Η έλλειψη καινοτομίας που χαρακτηρίζει την Ελλάδα της μεταπολίτευσης είναι και ένας από τους βασικούς λόγους που η οικονομία μας απέτυχε. Σε μια δυτική οικονομία, χωρίς καινοτομία δεν μπορείς να έχεις αύξηση της παραγωγικότητας, της ανταγωνιστικότητας και εξαγωγές. Ένα θετικό εμπορικό ισοζύγιο πρέπει να βασίζεται σε διαφοροποιημένα προϊόντα και δεν μπορούμε να αποκτήσουμε τέτοια προϊόντα χωρίς έρευνα που να οδηγεί σε καινοτομία. Από το πώς δημιουργούμε και συσκευάζουμε τρόφιμα μέχρι τα πιο πολύπλοκα τεχνολογικά προϊόντα.
Οι ελληνικές επιχειρήσεις παράγουν κυρίως προϊόντα χαμηλής προστιθέμενης αξίας και χαμηλού τεχνολογικού περιεχομένου, τα οποία αντιμετωπίζουν έντονο ανταγωνισμό από χώρες με χαμηλότερο κόστος εργασίας. Το ποσοστό των δραστηριοτήτων υψηλής και μέσης/υψηλής τεχνολογικής έντασης στον κλάδο της μεταποίησης στην Ελλάδα αντιπροσωπεύει μόλις το 17% του συνόλου, τη στιγμή που στην Ε.Ε. το μέσο ποσοστό είναι 46,5%. Ανάμεσα σε 35 χώρες που αξιολόγησε το Econ Berlin, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 29η θέση στον δείκτη καινοτομίας (DiaNEOsis).
Στην Ελλάδα, εν μέσω κρίσης, δημιουργήθηκε ένα οικοσύστημα νεοφυών επιχειρήσεων και η καινοτομία άρχισε να μεταμορφώνει μεγαλύτερες επιχειρήσεις. Ο φαρμακευτικός κλάδος είναι ένα καλό παράδειγμα. Μόνο οι νεοφυείς επιχειρήσεις έχουν φτάσει από το μηδέν, πριν από μία δεκαετία, να έχουν μία αξία περίπου 4 δισ. ευρώ. Αν προσθέσουμε και άλλες καινοτόμες εταιρείες σε πιο παραδοσιακούς τομείς, η αποτίμηση αυτή αυξάνεται πολύ περισσότερο.
Τα επόμενα πέντε χρόνια, το οικοσύστημα των startups μπορεί και πρέπει να φτάσει κεφαλαιοποίηση 10 δισ. ευρώ για να προσεγγίσει τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Κάποια στιγμή, όμως, θα σταματήσουμε να μιλάμε για startups. Θα μιλάμε για εταιρείες που τις οδηγεί, τις μεγαλώνει και τους δίνει προστιθέμενη αξία η καινοτομία.
Βρισκόμαστε σε μια συγκυρία που μας ευνοεί. Πέρασε το πρώτο κύμα εταιρειών τεχνολογίας που επωφελήθηκαν από μεγάλες τοπικές αγορές για να μεγαλώσουν ταχύτατα, όπως η Uber ή το Airbnb, και περνάμε σε εταιρείες που χρησιμοποιούν πιο περίπλοκες τεχνολογίες και νέους τομείς δράσης.
Οι επόμενοι δισεκατομμυριούχοι μάλλον θα είναι σε τομείς πράσινης ενέργειας και βιοτεχνολογίας. Στα πεδία αυτά η γνώση έχει μεγαλύτερη σημασία από το μέγεθος της αρχικής αγοράς και η διαθεσιμότητα καταρτισμένων ανθρώπων στη Δύση είναι ελλιπής. Το γεγονός αυτό εκ των πραγμάτων οδηγεί σε αποκέντρωση. H Silicon Valley δεν θα είναι πλέον το μοναδικό κέντρο καινοτομίας. Αυτή η τάση είναι μια ευκαιρία για αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου της χώρας. Η Ελλάδα, σύμφωνα με το World Economic Forum, είναι 30ή στον κόσμο στην παραγωγή επιστημονικής έρευνας, με βαθμολογία 9/10, 5η σε αποφοίτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε STEM (OECD) και 2η σε ποσοστό αποφοίτων πανεπιστημίου σε σχέση με τον πληθυσμό μας στην Ευρώπη (OECD).
Σταθμός φόρτισης ηλεκτρικών αυτοκινήτων στην Ολλανδία. Η πράσινη ενέργεια και η βιοτεχνολογία είναι τομείς που προσφέρονται ιδιαίτερα για τις καινοτόμες startups, καθώς στα πεδία αυτά η γνώση έχει μεγαλύτερη σημασία από το μέγεθος της αρχικής αγοράς.
Επίσης, πρέπει να αξιοποιήσουμε την ελληνική διασπορά. Εταιρείες από Έλληνες (ή ελληνικής καταγωγής) ιδρυτές στον χώρο της τεχνολογίας μόνο στην Αμερική έχουν αξία 40 δισ. ευρώ. Αν προσθέσουμε και εταιρείες βιοτεχνολογίας, το νούμερο ξεπερνά τα 100 δισ. ευρώ.
Υπάρχουν πολλοί αξιόλογοι Έλληνες ανά τον κόσμο στον χώρο της καινοτομίας -ερευνητές, στελέχη και επιχειρηματίες- αλλά δεν είναι οργανωμένοι σε μια κοινότητα. Πολύ περισσότεροι από την παγκόσμια αναλογία μας με βάση τον πληθυσμό της Ελλάδας. Έχουμε συγκριτικό πλεονέκτημα στον τομέα αυτό. Για παράδειγμα, το 3% των καθηγητών με σημαντικές εκδόσεις σε STEM είναι Έλληνες.
Στην Επιτροπή Καινοτομίας του ΣΕΒ κάναμε μια αρχή στην ενεργοποίηση αυτών των Ελλήνων του εξωτερικού με τη δημιουργία των Innovative Greeks. Ο στόχος της νέας παγκόσμιας κοινότητας Innovative Greeks, που δημιούργησαν ο ΣΕΒ και η Endeavor πρόσφατα, ήδη μετρά 15.000 μέλη από 25 χώρες. Είναι μια πλατφόρμα που θα δώσει την ευκαιρία στους εφευρετικούς Έλληνες να γνωριστούν μεταξύ τους και τελικά να συνεργαστούν μέσα από εργαλεία, όπως θέσεις εργασίας και κοινά έργα. Μερικά παραδείγματα λαμπρών Ελλήνων που συμμετείχαν ήταν η Βικτώρια Σταυρίδου-Coleman, επικεφαλής της DARPA (το κέντρο έρευνας και τεχνολογίας του αμερικανικού Πενταγώνου), ο Μιχάλης Κράτσιος, γενικός διευθυντής τεχνολογίας της κυβέρνησης των ΗΠΑ, ο Τζιμ Γιαννόπουλος, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Paramount Pictures, οι πατριάρχες της βιοτεχνολογίας στις ΗΠΑ, ο Στέλιος Παπαδόπουλος (πρόεδρος της Biogen), ο Γιώργος Γιανκόπουλος (ιδρυτής της Regeneron Pharmaceuticals), ο Τζορτζ Σκάνγκο (CEO της VirBiotechnology), έως τους ομογενείς εκπροσώπους επενδυτικών funds με δραστηριότητα στην Ελλάδα όπως ο Τζέιμς Χριστόπουλος της CVC και ο Ντιν Ντακόλιας της Fortress. Όλες οι πληροφορίες βρίσκονται στο www.innovativegreeks.gr.
Εκτός από γνώση, αυτοί οι αυτοδημιούργητοι Έλληνες του εξωτερικού μάς θυμίζουν ακόμα ένα συστατικό που μας λείπει: μεγαλύτερη φιλοδοξία. Μέσα στα επόμενα χρόνια, πρέπει να δούμε περισσότερα startups με ταχύτατη ανάπτυξη, μεγάλες ξένες εταιρείες να στήνουν κέντρα έρευνας στην Ελλάδα, τον μετασχηματισμό υφιστάμενων ελληνικών επιχειρήσεων προς πιο καινοτόμα προϊόντα, καθώς και σημαντικές εξαγωγές και πανεπιστήμια που θα δημιουργούν έρευνα που μεταφράζεται σε πατέντες και οικονομικό αντίκρισμα.
Όλα τα παραπάνω απαιτούν περισσότερο καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό από αυτό που διαθέτουμε αυτή τη στιγμή. Συνεπώς, η Ελλάδα πρέπει όχι μόνο να φέρει κάποιους από αυτούς που χάσαμε στο brain drain, αλλά και «ψηφιακούς νομάδες», από τη γειτονιά μας αρχικά και αργότερα απ’ όλο τον κόσμο. Και, φυσικά, την εκπαίδευση των παιδιών μας σε νέες βάσεις και την επανεκπαίδευση όλων μας.
Η καινοτομία δεν είναι πλέον πολυτέλεια, είναι προϋπόθεση επιβίωσης και, τελικά, επιτυχίας.
* Ο Μάρκος Βερέμης είναι Συμπρόεδρος Επιτροπής Καινοτομίας ΣΕΒ, Πρόεδρος Upstream, Εταίρος Big Pi Ventures Capital. Επενδυτής και μέλος Δ.Σ. εταιρειών τεχνολογίας, όπως οι Persado, Workable, Orfium, Tile DB και Softomotive (η οποία εξαγοράστηκε από τη Microsoft). Πρόεδρος του Junior Achievement Greece που διδάσκει καινοτομία σε υποβαθμισμένα σχολεία. Μέλος Δ.Σ. της Ελληνικής Εταιρείας Συμμετοχών & Περιουσίας (ΕΕΣΥΠ), του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (IOBE), της Endeavour και της DiaNEOsis.