Ο πρόεδρος Trump έφυγε. Η καρδιά της αμερικανικής δημοκρατίας -ο σεβασμός στην αλήθεια- αμφισβητήθηκε από τον Trump, αλλά αντιστάθηκε. Ο Joe Biden ανέλαβε τα καθήκοντα του 46ου προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών. Η αξιοπρέπεια επέστρεψε στον Λευκό Οίκο, κάτι που αποτελεί θεμελιώδη ηθική αλλαγή. Οι δικτάτορες σε όλον τον κόσμο δεν θα έχουν πια «λευκή επιταγή» για να κάνουν ανενόχλητοι ό,τι χειρότερο μπορούν.
Ο πρόεδρος Biden, με 306 ψήφους εκλεκτόρων, τον ίδιο αριθμό που εξασφάλισε το 2016 ο D. Trump, όταν είχε αποκαλέσει τη νίκη του «σαρωτική», κέρδισε με κάποιο περιθώριο για ελιγμούς. Καμία διαμαρτυρία και κανένας θόρυβος από τον Trump δεν μπορεί να αλλάξει τα γεγονότα. Η αισχρή άρνηση του τέως προέδρου να παραδεχθεί την ήττα του μοιάζει λιγότερο σοβαρή σε ένα έθνος που έχει συνηθίσει στα έκτροπα. Ωστόσο, δείχνει την έκταση της προσπάθειας του Trump να υπονομεύσει τους θεσμούς και τις παραδόσεις της αμερικανικής δημοκρατίας.
Υπήρχε πραγματικός κίνδυνος η Αμερική να κινηθεί απότομα προς τον αυταρχισμό. Η Ευρώπη ήδη ένιωθε απομονωμένη στην προσπάθειά της να υπερασπιστεί το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτή η ύπουλη, γεμάτη κολακεία, παραπονιάρικη φωνή από το Οβάλ Γραφείο, που έσταζε εγωκεντρισμό, τρυπούσε τα κεφάλια όλων. Η πολιτική διάνοια του Trump ήταν ότι διαισθανόταν τη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης και έδειξε τρομακτική ενεργητικότητα στην επίκλησή της, μέσω των social media.
Η ένταση έχει μειωθεί καθώς υποχωρεί ο εφιάλτης. Ξαφνικά υπάρχει διανοητικός χώρος για να μπορέσουμε να σκεφτούμε ξανά.
Υπάρχουν πολλά να σκεφτούμε. Η μετά το 1945 παγκόσμια τάξη, της οποίας ηγούνταν οι ΗΠΑ, έχει τελειώσει. Η προεδρία του Biden δεν θα την αναβιώσει. Με τις ΗΠΑ απούσες και με ένα αναποτελεσματικό Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, η πανδημία αποκάλυψε έναν κόσμο χωρίς ηγεσία.
Τα εμπόδια που δημιούργησε ο ιός δεν θα διαλυθούν γρήγορα. Ούτε θα εξαφανιστεί η οικονομία που θα βασίζεται στην εξ αποστάσεως εργασία, σε συνδυασμό με τη δυνητικά καταστροφική ψυχολογική επίπτωση της μοναξιάς. Οι δυτικές κοινωνίες αντιμετωπίζουν επίμονες προκλήσεις στο δημοκρατικό τους μοντέλο, που προέρχονται από την Κίνα με το κατασταλτικό της κράτος, και από τη Ρωσία του Vladimir Putin, για τον οποίο ο φιλελευθερισμός είναι «παρωχημένος» επειδή προϋποθέτει πως «οι μετανάστες μπορούν να σκοτώνουν, να λεηλατούν και να βιάζουν ατιμώρητοι».
Η μαζική μετανάστευση, η τεχνολογική αναταραχή, οι οικονομικές δυσκολίες που συνδέονται με τον ιό και η υπονόμευση της μεσαίας τάξης δημιουργούν συνθήκες στις οποίες ακμάζουν ο εθνικισμός και η αναζήτηση αποδιοπομπαίων τράγων. Αυτές οι συνθήκες θα συνεχίσουν να παρακινούν αντιδημοκρατικά κινήματα όπως αυτά των οποίων ηγούνται ο Trump, ο Putin και ο Ούγγρος πρωθυπουργός Viktor Orban. Η βασική πρόκληση για τις φιλελεύθερες δημοκρατίες είναι να βρουν μια απάντηση που πρέπει να περιλαμβάνει ως αφετηρίες τις ευρύτερες οικονομικές ευκαιρίες και ευκαιρίες παιδείας, καθώς και τη δημοσιονομική ισότητα. Η ατιμωρησία των πλουσίων και η διεύρυνση της ανισότητας έχουν σπάσει την «κοινωνία», η οποία νοείται ως μια κοινότητα με συγκεκριμένα κοινά συμφέροντα.
Στις ΗΠΑ, το πολιτισμικό χάσμα μεταξύ των αστικών ελίτ και της ενδοχώρας παραμένει έντονο. Τα 72 εκατομμύρια ψήφοι του Trump δεν αντανακλούσαν μόνο τις ιαχές του «Πρώτα η Αμερική». Ο Barack Obama, σε μια πρόσφατη συνέντευξή του στο περιοδικό «The Atlantic», δήλωσε πως «εισερχόμαστε σε μια “επιστημολογική κρίση” στις Ηνωμένες Πολιτείες». Ο πρώην πρόεδρος παρατήρησε πως οι Αμερικανοί χάνουν την ικανότητα να διαχωρίζουν την αλήθεια από το ψεύδος -και σε τέτοιες συνθήκες, η δημοκρατία αποτυγχάνει.
Εντάξει, αλλά προσπάθησα να φανταστώ πόσο αντιληπτή θα γινόταν η «επιστημολογική κρίση» στην πόλη Riffle του Κολοράντο, όπου τελευταία κάνω κάποια ρεπορτάζ στο «Shooters Grill», που ανήκει στη Lauren Boebert, μια 33χρονη σκληροπυρηνική Ρεπουμπλικανή που οπλοφορεί μόνιμα και πρόσφατα εξελέγη στο Κογκρέσο.
Ακόμα και η ίδια η γλώσσα έχει διασπαστεί μεταξύ των φιλελεύθερων και των Αμερικανών που σκέφτονται διαφορετικά. Ο Trump, ένας δεξιοτέχνης αγύρτης, είδε τον πολιτικό χώρο που του άνοιξε αυτό το χάσμα. Νοσταλγούσε κάποια ακαθόριστη στιγμή αμερικανικού μεγαλείου, όταν λευκοί και πλούσιοι άνδρες κυβερνούσαν μόνοι, οι γυναίκες έμεναν στα σπίτια τους και η παγκόσμια κυριαρχία του έθνους ήταν αδιαμφισβήτητη. Ευδοκίμησε λόγω της ανησυχίας και της αίσθησης του εξευτελισμού που έφεραν η ταχεία δημογραφική αλλαγή και η αλλαγή του οικονομικού περιβάλλοντος. Ο Trump είναι απίθανο να φύγει. Κι αν το κάνει, ίσως για να βρεθεί σε κάποιο κελί, ο «τραμπισμός» θα βρει κάποιον άλλον εκπρόσωπο.
Ο Biden έκανε γρήγορα κάποια πράγματα και θα κάνει κι άλλα. Επανένταξε τις ΗΠΑ στη συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα. Επιβεβαίωσε τη σημασία των αμερικανικών αξιών, περιλαμβανομένης της υπεράσπισης της Δημοκρατίας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Θα ανοικοδομήσει τους κλονισμένους δεσμούς με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τους συμμάχους σε όλον τον κόσμο. Θα αποκαταστήσει τη θέση της αλήθειας ώστε ο λόγος της Αμερικής να αξίζει και πάλι κάτι στον κόσμο. Και θα απορρίψει τη «μηδενικού αθροίσματος» προσέγγιση του Trump, που απέτυχε να κατανοήσει τα αμοιβαία οφέλη του ανοιχτού εμπορίου και της παγκόσμιας τάξης που βασίζεται σε κανόνες.
Ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ Joe Biden εκφώνησε τη νικητήρια ομιλία του στο Wilmington του Delaware μετά τις προεδρικές εκλογές της 7ης Νοεμβρίου. Η ήττα του προέδρου Trump έβαλε τέλος σε μια εποχή που αποδιοργάνωσε την αμερικανική πολιτική, σόκαρε τον κόσμο και άφησε τις Ηνωμένες Πολιτείες πιο διχασμένες από οποιαδήποτε άλλη στιγμή εδώ και δεκαετίες. Angela Weiss/Agence France-Presse - Getty Images
Στη Μέση Ανατολή, ο Biden θα απομακρυνθεί από την άκριτη στήριξη που προσέφερε ο Trump στο Ισραήλ προς μια πιο ισορροπημένη αμερικανική προσέγγιση στη σύγκρουση με τους Παλαιστίνιους, και θα αναζητήσει τρόπους για να αναβιώσει την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν. Θα αποκαταστήσει την προσέγγιση της αμερικανικής πολιτικής. Για την ακρίβεια, θα επαναφέρει την πολιτική στη θέση της διαίσθησης και των παρορμήσεων που ήταν ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούσε ο Trump, όπως φάνηκε και στη χαοτική αντίδραση έναντι της πανδημίας.
Αυτή η αλλαγή με τον Biden είναι καλή και άγια, αλλά ο κόσμος έχει προχωρήσει -γι’ αυτό δεν μπορεί η αποκατάσταση της προ-Trump κατάστασης πραγμάτων να είναι η πυξίδα του νέου προέδρου. Η επιθετικότητα του Trump και το Brexit έχουν ωθήσει την Ευρώπη προς την κατεύθυνση αυτού που ο Γάλλος πρόεδρος Emmanuel Macron αποκάλεσε «στρατηγική αυτονομία».
Για πρώτη φορά, η Γερμανία επέτρεψε την αμοιβαιοποίηση του ευρωπαϊκού δημόσιου χρέους, επιτρέποντας στην Ευρωπαϊκή Ένωση να δανείζεται σαν να είναι κυβέρνηση, ένα σημαντικό βήμα προς μια πιο ισχυρή, πιο ενοποιημένη Ευρώπη. Ήρθε ο καιρός για ένα «New Deal» μεταξύ της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών, που θα αναγνωρίζει την ευρωπαϊκή χειραφέτηση και την αλλαγή των αμερικανικών προτεραιοτήτων, ενώ θα εδραιώνει μια συμμαχία αξιών και συχνά αλληλεπικαλυπτόμενων συμφερόντων.
Η εξέλιξη της Ευρώπης υπήρξε εμφανής στις σχέσεις με την Κίνα, που κάποτε ήταν ξεκάθαρα εμπορικές. Τώρα, η επεκτατική Κίνα του προέδρου Xi Jinping θεωρείται συστημικός αντίπαλος.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση υπήρξε επικριτική έναντι των επιδόσεων της Κίνας στα ανθρώπινα δικαιώματα, επιβάλλοντας κυρώσεις ως αντίδραση στην κινεζική καταστολή στο Χονγκ Κονγκ -και ορθά βλέπει με σκεπτικισμό τους κινεζικούς κομπασμούς περί κακαλύτερης αντίδρασης ως προς την πανδημία. Ωστόσο, τα ευρωπαϊκά κράτη θέλουν να συνεργαστούν με την Κίνα. Μια από τις μεγάλες προκλήσεις της Δύσης και της κυβέρνησης Biden θα είναι να βρει τη «χρυσή τομή» για να αντιμετωπίσει με στιβαρό τρόπο την Κίνα του Xi, αποφεύγοντας όμως ταυτόχρονα την ανοικτή αναμέτρηση.
Η Κίνα αποτελεί σαφή απειλή για το δυτικό φιλελεύθερο μοντέλο. Αυτή η απειλή πρέπει να αναγνωριστεί και να υπάρξει αντίσταση εναντίον της. Η κινεζική τεχνολογία, για παράδειγμα, δεν είναι ουδέτερη. Διοχετεύει πληροφορίες στο Πεκίνο. Αλλά η Κίνα αποτελεί επίσης αναπόσπαστο κομμάτι της παγκόσμιας οικονομίας. Κανένας δεν θα ωφεληθεί από μια εξοργισμένη Κίνα που, με τη λογική του «Πρώτα η Κίνα», θα απομακρυνθεί από τη συνεργασία. Η άσκοπη και ασυνάρτητη εχθρότητα του Trump περιέπλεξε χωρίς λόγο τη δύσκολη σχέση μεταξύ της μεγάλης δύναμης του κόσμου και της δύναμης που θα μπορούσε να την αντικαταστήσει.
Οι αμερικανικές εκλογές ήταν το σημείο καμπής. Έδειξαν για ακόμα μια φορά πως αυτοί που ξεγράφουν τη δημοκρατία, το κάνουν με δικό τους κίνδυνο. Οι δημοκρατίες αντιδρούν αργά, συχνά είναι δυσκίνητες και δεν είναι εγγενώς «τακτοποιημένες». Είναι επίσης πεισματάρες και, όταν προκληθούν, απόλυτες. Γνωρίζουν πως οι υπαγορεύσεις του αυταρχικού ηγέτη είναι ασύμβατες με την αναζήτηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και ελευθερίας. Μπορούν να συσπειρωθούν για να πουν σε έναν τραμπούκο «Απολύεσαι!» -τα λόγια εκείνα που ο Trump δεν αντέχει ακόμα να ακούσει. Το αποτέλεσμα είναι η αναγέννηση της ελπίδας, όσο αδύναμη κι αν είναι αυτή, για τον 21ο αιώνα.
Το τέλος της πανδημίας μπορεί και να έρθει. Σίγουρα, όμως, αυτό που έχει έρθει, είναι ένας αξιοπρεπής πρόεδρος στις ΗΠΑ.
*Ο Roger Cohen είναι Ανταποκριτής και συντάκτης διεθνών θεμάτων των «New York Times» από το 1990 - αρθρογράφος από το 2009.
© 2020 The New York Times Company and Roger Cohen