί από εμάς.
Η πανδημία μάς υπενθύμισε επίσης την ομορφιά της φύσης. Καθώς η Covid-19 εξαπλωνόταν σε όλον τον κόσμο την άνοιξη του 2020, ωθώντας το ένα κράτος μετά το άλλο να επιβάλουν αυστηρά lockdown, ο φυσικός κόσμος επανήλθε για ένα σύντομο χρονικό διάστημα: τα θολά κανάλια της Βενετίας καθάρισαν. Το νέφος πάνω από το Hollywood Hills διαλύθηκε. Τα αυτοκίνητα εξαφανίστηκαν από τους δρόμους, οδηγώντας σε σημαντική, αν και προσωρινή, μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Αυτές οι εξελίξεις ήταν ενθαρρυντικές, υποδηλώνοντας πως είναι εφικτή μια δραματική αλλαγή και πως τελικά υπάρχει ελπίδα για ένα πιο πράσινο μέλλον.
Εν τούτοις, καθώς η πανδημία συνεχίζεται, έχει επίσης προκαλέσει την εκτίναξη της χρήσης πλαστικών μιας χρήσης. Οι σακούλες των σούπερ μάρκετ και τα λαστιχένια γάντια γεμίζουν τους κάδους απορριμμάτων μας. Οι πεταμένες μάσκες προσώπου κυλάνε από τις αποχετεύσεις των πόλεών μας στον υδροφόρο ορίζοντα, βλάπτοντας δυνητικά τη θαλάσσια ζωή. Είτε το αντιλαμβανόμαστε είτε όχι, τα πεταμένα πλαστικά πνίγουν τη ζωή του οικοσυστήματός μας.
Τόσο η περιβαλλοντική μόλυνση όσο και η πανδημία έχουν ένα ανησυχητικό κοινό σημείο: οι μηχανισμοί και οι διαδικασίες με τις οποίες μας πλήττουν, σε μεγάλο βαθμό, είναι αόρατες. Δεν μπορούμε, λοιπόν, να δούμε τα μικροπλαστικά σωματίδια που ίσως τρώμε μαζί με το ψάρι μας, όπως δεν μπορούμε να δούμε τα σταγονίδια του κορωνοϊού καθώς περνούν από το ένα άτομο στο άλλο μέσω της αναπνευστικής οδού. Γι’ αυτό οι απειλές αυτές μοιάζουν σαρωτικές.
Αλλά δεν είμαστε μόνοι μας σε αυτές τις μάχες. Κανένας μας δεν έχει φυσική ανοσία στον ιό, ούτε στις επιπτώσεις της περιβαλλοντικής μόλυνσης και της κλιματικής αλλαγής. Και μπορούμε να αλλάξουμε πραγματικά πολλά πράγματα, αν δράσουμε συλλογικά.
Φαινομενικά μικρές καθημερινές πράξεις μπορούν να βοηθήσουν στην καταπολέμηση τόσο της μόλυνσης όσο και του ιού. Για παράδειγμα, το να φοράμε μια επαναχρησιμοποιούμενη μάσκα είναι ένας απλός τρόπος για να προστατεύσουμε την υγεία των γύρω μας και να διασφαλίσουμε πως λιγότερα πλαστικά θα καταλήξουν στις θάλασσες. Για να προστατεύσουμε περισσότερο το υδάτινο περιβάλλον μας, θα πρέπει να αποφεύγουμε να αγοράζουμε καταναλωτικά προϊόντα τυλιγμένα σε πλαστικό, κάτι που με τη σειρά του θα μειώσει τη ζήτηση για τέτοια προϊόντα.
Ζούμε σε ένα κλειστό σύστημα. Ουσιαστικά, δεν μπορούμε «να ξεφορτωθούμε» πράγματα. Τα πλαστικά που πετάμε στα σκουπίδια, συχνά απλώς καταλήγουν μέσα στα σώματα θαλάσσιων ζώων και στη συνέχεια μέσα στο δικό μας σώμα.
Όπως ο παππούς μου, ο Jacques-Yves Cousteau, έτσι κι εγώ πιστεύω πως μπορούμε να προστατεύσουμε ό,τι αγαπάμε και να αγαπήσουμε ό,τι κατανοούμε. Έχουμε την ικανότητα να καθορίσουμε το μέγεθος της κρίσης του κορωνοϊού και της κλιματικής αλλαγής αν απλώς αφομοιώσουμε τα διδάγματα της επιστήμης, συμπεριλαμβανομένης της σκληρής αλήθειας πως, αν αργήσουμε να δράσουμε, τότε μας περιμένει η καταστροφή. Πρέπει να μάθουμε ότι το να βρισκόμαστε στο πλευρό της φύσης, σημαίνει να βρισκόμαστε στο πλευρό της ανθρωπότητας.
Τώρα, περισσότερο από ποτέ, χρειαζόμαστε ελπίδα. Αλλά δεν μπορούμε να καθόμαστε άπραγοι περιμένοντας να μας έρθει, πρέπει να τη δημιουργήσουμε.
Ένας τρόπος με τον οποίο εγώ προσωπικά βοηθώ να χτιστεί ένα πιο ελπιδοφόρο μέλλον -και να συμβάλω στην προσπάθεια να βρεθούν λύσεις στα πιεστικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε- είναι μέσω της δημιουργίας του Proteus, που έχει σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι ο πλέον προηγμένος υποθαλάσσιος ερευνητικός σταθμός και ενδιαίτημα του κόσμου. Σχεδιάζεται ένα δίκτυο από σταθμούς Proteus. Ο πρώτος θα βρίσκεται 20 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της Θάλασσας της Καραϊβικής, στα ανοιχτά του νησιού Curaçao, και θα λειτουργεί ουσιαστικά όπως ένας διεθνής διαστημικός σταθμός για ωκεάνια έρευνα, επιτρέποντας σε επιστήμονες και παρατηρητές απ’ όλο τον κόσμο να ζουν κάτω από τη θάλασσα για εβδομάδες ή και για μήνες.
Ζώντας κάτω από τη θάλασσα, θα ξεκλειδώνουν περισσότερα μυστικά των θαλασσών. Καθώς μέχρι τώρα έχει ερευνηθεί μόλις περί το 5% των ωκεανών της Γης, υπάρχει επείγουσα ανάγκη -και μια ιδανική ευκαιρία- να κατανοήσουμε καλύτερα τον τρόπο με τον οποίο οι ωκεανοί επηρεάζουν την κλιματική αλλαγή και τι μπορεί να μας διδάξουν για την καθαρή ενέργεια και την αειφορία της τροφικής αλυσίδας.
Και, φυσικά, υπάρχει η εκπληκτική βιοποικιλότητα των ωκεανών. Ποιες ιατρικές ανακαλύψεις λ.χ. μπορεί να γίνουν αν βρούμε κάποια νέα είδη;
Σχέδιο του ερευνητικού σταθμού Proteus του Fabien Cousteau. Όταν ολοκληρωθεί το 2023, επιστήμονες θα μπορούν να ζουν και να εργάζονται υποθαλάσσια για μεγάλες χρονικές περιόδους. Ο σχεδιασμός είναι των Yves Béhar και fuseproject. Fabien Cousteau Ocean Learning Center via The New York Times
Ο πρώτος σταθμός Proteus, που αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2023, θα διαθέτει ένα στούντιο παραγωγής βίντεο, που σκοπό θα έχει να δώσει τη δυνατότητα σε εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο να αντικρίσουν τα θαύματα της ζωής κάτω από τη θάλασσα. Μέσω του Proteus, ακόμα περισσότεροι θα κατανοήσουν τη δύναμη του απλού μηνύματός μας: χωρίς θάλασσα δεν υπάρχει ζωή.
Κάθε μέρα που αποτυγχάνουμε να βρούμε λύσεις στην κλιματική κρίση, ερχόμαστε πιο κοντά στο να χάσουμε ακόμα ένα είδος λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Η κλιματική αλλαγή δεν θα κόψει ταχύτητα για να την προλάβουν οι δικές μας προτεραιότητες.
Ωστόσο, έχω ελπίδες. Ένας ερευνητικός σταθμός όπως ο Proteus είναι ουσιώδης για την προστασία των υδάτων μας και για τη διασφάλιση του μέλλοντός μας: πιστεύω πως το θαλάσσιο περιβάλλον μπορεί κάλλιστα να περιλαμβάνει φυσικές ενώσεις που θα βοηθήσουν να αμβλυνθεί αυτή η πανδημία ή η επόμενη.
Ιστορικά, σε καιρούς ακραίων κρίσεων, η ανθρωπότητα ενώθηκε για να μορφοποιήσει ιδέες, να υιοθετήσει θαρραλέες λύσεις και να βρει νέους τρόπους για να επιβιώσει. Τώρα ήρθε η ώρα για ανάλογη δράση. Καθώς ατενίζουμε πέρα από την πανδημία, πρέπει επιτέλους να κάνουμε τα απαραίτητα βήματα για να προστατεύσουμε τις θάλασσές μας, με το να βασιστούμε στην επιστήμη και στη δύναμη της ανθρώπινης εφευρετικότητας. Από αυτό εξαρτώνται οι ίδιες οι ζωές μας.
*Ο Fabien Cousteau είναι αυτοδύτης και περιβαλλοντολόγος. Ιδρυτής του Fabien Cousteau Ocean Learning Center
© 2020 The New York Times Company and Fabien Cousteau