«Μαζική απέλαση τώρα». Αυτό ήταν το σλόγκαν σε πολλά πλακάτ σε συγκεντρώσεις που πραγματοποιούνταν κατά τη διάρκεια της εκλογικής κούρσας για την ανάδειξη του προεδρικού υποψήφιου των Ρεπουμπλικανών και πλέον εκλεγμένου προέδρου Donald Trump.
Λίγο μετά, αντιμεταναστευτικές ταραχές ξέσπασαν σε ολόκληρο το Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς πλήθη λευκών ακροδεξιών διαδήλωναν έξαλλοι σε πόλεις όλης της χώρας υποκινούμενα από την οργή για τον φόνο ενός παιδιού από μουσουλμάνο μετανάστη (τελικά, αποδείχθηκε ότι ο φερόμενος ως δράστης γεννήθηκε στη χώρα και ανατράφηκε ως χριστιανός). Μετανάστες και πρόσφυγες αποτελούν κρίση για εκείνους που πιστεύουν ότι τα σπίτια τους πολιορκούνται. Τι γίνεται, όμως, αν το πρόβλημα δεν είναι αυτοί, οι άνθρωποι που αναζητούν νέα σπίτια, αλλά εμείς που τους υποδεχόμαστε;
Το «εμείς» είναι μια αμφίσημη λέξη για εμένα, επειδή είμαι κι εγώ ένας από «αυτούς». Ήμουν πρόσφυγας και ο ίδιος και είμαι παιδί προσφύγων. Παρότι πλέον έχω δικό μου σπίτι και είμαι Αμερικανός υπήκοος, εξακολουθώ να θεωρώ τον εαυτό μου έναν από «αυτούς» στο πνεύμα, αν όχι και στην πράξη. Όπως πολλοί πρόσφυγες, έτσι κι εγώ δεν ξέχασα ποτέ πώς ήταν να εκτοπίζεσαι και να είσαι, στα μάτια μεγάλου μέρους του κόσμου, «λιγότερο άνθρωπος».
Κάποιοι πρόσφυγες, ωστόσο, θέλουν τόσο πολύ να ξεχάσουν αυτή τους την εμπειρία, ώστε στρέφονται κατά άλλων που αναζητούν καταφύγιο πέρα από τα σύνορα. Εξ ου και η ειρωνεία, για παράδειγμα, που ανακύπτει όταν κάποιοι από αυτούς τους πρόσφυγες ή όταν οι απόγονοί τους φωνάζουν το ίδιο δυνατά με άλλους ντόπιους ζητώντας να μείνουν οι νεοφερμένοι εκτός. «Εμείς είμαστε οι καλοί πρόσφυγες», ισχυρίζονται. «Αυτοί οι νέοι πρόσφυγες και μετανάστες είναι οι κακοί και οι παράνομοι. Εμείς ήρθαμε νόμιμα».
Ας αφήσουμε στην άκρη το ότι η νομιμότητα μπορεί να είναι μια αυθαίρετη έννοια, που καθορίζεται από τους ισχυρούς προς όφελός τους. Πέρα από τις δύσκολες λεπτομέρειες της μεταναστευτικής νομοθεσίας (πόσοι θα γίνουν δεκτοί, με καθεστώς προσωρινή βίζας ή φιλοξενούμενου εργάτη, με παροχή αμνηστίας ή με ποινικοποίηση της εισόδου;), το μόνιμο ζήτημα που οδηγεί σε αιτήματα για ανέγερση τειχών, απέλαση προσφύγων και μεταναστών είναι η ψυχολογία του φόβου, της ενοχής και της ανεπάρκειας.
Αυτή η καρδιά του σκότους εντός της μεταναστευτικής και προσφυγικής φοβίας διαστρεβλώνει κάθε συζήτηση περί πολιτικής και δικαιοσύνης, αρνείται τη δική μας ενοχή και προβάλλει τον δικό μας χειρότερο εαυτό σε αυτούς τους ξένους «άλλους», οι οποίοι υποτίθεται πως απειλούν να μας κάνουν ό,τι εμείς έχουμε σε πολλές περιπτώσεις κάνει σε εκείνους.
Η αντίληψή μας για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες πρέπει να αλλάξει πριν υπάρξουν κυβερνητικές αποφάσεις που αφορούν αυτούς τους ανθρώπους. Κι αυτό γιατί εκείνο που οι πρόσφυγες και οι μετανάστες πραγματικά αντιπροσωπεύουν για όσους τους καθιστούν αποδιοπομπαίους τράγους, είναι η διάβρωση των συνόρων που αντιστοιχούν σε γραμμές στον χάρτη, αλλά τελικά και των συνόρων που είναι εσωτερικά και που σχετίζονται με τις ταυτότητές μας, όπως οι προσωπικές, οι πολιτισμικές και οι εθνικές.
Η επιθυμία ορισμένων ομάδων και κρατών να κυριαρχήσουν επί ανθρώπων ή επί γης και να χρησιμοποιήσουν τους τοπικούς πόρους για δικό τους όφελος οδήγησε σε έναν κόσμο εχόντων και μη εχόντων και στο συνακόλουθο συναίσθημα ότι δεν υπάρχει επάρκεια πόρων και αγαθών για όλους. Όσον αφορά τη μετανάστευση, το αποτέλεσμα έχει δύο παραμέτρους: οικονομικές, πολιτικές και οικολογικές καταστροφές έχουν οδηγήσει στον βίαιο εκτοπισμό 117 εκατ. ανθρώπων και οδηγούν στην αντίληψη ότι αυτοί πρέπει να κρατηθούν εκτός, ειδάλλως τα πιθανά κράτη υποδοχής θα επιβαρυνθούν υπερβολικά.
Αλλά αν οι πρόσφυγες και οι μετανάστες είναι αποτέλεσμα παρελθόντων λαθών, αντιπροσωπεύουν το μέλλον. Το να τους φερόμαστε σαν να αποτελούν κρίση και πρόβλημα, απλώς επαναλαμβάνει την ιστορία που προκάλεσε και θα εξακολουθήσει να προκαλεί πρωτοφανή επίπεδα εκτοπισμών. Σήμερα η διαφορά για όσους προέρχονται από πιο εύπορες χώρες, είναι ότι και αυτοί θα αναγκαστούν να μεταναστεύσουν. Η κλιματική κρίση δεν γνωρίζει σύνορα και όσοι εκτοπίζονται λόγω της κλιματικής αλλαγής, αποτελούν κυριολεκτικά «ξεβόλεμα των βολεμένων».
Ομάδα Αφγανών μεταναστών επιβιβάζεται σε βάρκα στην Capurgana της Κολομβίας στις 5 Μαρτίου 2023. Για να μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ, άνθρωποι απ’ όλο τον κόσμο κάνουν το επικίνδυνο ταξίδι από την Κολομβία στον Παναμά, μέσα από το επικίνδυνο Πέρασμα Darién.
Ποια θα είναι η απάντηση; Όταν οι Βιετναμέζοι πρόσφυγες εγκατέλειπαν τη χώρα τους μέσω θαλάσσης στις δεκαετίες του 1970 και του 1980 έγιναν «οι άνθρωποι στις βάρκες», ένα θέαμα που προσέλκυσε παγκόσμια συμπάθεια και προτάσεις υποδοχής τους. Ο κόσμος ήξερε για τον πόλεμο στο Βιετνάμ και αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες, σχεδόν 1 εκατομμύριο, πρόσφυγες μπορούσαν να απορροφηθούν. Παρομοίως, όταν δημοσιεύθηκε η φωτογραφία του νεκρού 2χρονου Alan Kurdi σε τουρκική ακτή το 2015, η φωτογραφία προκάλεσε έκρηξη συγκίνησης. Αλλά ο Kurdi, Σύριος πρόσφυγας, έγινε η εικόνα ενός προβλήματος πολύ μεγαλύτερου απ’ ό,τι οι Βιετναμέζοι πρόσφυγες: πώς να απορροφηθούν δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι βιαίως εκτοπισμένοι και πώς θα πάψουν να περιέρχονται πια σε μια τέτοια κατάσταση;
Ο οίκτος που ήταν αποτελεσματικός για τους Βιετναμέζους πρόσφυγες, δεν ήταν αρκετός για τον Kurdi ή για τα 21 εκατομμύρια ανθρώπους που βίωναν την προσφυγιά την εποχή του θανάτου του. Εννέα χρόνια αργότερα, ο πληθυσμός των προσφύγων έφτασε τα 43 εκατομμύρια- ένας αριθμός στον οποίο δεν περιλαμβάνονται οι «εσωτερικά εκτοπισμένοι», οι οποίοι δεν έφυγαν εκτός της χώρας τους, αλλά έχουν καταστεί άστεγοι με άλλο τρόπο.
Αν δεν είναι ο οίκτος, μήπως θα μπορούσε η ενσυναίσθηση να υπαγορεύσει τη φιλοξενία τους; Διαφορετικά μεταξύ τους θρησκευτικά δόγματα μας ζητούν να καλωσορίζουμε τον ξένο, να ταΐζουμε τον πεινασμένο, να δίνουμε χωρίς την προσδοκία κάποιου ανταποδοτικού οφέλους. Αν όχι η ενσυναίσθηση, μήπως η λογική θα μπορούσε να αλλάξει την πολιτική και τις συμπεριφορές; Μελέτες δείχνουν ότι οι πρόσφυγες και οι μετανάστες είναι καλοί και απαραίτητοι για την οικονομία, για να μην αναφερθούμε στους λιγότερο μετρήσιμους τρόπους με τους οποίους συνεισφέρουν πολιτισμικά μέσω του φαγητού, της μουσικής, του χορού, των ιδεών και της δημιουργικότητας.
Θα μπορούσε στο τέλος το προσωπικό συμφέρον να νικήσει τον φόβο; Αυτό μπορεί να γίνει όταν αναγνωρίσουμε ότι η ευημερία των κρατών και του κόσμου θα εξυπηρετηθούν καλύτερα από τη μείωση ή την εξάλειψη του μιλιταρισμού, του καταναλωτισμού, του καπιταλισμού και της αποικιοκρατίας. Όλες αυτές οι δυνάμεις σχεδιάστηκαν για να παίρνουν από τους πολλούς προς όφελος των λίγων και μέσα από αυτή τη διαδικασία εκατομμύρια πρόσφυγες εκτοπίστηκαν και αναγκάστηκαν να αναζητήσουν καταφύγιο αλλού.
Τίποτα από αυτά δεν σημαίνει ότι εξιδανικεύουμε τους πρόσφυγες και τους μετανάστες ή ότι λέμε πως είναι καλύτεροι από εμάς λόγω των δεινών τους. Ωστόσο, χρειάζεται τεράστιο θάρρος για να περπατήσεις εκατοντάδες μίλια μέσα στη ζούγκλα και σε εχθρική περιοχή ή για να μπεις σε ένα υπερπλήρες και ακατάλληλο πλεούμενο, όπως κάνουν τώρα πολλοί Αφρικανοί και όπως έκαναν τότε πολλοί Βιετναμέζοι. Πολλοί από αυτούς τους Βιετναμέζους ήξεραν ότι οι πιθανότητες να επιζήσουν ήταν λίγες, ίσως μόνο μία στις δύο.
Για να κατανοήσουμε τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, όσοι από εμάς δεν έχουμε αντιμετωπίσει τον εκτοπισμό, θα πρέπει να δούμε ότι η δική τους πολύπλοκη κατάσταση είναι δεμένη με τη δική μας, ότι η δεινή τους κατάσταση διαμορφώνεται τόσο από τις δικές μας όσο και από τις δικές τους επιλογές, ότι η μοίρα τους προμηνύει τη δική μας. Εκείνοι έχουν ήδη αναγκαστεί να κάνουν κάτι, ενώ εμείς έχουμε -μέχρι τώρα- την πολυτέλεια να μην αντιλαμβανόμαστε πόσο σοβαρές είναι οι περιστάσεις και για εμάς.
Το να σώσουμε πρόσφυγες και μετανάστες, σημαίνει να σώσουμε τους εαυτούς μας, αλλά αυτό απαιτεί κάτι περισσότερο από οίκτο, αίσθημα φιλοξενίας, ενσυναίσθηση ή απλώς προσωπικό συμφέρον. Απαιτεί θάρρος στο επίπεδο της δράσης, τόσο ατομικά όσο και συλλογικά. Απαιτεί φαντασία για να δούμε ότι υπάρχει υπερεπάρκεια και όχι ελλείψεις- για να μπορέσουμε να ξαναφτιάξουμε τις κοινωνίες μας έτσι ώστε να διατηρήσουμε και να μοιραστούμε τους πόρους που είναι παραπάνω από αρκετοί για να συντηρηθεί η ανθρωπότητα σε αυτόν τον πλανήτη.
Ας πούμε μια διαφορετική ιστορία, στην οποία δεν υπάρχει προσφυγική ή μεταναστευτική κρίση, φαινόμενα που δεν μπορούμε να κρατήσουμε μακριά με τείχη, όπως δεν μπορούμε να σταματήσουμε τη θάλασσα όταν ανεβαίνει. Αντίθετα, εδώ υπάρχει μια πρόκληση, στην οποία τα πρόσωπα των προσφύγων και των μεταναστών -αν τολμήσουμε να τα κοιτάξουμε- καθρεφτίζουν στην πραγματικότητα τα δικά μας. Μπορούμε να αρνηθούμε να κοιτάξουμε. Μπορούμε να σκεπάσουμε τον καθρέφτη. Ή μπορούμε να κοιτάξουμε μέσα του και να δούμε στην αντανάκλασή μας το δικό μας πρόσωπο να μας ζητά να αλλάξουμε τους εαυτούς μας, τόσο για χάρη μας όσο και για χάρη τους.
* Ο Viet Thanh Nguyen είναι συγγραφέας, μεταξύ άλλων, της βραβευμένης με βραβείο Pulitzer νουβέλας «The Sympathizer» και της συνέχειάς της «The Committed». Καθηγητής Αγγλικών και Αμερικανικών Σπουδών και Εθνοτικής και Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας.
© 2024 The New York Times Company and Viet Thanh Nguyen