Ο επικεφαλής μίας εκ των μεγαλύτερων παρασκευαστών εμβολίων είχε πρόβλημα. Ο Adar Poonwalla, διευθύνων σύμβουλος του Serum Institute of India, χρειαζόταν 850 εκατ. δολάρια για να πάρει τα πάντα, από γυάλινα φιαλίδια μέχρι κάδους από ανοξείδωτο ατσάλι, για να μπορέσει να αρχίσει να παράγει δόσεις από τα υποσχόμενα εμβόλια κατά του κορωνοϊού, για να χορηγηθούν στους φτωχούς του κόσμου.
Ο κ. Poonwalla υπολόγιζε πως θα μπορούσε να ρισκάρει 300 εκατ. δολάρια από τα χρήματα της εταιρείας του, αλλά και πάλι θα του έλειπε μισό δισ. δολάρια. Έτσι, στράφηκε σε έναν συνταξιούχο, παλιό στέλεχος εταιρείας λογισμικού, στο Seattle.
Αυτός ο συνταξιούχος ήταν ο… Bill Gates, ο ιδρυτής της Microsoft, που ασχολείται αποκλειστικά πλέον με φιλανθρωπικές δράσεις και που γνώριζε χρόνια τον κ. Poonawalla. Ο κ. Gates είχε ήδη προσφέρει δισεκατομμύρια για να βοηθήσει να φτάσουν εμβόλια στον αναπτυσσόμενο κόσμο, σε στενή συνεργασία με στελέχη φαρμακοβιομηχανιών, προκειμένου να αλλάξουν την κατάσταση. Με αυτή την πράξη του, έγινε ο ισχυρότερος –αλλά και προκλητικός- ιδιώτης «παίκτης» στην παγκόσμια υγεία.
Μέχρι να τελειώσουν τη συζήτησή τους, ο κ. Gates είχε δώσει μια υπόσχεση: το Ίδρυμα Bill και Melinda Gates θα παρείχε εγγύηση ύψους 150 εκατ. δολαρίων ώστε το ινδικό εργοστάσιο να μπορέσει να προχωρήσει στην παραγωγή. Μέχρι τον Σεπτέμβριο, το Ίδρυμα είχε διπλασιάσει το ποσό.
Αυτό ήταν μόνο μέρος μιας προσπάθειας ύψους 11 δισ. δολαρίων για να τεθούν οι βάσεις για την παραγωγή εμβολίων κατά του κορωνοϊού για περισσότερες από 150 χώρες, αν και θα μπορούσε τελικά να κοστίσει πολύ περισσότερο όταν θα εγκρίνονταν τα εμβόλια. Επικεφαλής της πρωτοβουλίας, μεγάλο μέρος της οποίας χρηματοδοτείται με κρατικούς πόρους, είναι δύο διακρατικές μη κερδοσκοπικές εταιρείες που ο κ. Gates βοήθησε να ξεκινήσουν και να χρηματοδοτηθούν, μαζί με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), ο οποίος βασίζεται στο Ίδρυμα Gates ως έναν από τους μεγαλύτερους δωρητές του.
Στο παρασκήνιο όλων αυτών των προσπαθειών βρίσκεται ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους του κόσμου, που δεν είναι ούτε επιστήμονας ούτε γιατρός, και που θεωρεί τον εαυτό του και το ίδρυμά του των 50 δισ. δολαρίων ως εξαιρετικά προετοιμασμένους να αναλάβουν κεντρικό ρόλο. Ο κ. Gates και η ομάδα του βασίζονται στις επαφές και τις υποδομές που έχει δημιουργήσει το Ίδρυμα μέσα σε δυο δεκαετίες, για να βοηθήσουν αυτή την προσπάθεια.
«Γνωρίζουμε πώς να συνεργαζόμαστε με κυβερνήσεις, γνωρίζουμε πώς να συνεργαζόμαστε με φαρμακοβιομηχανίες, το έχουμε σκεφτεί αυτό το σενάριο», δήλωσε σε πρόσφατη συνέντευξή του ο κ. Gates. «Χρειάζεται και μπορούμε -τουλάχιστον σε όρους τεχνογνωσίας και σχέσεων- να παίξουμε έναν πολύ-πολύ κεντρικό ρόλο εδώ».
Καθώς το φθινόπωρο του 2020 τα πρώτα υποψήφια εμβόλια έκανα αγώνα δρόμου για να λάβουν την έγκριση των αρμόδιων αρχών, το ερώτημα του πώς θα αποκτήσει ανοσία το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού παγκοσμίως γινόταν ακόμα πιο επείγον. Αλλά μετά από εννέα μήνες, η επιτυχία της πρωτοβουλίας για το εμβόλιο, που είναι γνωστή ως Covax, δεν είναι καθόλου βέβαιη.
Μέχρι τον Νοέμβριο του 2020, είχε αντλήσει μόνο 3,6 δισ. δολάρια από χρηματοδοτήσεις για έρευνα, παρασκευή και επιδοτήσεις για τις φτωχές χώρες. Και μπορεί να είναι δύσκολο να εξασφαλιστούν τα απαραίτητα δισεκατομμύρια των δόσεων σε προσιτή τιμή και εγκαίρως, διότι οι ΗΠΑ, η Ε.Ε. και άλλες πλούσιες χώρες έχουν συνάψει ξεχωριστές συμφωνίες με τις φαρμακοβιομηχανίες για τους πολίτες τους.
Τους τελευταίους μήνες, ο κ. Gates, ο οποίος τονίζει με έμφαση πως είναι ένας από τους πολλούς που εμπλέκονται στην πρωτοβουλία για το εμβόλιο, έχει φιλοξενήσει online συζητήσεις «στρογγυλής τραπέζης» με στελέχη φαρμακοβιομηχανιών. Έχει επιδιώξει οικονομικές δεσμεύσεις από παγκόσμιους ηγέτες: μόνο μέσα σε μία εβδομάδα, ο ίδιος και η σύζυγός του και συν-πρόεδρος του Ιδρύματος, Melinda Gates, μίλησαν με τον Πρόεδρο της Γαλλίας Emmanuel Macron, την Καγκελάριο της Γερμανίας Angela Merkel, την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen και τον πρίγκιπα-διάδοχο του Άμπου Ντάμπι Mohammed bin Zayed.
Στην Ουάσιγκτον, συμβουλεύονταν συχνά τον Δρ Anthony S. Fauci, τον επικεφαλής λοιμωξιολόγο των ΗΠΑ και μακροχρόνιο συνεργάτη σε πρωτοβουλίες για εμβόλια, και μίλησε με τον γερουσιαστή Mitch McConnell, που έχει επιβιώσει από πολιομυελίτιδα και που είναι υποστηρικτής προγραμμάτων για να εξαλειφθούν αυτή και άλλες μάστιγες. Και για να βοηθήσει ώστε να στελεχωθεί η πρωτοβουλία για το εμβόλιο, το ίδρυμά του έχει χορηγήσει εκατομμύρια δολάρια για τους συμβούλους της McKinsey & Company.
«Ορισμένοι θα πουν, “γιατί να είναι αυτός;”», δήλωσε ο Δρ Ariel Pablos-Méndez, πρώην διευθυντής του τμήματος διαχείρισης γνώσεων του ΠΟΥ. «Έχει τη δύναμη ενός σταρ. Έχει τους πόρους. Νοιάζεται. Υπάρχουν πολλοί “παίκτες” που κάνουν πράγματα, αλλά κανένας δεν είναι της κλίμακας του Gates».
Αν η πρωτοβουλία, με τη βοήθεια της περιουσίας και της προσοχής του κ. Gates, καταφέρει να βοηθήσει ώστε να προστατευθούν οι φτωχοί του κόσμου από έναν ιό που έχει ήδη σκοτώσει περισσότερους από 1,3 εκατ. ανθρώπους, θα επιβεβαιώσει τις στρατηγικές που έχει προωθήσει στο φιλανθρωπικό του έργο, περιλαμβανομένων των κινήτρων για τις φαρμακευτικές εταιρείες.
Αν το εγχείρημα αποτύχει, όμως, θα μπορούσε να εντείνει τις φωνές που ζητούν μια πιο ακραία προσέγγιση.
Εν μέσω της πανδημίας, ορισμένοι αξιωματούχοι του τομέα της δημόσιας υγείας και υποστηρικτές λένε πως οι εταιρείες που κατασκευάζουν τα εμβόλια, πολλές εκ των οποίων έχουν επωφεληθεί από την πρωτοφανή δημόσια χρηματοδότηση, θα πρέπει να αναγκαστούν να κοινοποιήσουν την τεχνολογία τους, τα δεδομένα τους και την τεχνογνωσία τους για να μεγιστοποιηθεί η παραγωγή. Η Ινδία και η Νότια Αφρική, για παράδειγμα, πιέζουν για αναστολή της παγκόσμιας επιβολής των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας που αφορούν τον ιό.
O Δρ Zweli Lawrence Mkhize, ο Υπουργός Υγείας της Νότιας Αφρικής, είπε πως η συνήθης πρακτική δεν ισχύει σε αυτή την κρίση. «Πρέπει να υπάρξει ένας βαθμός ευρύτερων διαβουλεύσεων που θα εξετάζει τι είναι καλύτερο για την ανθρωπότητα», δήλωσε σε συνέντευξή του.
Στο τρέχον σχέδιο για μια παγκόσμια συμφωνία για το εμβόλιο, οι φτωχότερες χώρες θα λάβουν δόσεις για να εμβολιάσουν μόλις το 20% του πληθυσμού τους μέχρι το τέλος του 2021. Ορισμένα μοντέλα δείχνουν πως δεν θα υπάρχουν αρκετά εμβόλια για να καλύψουν ολόκληρο τον κόσμο μέχρι το 2024.
«Η επίπτωση των μακροχρόνιων στρατηγικών του Gates είναι πως συνοδεύονται από εταιρικό έλεγχο στην αλυσίδα προμηθειών», ανέφερε η Brook Baker, καθηγήτρια νομικής του Northeastern University και πολιτική αναλύτρια του Health Gap, που υποστηρίζει την ίση πρόσβαση στα φάρμακα. «Σε μια πανδημία, αυτό είναι πραγματικό πρόβλημα».
Εν τω μεταξύ, αξιωματούχοι από χώρες που συμμετέχουν στην πρωτοβουλία του εμβολίου, διαμαρτύρονται πως μετά βίας συζητήθηκε το θέμα μαζί τους, μέχρι πρόσφατα. «Μας πιέζουν, μας στριμώχνουν για να μας κάνουν να πληρώσουμε», δήλωσε ο Juan Carlos Zevallos, ο Υπουργός Υγείας του Εκουαδόρ, αναφερόμενος σε αυτούς που κλείνουν τις συμφωνίες. «Δεν έχουμε επιλογή για το ποιο φάρμακο θα θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε. Παίρνουμε ό,τι μας επιβάλλουν».
Καθώς ο κ. Gates έκανε δημόσιες εμφανίσεις για να κερδίσει στήριξη για την πρωτοβουλία, έχει γίνει στόχος θεωριών συνομωσίας που θα μπορούσαν να υπονομεύσουν τις προσπάθειες για τον εμβολιασμό.
Ορισμένοι ισχυρίζονται ψευδώς πως το ίδρυμά του δοκίμασε εμβόλια που σκότωσαν χιλιάδες παιδιά στην Αφρική και στην Ινδία, ενώ άλλοι τον συνδέουν με ψεύτικες προσπάθειες μείωσης του πληθυσμού. Μια δημοσκόπηση τον Μάιο του 2020, βρήκε πως το 44% των Ρεπουμπλικάνων πίστευαν πως η προσπάθεια για παγκόσμια ανοσία είναι κάλυψη για να βάλει ο κ. Gates μικροτσίπ για να παρακολουθεί τον κόσμο. Αυτός ο ισχυρισμός είναι αβάσιμος.
Ο κ. Gates συνεχίζει απτόητος. «Ποτέ δεν έχω ακούσει ούτε τον Bill ούτε τη Melinda να λένε “θα ασχοληθούμε με κάτι άλλο, αυτό είναι πολύ δύσκολο”», δήλωσε ο δισεκατομμυριούχος επενδυτής Warren Buffett, ο οποίος εμπιστεύτηκε στο Ίδρυμα Gates 31 δισ. δολάρια από τη δική του περιουσία για να τα μοιράσουν. «Η δουλειά που έχουν αναλάβει είναι να εργάζονται πάνω σε δύσκολα προβλήματα».
«The Bill chill»
Ενώ ο νέος κορωνοϊός που ξεπήδησε από αγορά ζωντανών ζώων άρχισε να εξαπλώνεται ταχύτατα στη Wuhan της Κίνας, ο κ. Gates παρακολουθούσε από το γραφείο του έξω από το Seattle.
Στις 14 Φεβρουαρίου, ο ίδιος και οι ηγέτες του ιδρύματός του, φοβούμενοι μια παγκόσμια απειλή, συγκεντρώθηκαν για να σχεδιάσουν μια αντίδραση. Από εκεί και πέρα, θυμάται ο κ. Gates, «βρισκόμαστε σε “κόκκινο συναγερμό”».
Δυο εβδομάδες αργότερα, ο Δρ Seth Berkley -διευθύνων σύμβουλος της Gavi, the Vaccine Alliance, μιας μη κερδοσκοπικής εταιρείας που ιδρύθηκε με τη συμβολή της φιλανθρωπικής δράσης του Gates- μετέβη στο Seattle. Καθώς έπαιρναν το πρωινό τους, ο ίδιος και ο κ. Gates σκέφτηκαν τρόπους για να φτάσουν τα εμβόλια κατά της Covid-19 στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Στις 13 Μαρτίου, δύο ημέρες μετά την κήρυξη παγκόσμιας πανδημίας από τον ΠΟΥ, ο κ. Gates συνεδρίασε online με 12 κορυφαία στελέχη φαρμακοβιομηχανιών, περιλαμβανομένων των επικεφαλής των Pfizer και Johnson & Johnson, που και οι δύο είχαν ξεκινήσει έρευνες για εμβόλιο.
Ένιωσε έτοιμος για τη στιγμή αυτή, έχοντας χτίσει παγκόσμια ινστιτούτα και έχοντας χαρίσει 55 δισ. δολάρια μέχρι τώρα, τέσσερις φορές παραπάνω από το κληροδότημα του Ford Foundation.
Ο κ. Gates άρχισε να ενδιαφέρεται για ζητήματα ανοσίας του πληθυσμού παγκοσμίως στα τέλη της δεκαετίας του 1990, όταν η Microsoft ήταν αντιμέτωπη με μια αντιμονωπολιακή προσφυγή. Τα εμβόλια περιλάμβαναν τη δημιουργία νέας τεχνολογίας, που ήταν η ειδικότητά του. Η επίδρασή τους ήταν μετρήσιμη -φθηνά εμβόλια θα μπορούσαν να προστατεύσουν εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους από θανατηφόρες ασθένειες. Αφορούσαν επίσης το κλείσιμο συμφωνιών.
Πολλές δυτικές φαρμακοβιομηχανίες είχαν σταματήσει τότε να παρασκευάζουν εμβόλια, καθώς τα έβρισκαν μη κερδοφόρα. Αλλά μέσω των δωρεών του, ο κ. Gates βοήθησε να δημιουργηθεί ένα νέο επιχειρηματικό μοντέλο που περιλάμβανε επιδοτήσεις, προκαταβολικές δεσμεύσεις της αγοράς και εγγυήσεις για τους όγκους παραγωγής. Τα κίνητρα προσέλκυσαν περισσότερους, περιλαμβανομένων εταιρειών από τον αναπτυσσόμενο κόσμο, και οδήγησαν ως αποτέλεσμα σε πολλούς περισσότερους εμβολιασμούς, που έσωζαν ζωές.
Έφερε μια «τεχνοκρατική εμπειρία και δύναμη αντί για διαλέξεις περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ακτιβισμό», ανέφερε ο Manjari Mahajan, επίκουρος καθηγητής διεθνών σχέσεων του New School, που έχει γράψει αναφορικά με τον ρόλο του κ. Gates στη δημόσια υγεία.
Το ίδρυμά του έχει ξοδέψει πάνω από 16 δισ. δολάρια σε προγράμματα εμβολίων, το ένα τέταρτο εκ των οποίων πήγε στο Gavi, και έχει δώσει 2,25 δισ. δολάρια στο Παγκόσμιο Ταμείο για την Καταπολέμηση του AIDS, της Φυματίωσης και της Ελονοσίας. Και οι δυο οργανισμοί έχουν έδρα στη Γενεύη, εκεί όπου έχει το αρχηγείο του και ο ΠΟΥ.
Με αρχική δέσμευση 100 εκατ. δολαρίων, ο κ. Gates βοήθησε στη δημιουργία του Coalition for Epidemic Preparedness Innovations στο Όσλο, για επενδύσεις σε φάρμακα και πειραματικά εμβόλια (το Coalition και το Gavi ηγούνται της πρωτοβουλίας για το εμβόλιο κατά του κορωνοϊού με τον ΠΟΥ).
Το Ίδρυμα, που έχει περίπου 1.600 υπάλληλους, έχει επίσης χρηματοδοτήσει ακαδημαϊκούς ερευνητές, έχει τοποθετήσει τα στελέχη της στα συμβούλια πολλών μη κερδοσκοπικών οργανισμών και έχει επενδύσει άμεσα σε φαρμακοβιομηχανίες.
Μία από αυτές ήταν η γερμανική εταιρεία BioNTech, που χρηματοδοτήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2019 με 55 εκατ. δολάρια δίνοντας μετοχές. Η εταιρεία, που συνέπραξε με την Pfizer, ανακοίνωσε τον Νοέμβριο του 2020 πως το εμβόλιο κατά της Covid-19 που ανέπτυξαν από κοινού φαίνεται να είναι κατά 95% αποτελεσματικό, και υπέβαλαν αίτηση στην Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ για έκτακτη έγκριση.
Ορισμένοι αξιωματούχοι της δημόσιας υγείας διαφωνούν με τις προτεραιότητες του κ. Gates, υποστηρίζοντας πως θα έπρεπε να είχε διοχετεύσει περισσότερα χρήματα προς τα ίδια τα συστήματα υγείας. Άλλοι ανησυχούν που ένας ιδιώτης έχει τόση μεγάλη επιρροή. Αλλά λίγοι επικρίνουν δημοσίως το ίδρυμά του, φοβούμενοι ότι θα χάσουν την υποστήριξή του. Αυτή η αυτο-λογοκρισία ήταν τόσο διαδεδομένη, που απέκτησε και παρατσούκλι: «The Bill Chill» (σ.τ.μ: λογοπαίγνιο με τον τίτλο της ταινίας «The Big Chill»).
Κατά καιρούς, οι εντάσεις με τον ΠΟΥ, τον οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών που είναι επιφορτισμένος με τη διεθνή δημόσια υγεία, ήταν εμφανείς. Ο κ. Gates ένιωθε απογοητευμένος με αυτό που θεωρούσε άκαμπτη γραφειοκρατία του οργανισμού και από τους περιορισμούς στις συναλλαγές με τον ιδιωτικό τομέα.
Ορισμένοι στον ΠΟΥ ανησυχούσαν για την αυξανόμενη επιρροή του. Ο επικεφαλής του τμήματος για την ελονοσία διαμαρτυρήθηκε σε υπόμνημα του 2007 πως η αυξανόμενη κυριαρχία του Ιδρύματος στην έρευνα για την ελονοσία εμποδίζει τις ποικίλες επιστημονικές απόψεις και υποσκάπτει την υπηρεσία. Την ίδια χρονιά, το Ίδρυμα άρχισε ίδρυσε ένα τμήμα που ανταγωνιζόταν τον ρόλο του ΠΟΥ στις στατιστικές της υγείας.
«Η παρουσία του Ιδρύματος Gates, στην καλύτερη περίπτωση, ήταν συμπληρωματική του Π.Ο.Υ. και στη χειρότερη μια επιθετική εξαγορά και σφετερισμός», ανέφερε ο Amir Attaran, καθηγητής δικαίου και ιατρικής του University of Ottawa.
Σήμερα, το Ίδρυμα και ο ΠΟΥ τονίζουν τον αμοιβαίο τους σεβασμό. Δημοσίως, ο κ. Gates φροντίζει να δίνει εύσημα στον Οργανισμό. «Δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι στο οποίο να διαφωνούμε μαζί τους», είπε.
Αξιωματούχοι του Οργανισμού -που λαμβάνει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια ετησίως από το Ίδρυμα, τον δεύτερο μεγαλύτερο δωρητή του- λένε πως ο κ. Gates έχει βοηθήσει τον Οργανισμό να γίνει πιο αποτελεσματικός. «Ο Gates πιέζει την επιστήμη, πιέζει για απαντήσεις, διότι αυτή είναι μάλλον η νοοτροπία του ιδιωτικού τομέα», σύμφωνα με τον Δρ. Bruce Aylward, ανώτατο σύμβουλο του γενικού διευθυντή του ΠΟΥ.
Καθώς ξεκίνησε η πρωτοβουλία για το εμβόλιο κατά του κορωνοϊού, εντάχθηκε σε μια ευρύτερη αποστολή, υπό τον συντονισμό του ΠΟΥ, για την παροχή και διαγνωστικών τεστ, αλλά και θεραπειών για την Covid-19 στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Ο οργανισμός ήθελε να αναλάβει μεγαλύτερο ηγετικό ρόλο στις συμφωνίες για το εμβόλιο, αλλά το Ίδρυμα Gates και οι παγκόσμιοι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί λένε πως ανησυχούν ότι οι φαρμακοβιομηχανίες δεν θα συνεργαστούν. Εργάστηκαν ώστε να επικεντρωθεί ο ρόλος του Οργανισμού στη ρύθμιση των προϊόντων και στην παροχή συμβουλών στις χώρες για τη διανομή τους, μεταξύ άλλων ευθυνών.
«Πάντα μιλάμε με τον ΠΟΥ», ανέφερε ο κ. Gates. «Αλλά μεγάλο μέρος της δουλειάς μας εδώ για να σταματήσει αυτή η πανδημία, έχει να κάνει με την καινοτομία στη διαγνωστική, στη θεραπευτική και στα εμβόλια, που δεν είναι και τομέας τους».
Η Farah Dakhlallah, εκπρόσωπος του ΠΟΥ, είπε πως ο Οργανισμός έχει «απαράμιλλη ικανότητα» να συντονίζει την αντίδραση της παγκόσμιας υγείας και πως η πρωτοβουλία αξιοποιεί «τα συγκριτικά πλεονεκτήματα» των εταίρων του στη μάχη κατά της Covid-19.
Ο καπιταλισμός επί το έργον
Τον Μάρτιο, ο κ. Gates προέτρεπε τις φαρμακοβιομηχανίες να κινηθούν γρήγορα, να συνεταιριστούν, να ανοίξουν τις αποθήκες τους με τα φαρμακευτικά τους σκευάσματα, ακόμα και να μοιραστούν τις ευθύνες παραγωγής.
«Στις πρώτες συνεδριάσεις τα ερωτήματα ήταν του τύπου «Πώς θα βρούμε ένα δραστικό φάρμακο; Πώς θα ξεκινήσουμε γρήγορα την ανάπτυξη εμβολίου; Πώς θα προσαρμόσουμε την παραγωγική διαδικασία;», θυμάται ο Vasant Narasimhan, διευθύνων σύμβουλος της Novartis.
Το Ίδρυμα Gates απασχολεί στις κορυφαίες θέσεις του πρώην στελέχη της φαρμακοβιομηχανίας, περιλαμβανομένων του Δρ Trevor Mundel, ο οποίος ήταν επικεφαλής παγκόσμιας ανάπτυξης της Novartis, και του Emilio Emini, πρώην ανώτερο αντιπρόεδρο έρευνας εμβολίων της Pfizer. Συνεργαζόμενοι με την Coalition for Epidemic Preparedness Innovations, βοήθησαν ώστε να κατευθυνθούν χρήματα στα υποψήφια εμβόλια και βιοτεχνολογίες κατά της Covid-19 που θα μπορούσαν να παρασκευαστούν ταχύτατα και θα ήταν κατάλληλα για τον αναπτυσσόμενο κόσμο.
Το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης δήλωσε πως θα προσφέρει «μη αποκλειστικές και χωρίς royalties άδειες» του έργου της στους κατασκευαστές. Όμως, καθώς ανέπτυσσε ένα από τα πιο πολλά υποσχόμενα υποψήφια εμβόλια, το πανεπιστήμιο προβληματίστηκε για το αν είναι κατάλληλα εξοπλισμένο για να διενεργήσει κλινικές δοκιμές και να μεταφέρει την τεχνολογία του σε κατασκευαστές ανά τον κόσμο.
O Sir John Bell, που ηγείται της ανάπτυξης των στρατηγικών έρευνας υγείας της Οξφόρδης και προεδρεύει της επιστημονικής συμβουλευτικής επιτροπής του Ιδρύματος Gates, ήρθε σε επαφή με τον Δρ Mundel. Η συμβουλή ήταν άμεση: «Είπαμε στην Οξφόρδη πως πρέπει να βρουν εταίρο που να γνωρίζει πώς να διενεργεί δοκιμές σε ανθρώπους», είπε ο κ. Gates.
Η Οξφόρδη επέλεξε τη βρετανοσουηδική φαρμακοβιομηχανία AstraZeneca. Το Serum Institute of India, αφού έλαβε οικονομική δέσμευση από τον κ. Gates, συμφώνησε το καλοκαίρι να αρχίσει την παραγωγή του εμβολίου.
Εν τω μεταξύ, οι ΗΠΑ και άλλες χώρες έκλειναν τις δικές τους συμφωνίες με τους παρασκευαστές εμβολίων, ακόμα και πριν τα εμβόλια αυτά λάβουν την έγκριση των ρυθμιστικών αρχών. Υπήρξε κάποια αλληλεπικάλυψη μεταξύ της παγκόσμιας πρωτοβουλίας και της αμερικανικής προσπάθειας, με την ονομασία Operation Warp Speed. Οι AstraZeneca, Novavax και Sanofi έχουν δεσμεύσεις και στις δύο πρωτοβουλίες.
Ο κ. Gates έσπευσε να δώσει εύσημα στην τεράστια επένδυση της αμερικανικής κυβέρνησης για την επίσπευση των εμβολίων κατά του κορωνοϊού, λέγοντας πως όλοι θα ωφεληθούν. Αλλά όσο περισσότερο οι χώρες κατέληγαν σε διμερείς συμφωνίες, τόσο περισσότερο χρόνο θα έπρεπε να περιμένει ο υπόλοιπος κόσμος για δόσεις του εμβολίου.
Ο κ. Gates πήρε πολύτιμες συμβουλές από τον Δρ Fauci, ο οποίος ηγείται του Εθνικού Ινστιτούτου Αλλεργιών και Μολυσματικών Ασθενειών των ΗΠΑ. Πριν από περισσότερο από μια δεκαετία, ο δισεκατομμυριούχος είχε προσκαλέσει τον Δρ Fauci στο σπίτι του για να συμμετάσχει σε μια συζήτηση για τη φυματίωση. Έκτοτε, έχουν συντονίσει προσπάθειες που στόχο έχουν όχι μόνο να καταπολεμήσουν τη φυματίωση, αλλά επίσης την ελονοσία, την πολιομυελίτιδα και το AIDS.
Ο δυο άνδρες μιλούσαν συχνά. Ο Δρ Fauci ήθελε να γνωρίζει πώς εξελίσσονται οι δοκιμές εμβολίων σε άλλες χώρες. Ο κ. Gates ενδιαφερόταν να μάθει πώς πηγαίνει η αμερικανική ρυθμιστική διαδικασία και αν τα εμβόλια που αγόραζε η αμερικανική κυβέρνηση θα ήταν κατάλληλα για τις φτωχές χώρες. Το εμβόλιο των Pfizer και BioNTech, για παράδειγμα, απαιτεί δύο δόσεις και υπερψυχρή αποθήκευση, κάτι που είναι εμπόδιο για πολλές περιοχές.
«Ήθελε να είναι σίγουρος -κλασικός Bill Gates- πως καθώς δοκιμάζουμε τα εμβόλια, θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν και στον αναπτυσσόμενο κόσμο», είπε ο Δρ Fauci σε συνέντευξή του.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η Λατινική Αμερική κατέγραψε το ένα τρίτο των θανάτων παγκοσμίως. Η Αφρική έχει πλέον ξεπεράσει τα 2 εκατομμύρια κρούσματα. Οι καραντίνες και το κλείσιμο του εμπορίου έχουν πλήξει ιδιαίτερα τις φτωχές χώρες, όπου το να μη δουλεύεις συχνά σημαίνει ότι δεν τρως.
Ορισμένοι υπέρμαχοι της δημόσιας υγείας και κάποιες οργανώσεις, όπως οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, θεώρησαν πως ο κ. Gates δεν κάνει αρκετά για να επιδιώξει ίση πρόσβαση σε εμβόλια και πως είναι υπερβολικά ευθυγραμμισμένος με τις φαρμακοβιομηχανίες.
«Κάτι που τους αρέσει στον Gates, είναι πως προστατεύει τον τρόπο ζωής τους», σημείωσε ο James Love, διευθυντής του Knowledge Ecology International, μιας μη κερδοσκοπικής οργάνωσης που εργάζεται για να επεκτείνει την πρόσβαση σε ιατρική τεχνολογία, μιλώντας για τον κ. Gates και τα στελέχη της φαρμακοβιομηχανίας.
Ο ίδιος και άλλοι πιστεύουν πως οι κατασκευαστές εμβολίων δεν θα μεγιστοποιήσουν τη παραγωγή για τον αναπτυσσόμενο κόσμο, ιδιαίτερα καθώς οι πλούσιες χώρες διαγκωνίζονται για δόσεις, επειδή δεν θα εξυπηρετήσει τα κέρδη τους. Η Ινδία και η Νότια Αφρική, στο αίτημά τους προς τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου να μην επιβάλει δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας σε προϊόντα σχετικά με τον κορωνοϊό, αναζητούσαν τρόπο να πάρουν τον έλεγχο των εμβολίων από μεγάλες εταιρείες και να ενισχύσουν την τοπική παραγωγή τους. Η Κένυα, η Μοζαμβίκη, το Πακιστάν και η Εσουατίνι (πρώην Σουαζιλάνδη) συνυπέγραψαν πρόσφατα το αίτημα, ενώ τη στήριξή τους εξέφρασαν και δεκάδες άλλες χώρες.
Όμως, ο κ. Gates και πολλοί ειδικοί σε θέματα δημόσιας υγείας θεωρούν πως οι περισσότερες εταιρείες κάνουν αξιέπαινα βήματα για να βοηθήσουν ώστε να διασφαλιστεί η πρόσβαση σε αυτά, όπως η μη κερδοσκοπική τιμολόγηση και η αδειοδότηση για τη χρήση της τεχνολογίας τους σε άλλους κατασκευαστές. Υποστήριξαν πως οι φαρμακοβιομηχανίες δεν θα αναλάμβαναν την κοστοβόρο διαδικασία της δημιουργίας νέων προϊόντων αν οι προσοδοφόρες πατέντες τους κινδύνευαν και πως ο έλεγχός τους επί των εμβολίων τους θα διασφάλιζε την ισότητα και την ασφάλεια.
«Υπάρχουν πράγματι ορισμένοι τομείς στους οποίους αυτός ο καπιταλισμός πράγματι είναι αποτελεσματικός», είπε ο κ. Gates. «Η Βόρεια Κορέα δεν έχει τόσα πολλά εμβόλια απ’ όσο γνωρίζουμε».
«Ενεργεί σαν λομπίστας»
Ήταν 4 Μαΐου όταν ο κύριος και η κυρία Gates μίλησαν σε βιντεοκλήση με τον Boris Johnson. Συνεχάρησαν τον Βρετανό πρωθυπουργό για τη γέννηση του γιου του και τον ρώτησαν για τη μόλυνση με Covid-19 που τον είχε στείλει στο νοσοκομείο.
Και μετά έριξαν την ιδέα τους: ο κόσμος δεν θα είναι ποτέ ασφαλής από τον ιό και η παγκόσμια οικονομία δεν θα ανακάμψει ποτέ αν δεν λάβουν και οι φτωχές χώρες εμβόλια και θεραπείες.
Ο κ. Gates είχε μακρύ ιστορικό επιτυχιών στο να παρέχουν οι πλούσιες χώρες χρηματοδότηση για τις πρωτοβουλίες δημόσιας υγείας στις φτωχότερες χώρες. Από την κ. Merkel μέχρι τον κ. McConnell, οι πολιτικοί τον έβλεπαν σαν επιστάτη του δημόσιου χρήματος, που μπορεί να… μυρίζεται τις καλές επενδύσεις.
«Έχει άμεση πρόσβαση σε μας λόγω της φήμης και της υπόληψής του και λόγω αυτού που κάνει με τα δικά του τα χρήματα», ανέφερε σε συνέντευξη ο κ. McConnell, εκπρόσωπος της πλειοψηφίας στη Γερουσία των ΗΠΑ.
«Σε πολλές από αυτές τις χώρες, είναι πολύ πιο αποτελεσματικός από την κυβέρνηση και αυτό οπωσδήποτε αποτελεί προστιθέμενη αξία για τη δημόσια υγεία παγκοσμίως».
Σημαντικοί δωρητές ήρθαν από τη Βρετανία, την Ευρωπαϊκή Ένωση και αλλού. Η Κίνα δεσμεύτηκε για τη συνεργασία της τον περασμένο μήνα. Αλλά ο κ. Gates δεν σημείωσε πρόοδο στη δική του τη χώρα.
Είχε ζητήσει από την κυβέρνηση Trump και το Κογκρέσο 8 δισ. δολάρια, τα μισά για την παγκόσμια πρωτοβουλία για τα εμβόλια και τα άλλα μισά για θεραπευτική και διαγνωστική στις φτωχές χώρες. Σε ιδιωτικές του συζητήσεις, ο κ. Gates, που είχε δημιουργήσει δεσμούς με τους ηγέτες και των δύο κομμάτων αλλά παρέμενε κομματικά ανένταχτος, έφερε το αίτημά του ενώπιον του αντιπροέδρου Mike Pence, της εκπροσώπου της Βουλής των Αντιπροσώπων Nancy Pelosi και άλλων.
Εμφανίστηκε δημοσίως περισσότερο από κάθε άλλη φορά, συχνά φορώντας ένα πουλόβερ με παστέλ χρώμα, που θύμιζε τον Mister Rogers (σ.τ.μ.: δημοφιλής Αμερικανός τηλεπαρουσιαστής, δημιουργός και παρουσιαστής της τηλεοπτικής σειράς για παιδιά προσχολικής ηλικίας «Mister Rogers’ Neighborhood», που προβαλλόταν από το 1968 μέχρι το 2001) και επαναλαμβάνοντας στις συνεντεύξεις του πως η πανδημία απαιτεί διεθνή απάντηση. «Επέλεξε να εμφανίζεται περισσότερο δημοσίως, πολύ πολιτικοποιημένος, ενεργώντας σαν λομπίστας», σύμφωνα με τον Lawrence Gostin, καθηγητή δικαίου παγκόσμιας υγείας στο Georgetown.
Αλλά ο κ. Trump δεν είχε καμία πρόθεση να συμμετάσχει σε μια παγκόσμια δράση. Αυτό κατέστη ξεκάθαρο τον Ιούλιο, όταν απέσυρε τις ΗΠΑ από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, στον οποίο η χώρα ετησίως συνεισέφερε πάνω από 400 εκατ. δολάρια.
«Ο κόσμος δεν έχει συνηθίσει να μην ηγούνται οι ΗΠΑ», είπε ο κ. Gates. Στην πρωτοβουλία για το παγκόσμιο εμβόλιο, παραδέχθηκε, οι ΗΠΑ δεν εμφανίζονται καθόλου. Ο νεοεκλεγμένος πρόεδρος Joseph R. Biden Jr. μπορεί να ακολουθήσει διαφορετική στάση, έχοντας δεσμευθεί πως θα επανεντάξει τη χώρα στον ΠΟΥ.
Από ηγέτες πλούσιων χωρών ζητήθηκε όχι μόνο να βοηθήσουν ώστε να χρηματοδοτηθεί η πρωτοβουλία -που στηρίζει την ανάπτυξη εννέα δυνητικών εμβολίων- αλλά επίσης να αγοράσουν δόσεις για τους δικούς τους πληθυσμούς. Όπως το έθεσαν οι deal makers, ακόμα και έθνη που έχουν ήδη συμβόλαια με παρασκευαστές εμβολίων, θα ωφεληθούν από την ποικιλία.
Οι εταιρείες είτε θα χρεώνουν όλες τις χώρες την ίδια τιμή είτε θα ορίσουν κλιμακωτές τιμές για τις χώρες χαμηλού, μεσαίου και υψηλού εισοδήματος. Οποιοσδήποτε μπορεί να αποσυρθεί αν η τιμή ξεπερνά τα 21 δολάρια η δόση. Οι φτωχές χώρες θα μπορούσαν να πάρουν φθηνές, επιδοτούμενες δόσεις για το 20% του πληθυσμού τους μέχρι το τέλος του επόμενου έτους, αλλά οι πιο πλούσιες χώρες μπορεί να πάρουν περισσότερες δόσεις.
Ο Clemens Martin Auer, επικεφαλής διαπραγματευτής για την Ευρωπαϊκή Ένωση, αντέδρασε, πιστεύοντας πως η συμφωνία για το παγκόσμιο εμβόλιο κινείται πολύ αργά, πως οι τιμές θα είναι πολύ υψηλές και πως η Ευρώπη μπορεί να τα πάει καλύτερα αν διαπραγματευθεί μόνη της.
«Νομίζω πως το Ίδρυμα Gates έχει από πολλές απόψεις μια πολύ πρακτική προσέγγιση όταν λέει πως αυτό πρέπει να γίνει με σύμπραξη του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα», είπε. «Αλλά ορισμένες φορές έχω την εντύπωση πως το Ίδρυμα Gates δεν κατανοεί πώς λειτουργούν οι καλά οργανωμένες κυβερνήσεις».
Καθώς έχει δοθεί τόση πολλή προσοχή στα εύπορα κράτη, δεν υπήρξαν πολλές συζητήσεις με αυτούς που η πρωτοβουλία στόχευε να βοηθήσει περισσότερο. Μόλις το φθινόπωρο οι χώρες χαμηλού εισοδήματος έμαθαν πως θα πρέπει να πληρώσουν 1,60 δολάρια ή 2 δολάρια τη δόση, μια υψηλή τιμή, που θα απαιτήσει κάποια τραπεζικά δάνεια με εξασφαλίσεις ή επιχορηγήσεις.
«Θα είναι επιδοτούμενα, ναι, αλλά οι χώρες πρέπει και πάλι να έχουν τον προϋπολογισμό για να πληρώσουν το δικό τους μερίδιο», επισήμανε η Chizoba Barbara Wonodi, διευθύντρια του τομέα Νιγηρίας του Johns Hopkins International Vaccine Access Center. «Άρα πρέπει να βρίσκονται στο τραπέζι όταν γίνονται αυτές οι συζητήσεις».
Ορισμένες χώρες μεσαίου εισοδήματος επίσης ένιωσαν να πιέζονται, καθώς τους ζητήθηκε να πληρώσουν τιμές στην υψηλότερη κλίμακα χωρίς να έχουν ιδιαίτερο λόγο ως προς το τι θα πάρουν ή πότε θα το πάρουν.
Ο κ. Zevallos, ο υπουργός Υγείας του Εκουαδόρ, δήλωσε πως μίλησε με άλλους υπουργούς κρατών της περιοχής για να εκφράσουν τις ανησυχίες τους μέσω των προέδρων τους. «Λένε “δεν μπορείς να επιλέξεις, αλλά θα πληρώσεις”», είπε ο κ. Zevallos. «Είμαι απογοητευμένος».
Ο Δρ Berkley, διευθυντής του Gavi, παραδέχθηκε πως υπάρχει απογοήτευση. «Επικοινωνήσαμε με όλους όσο καλά θα έπρεπε; Οπωσδήποτε όχι», σχολίασε. «Μπορέσαμε να συζητήσουμε με όλους όσο συχνά μπορούσαμε; Οπωσδήποτε όχι. Αλλά κάναμε ό,τι καλύτερο μπορούσαμε για να προσπαθήσουμε να το κάνουμε».
Παράλληλα, όμως, ο Δρ Berkley είπε: «Ενώσαμε όλον τον κόσμο για να συζητήσουμε την ίση πρόσβαση στα εμβόλια; Αντλήσαμε σημαντικά ποσά κεφαλαίων; Όλα αυτά ισχύουν».
Παράλληλα, αυξάνεται ο αριθμός των χωρών που έχουν δεσμευθεί στο εγχείρημα. Πέραν της AstraZeneca, οι άλλες δύο φαρμακοβιομηχανίες που συμμετέχουν, σημειώνουν πρόοδο στις δοκιμές και το Ίδρυμα Gates χρηματοδοτεί επίσης ένα χαρτοφυλάκιο εμβολίων δευτέρου κύματος, ειδικά για τον αναπτυσσόμενο κόσμο. Υπάρχει αρκετό χρήμα για να αρχίσουν να αγοράζονται οι δόσεις όταν εγκριθούν, ανέφεραν ο Δρ Berkley και άλλοι, εκφράζοντας την ελπίδα να μπορέσουν να συγκεντρώσουν τα επιπλέον δισεκατομμύρια που χρειάζονται για να υλοποιήσουν τους στόχους τους.
Με τα κρούσματα κορωνοϊού να πολλαπλασιάζονται παγκοσμίως, ο κ. Gates δήλωσε πως θα υπάρξει ένας απλός τρόπος για να κριθεί η πρωτοβουλία για το παγκόσμιο εμβόλιο. «Πότε σταματήσαμε την πανδημία; Έτσι πρέπει να μετρηθεί όλο αυτό».
* H Megan Twohey είναι βραβευμένη με Βραβείο Pulitzer ρεπόρτερ των «The New York Times».
* Ο Nicholas Kulish είναι δημοσιογράφος που καλύπτει ζητήματα μετανάστευσης. Υπηρέτησε ως επικεφαλής του γραφείου των ΝΥΤ στο Βερολίνο και ανταποκριτής Ανατολικής Αφρικής με έδρα στο Ναϊρόμπι.
© 2020 The New York Times Company