Το ότι οι εργαζόμενες γυναίκες κατά τη διάρκεια της πανδημίας έχουν διπλά και τριπλά καθήκοντα, είναι πλέον δεδομένο. Όταν έχουν να διαχειριστούν τα ημερήσια εργασιακά τους καθήκοντα και ταυτόχρονα ένα δυσανάλογο μερίδιο οικογενειακής φροντίδας και νοικοκυριού -όπως συμβαίνει στις περισσότερες από εμάς- η κατάσταση δεν αργεί να γίνει δύσκολη. Τα στοιχεία το δείχνουν ξεκάθαρα.
Μια ετήσια έρευνα σχετικά με τη γυναικεία εργασία της εταιρείας ερευνών McKinsey και του LeanIn.org, μη κερδοσκοπικού οργανισμού για τις γυναίκες στο επαγγελματικό περιβάλλον, παρουσίασε το κόστος που είχαν για τις ΗΠΑ η πανδημία και η επακόλουθη ύφεση. Οι γυναίκες, και ειδικά οι έγχρωμες γυναίκες, είναι πιο πιθανό να έχασαν τη δουλειά τους. Για όσες εξακολουθούν να έχουν δουλειά, οι δομές που επέτρεπαν σε πολλές από αυτές να δουλεύουν και να φροντίζουν ταυτόχρονα την οικογένειά τους κατέρρευσαν. Τα σχολεία, για παράδειγμα, ξεκίνησαν τηλεμαθήματα ή μαθήματα υβριδικού τύπου, αναγκάζοντας πολλές εργαζόμενες μητέρες να εκτελούν χρέη… βοηθού δασκάλου, ενώ την ίδια στιγμή προσπαθούν να διεκπεραιώσουν τις επαγγελματικές τους υποχρεώσεις.
Σύμφωνα με τη μελέτη, μία στις τέσσερις γυναίκες στις ΗΠΑ σκέφτεται τώρα να βάλει στον… πάγο την καριέρα της ή να εγκαταλείψει τη δουλειά της. Αυτό δεν πρέπει να εκπλήσσει κανέναν. Τέτοιες τάσεις απειλούν να αναιρέσουν χρόνια γυναικείας εξέλιξης στην αγορά εργασίας. Αλλά οι αριθμοί δεν λένε όλη την αλήθεια. Οι γυναίκες αντιμετωπίζουν επίπεδα στρες που άλλοτε ήταν αδιανόητα. Άνθρωποι που μπορούσαν να κάνουν πολλά πράγματα ταυτόχρονα, τώρα αδυνατούν, καθώς τα πολλαπλά τους καθήκοντα -τα επαγγελματικά και τα οικογενειακά- έρχονται σε αντίθεση μεταξύ τους κάθε ώρα και κάθε λεπτό.
Η Katherine Goldstein, οικοδέσποινα του podcast «The double shift» («Η διπλή βάρδια»), ανέφερε πρόσφατα ότι για όλες τις μαμάδες κάθε συζήτηση θα πρέπει να ξεκινάει όχι με τη φράση «τι κάνεις;», αλλά «έκλαψες σήμερα;».
Μετά από επτά μήνες πανδημίας, τρεις γυναίκες που έχασαν τη δουλειά τους μίλησαν στην διαδικτυακή ραδιοφωνική εκπομπή του «Harvard Business Review» «Women at work» («Γυναίκες στη δουλειά») σχετικά με το πώς διαχειρίζονται την κατάσταση. Ακούσαμε τη Veronica, η οποία άλλαξε δουλειά τον τελευταίο χρόνο, αφήνοντας τον σχεδιασμό ιστοσελίδων για να γίνει θεραπεύτρια μασέζ -το όνειρό της- και στην οποία άρεσε πολύ η καινούργια της ζωή. Αλλά η πανδημία οδήγησε στο κλείσιμο του studio στο οποίο εργαζόταν και τώρα προσπαθεί να επιστρέψει στο επάγγελμα του web designer. Η Veronica προσαρμόζεται στη νέα πραγματικότητα κάνοντας ό,τι χρειάζεται για να εξασφαλίσει τα προς το ζην.
Ακούσαμε επίσης την Emily, μια καλλιτέχνιδα της όπερας, ο θίασος της οποίας δεν έχει δώσει παράσταση για μήνες. «Ο αγώνας δεν είναι για την ίδια τη δουλειά, αλλά για το τι σημαίνει», μας είπε. «Αν δεν τραγουδάω, είμαι ακόμα τραγουδίστρια;». Για όσους από εμάς η αίσθηση του εαυτού είναι αναπόσπαστα δεμένη με τη δουλειά μας, το να μη δουλεύουμε μπορεί να επιφέρει μεγάλο πλήγμα σε υπαρξιακό επίπεδο. Όπως έχει γράψει η κοινωνιολόγος Aliya Hamid Rao, «η απασχόληση ή η έλλειψή της έχει καταστεί εγγενής δείκτης της ηθικής αξίας ενός ατόμου».
Μια εργάτρια υφαντουργίας στην ταράτσα του σπιτιού της στην Bangalore της Ινδίας τον Δεκέμβριο του 2019. Τα περιοριστικά μέτρα στη χώρα λόγω της πανδημίας σε συνδυασμό με μια από τις χειρότερες οικονομικές κρίσεις εδώ και δεκαετίες, υποσκάπτουν την οικονομική ανεξαρτησία που είχαν επιτύχει πολλές γυναίκες. Rebecca Conway/The New York Times
Ενώ η νέα μας πραγματικότητα είναι σκληρή, έχει φέρει και ορισμένες μικρές ανέσεις. Εκατομμύρια από μας δεν έρχονται πλέον αντιμέτωποι με το πρόβλημα του πηγαινέλα στη δουλειά και οι χώροι και οι τρόποι εργασίας έγιναν πολύ πιο ευέλικτοι, μια τάση που είναι πιθανό να συνεχιστεί.
Ωστόσο, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το γεγονός ότι, αφού δεν μετακινούμαστε, καταλήγουμε να εργαζόμαστε περισσότερες ώρες -πρόκειται για χρόνο που δεν πληρώνεται. Αυτή η ευελιξία κάνει πιο δύσκολη την ισορροπία προσωπικής - επαγγελματικής ζωής και μας αναγκάζει να αναγνωρίσουμε ότι ορισμένες σταθερές έχουν πάψει να ισχύουν.
Η από καιρό ισχύουσα λατρεία του «ιδανικού εργαζομένου» δέχεται σοβαρό πλήγμα. Η ιδέα ότι ο πιο πολύτιμος εργαζόμενος είναι αυτός που δουλεύει τις περισσότερες ώρες, που είναι πάντα διαθέσιμος και που δίνει στη δουλειά προτεραιότητα έναντι όλων των άλλων, ποτέ δεν είχε πολύ νόημα για τις περισσότερες εργαζόμενες γυναίκες. Τελικά, πρέπει πάντα να τα βγάζουν πέρα με τις υποχρεώσεις και στο σπίτι και στη δουλειά.
Η Joan Williams, ιδρυτικό στέλεχος του Center for WorkLife Law στο Hastings College of the Law του University of California, σημείωσε φέτος σε άρθρο της στο «Harvard Business Review» ότι η ίδια η ιδέα του ιδανικού εργαζομένου εξαρτάται από το μοντέλο «κουβαλητή - νοικοκυρά», ένα κατάλοιπο παλαιότερων εποχών, στις οποίες ο μέσος άνδρας έφευγε για τη δουλειά του, ενώ η μέση γυναίκα κρατούσε το σπίτι.
Η Williams σημείωσε ότι το πρότυπο του «ιδανικού εργαζομένου» έχει πολύ υψηλότερο κόστος για τις γυναίκες, οι οποίες όχι μόνο έκαναν τη δουλειά τους, αλλά έπρεπε να αντιμετωπίσουν και τις ευθύνες της οικογένειας και του σπιτιού. Και συνέχισε λέγοντας ότι «αν είναι κάποτε ο καιρός να παροπλίσουμε την ξεπερασμένη έννοια του “ιδανικού εργαζόμενου”, αυτός ο καιρός είναι τώρα». Αμήν.
Κατανοούμε όλο και περισσότερο ότι η αξία μας δεν εξαρτάται από το να έχουμε καλή δουλειά. Ο Tim O’ Brien, πρόεδρος του προγράμματος Leadership for the 21st Century στο Harvard Kennedy School, επισημαίνει ότι, όταν ταυτίζουμε τους εαυτούς μας με τους επαγγελματικούς μας στόχους, χάνουμε την προοπτική μας και η κριτική μας σκέψη αδυνατίζει. «Αυτό το μοντέλο γίνεται χειρότερο όταν συγχέεις τον ρόλο σου με την αυτοεκτίμησή σου, όταν νομίζεις ότι η χρησιμότητα και η αξία σου αντιστοιχούν στον ρόλο που εκπληρώνεις με βάση το κοινωνικό τυπικό», έγραψε.
Η Emily, η τραγουδίστρια της όπερας, φαίνεται να νιώθει έτσι. «Δεν ξέρω πότε θα μπορέσω να ξαναδώσω παράσταση», μας είπε. «Μάλλον θα πρέπει απλώς να θυμίζω στον εαυτό μου ότι το να είμαι άνθρωπος δεν εξαρτάται από τη δουλειά μου. Δεν μπορώ να ορίζω τον εαυτό μου μέσα από αυτήν». Έξω από το μονοπάτι που ακολουθούσε επί 15 χρόνια, είναι σε θέση να αποκτήσει μια νέα εικόνα του εαυτού της.
Οπωσδήποτε, οι μήνες της πανδημίας και των αυστηρών μέτρων ανάγκασαν πολλές γυναίκες να δουν τα πράγματα αλλιώς. Η Lisa, επιχειρηματίας στον χώρο της υγείας και τρίτη προσκεκλημένη στο podcast μας, μας είπε: «Όταν ήρθε ο ιός, τα πάντα σταμάτησαν. Βγήκα από τη ρουτίνα και πραγματικά ένιωσα ανανεωμένη. Όσο δύσκολο κι αν ήταν, για εμένα προσωπικά ήταν κάτι θετικό. Μπόρεσα να μετατρέψω το αρνητικό σε κάτι θετικό».
Παρομοίως, στην έρευνά της η Δρ Rao εντόπισε αντοχή και αποφασιστικότητα σε πολλές από τις γυναίκες που έμειναν άνεργες. «Κάνει τις γυναίκες να ξανασκεφτούν το πώς θέλουν να επιστρέψουν στην αγορά εργασίας», μας είπε. «Σκέφτονται να επιστρέψουν με τους δικούς τους όρους: “Προτιμώ να έχω περισσότερο έλεγχο σε ό,τι κάνω. Ίσως ανοίξω ιδιωτικό ιατρείο ή να γίνω σύμβουλος υγείας και να δουλέψω για τον εαυτό μου”».
Δεν θέλω να φτιάξω μια πολύ ρόδινη εικόνα. Το 2020 ήταν ανελέητο. Πολλές γυναίκες θα έχουν πολύ έδαφος να καλύψουν σε όρους επαγγελματικής εξέλιξης και αμοιβών. Μπορεί να μην ανακάμψουν ποτέ εντελώς. Άλλες μπορεί να βρουν διαφορετικούς δρόμους, που ίσως τελικά τις γεμίσουν περισσότερο. Αυτό θα είναι ευπρόσδεκτο.
Ένα μάθημα που πρέπει όλοι να πάρουμε από τις κρίσεις του 2020, είναι ότι ήρθε ο καιρός οι γυναίκες να έχουν προσδοκίες που θα βασίζονται στους δικούς τους στόχους και όχι σε κάποιο ξεπερασμένο κοινωνικό πρότυπο. Και είναι καιρός να το σεβαστούν αυτό οι εργοδότες.
Δεν θα επιστρέψουμε στην «κανονικότητα» και, κατά κάποιο τρόπο, αυτό είναι καλό.
*Η Amy Bernstein είναι συντάκτρια του «Harvard Business Review» από το 2011. Συμπαρουσιάστρια του podcast «Women at work».
© 2020 The New York Times Company and Amy Bernstein