Δεν είναι τυχαίο ότι κοινοί μύθοι και θρησκείες όλων των πολιτισμών μοιράζονται την πεποίθηση ότι οι άνθρωποι είναι δεμένοι μεταξύ τους. Αυτή η πεποίθηση έχει επιβιώσει επί χιλιάδες χρόνια για έναν λόγο: έχει αξία. Είτε κάποιος το βλέπει με ορθολογική επιστημονική ματιά είτε από την πλευρά της φιλοσοφίας ή της θρησκείας, η προφητεία για τους ανθρώπους είναι γραμμένη: η ενότητα είναι ο δρόμος για την επιβίωσή μας.
Ωστόσο, τώρα φαίνεται ότι ο κόσμος οδεύει προς περισσότερες συγκρούσεις και περισσότερους πολέμους -ένα καταστροφικό σενάριο στην περίπτωση κρατών που διαθέτουν πυρηνικά όπλα. Η απειλή χρήσης πυρηνικών όπλων, η οποία χρησιμοποιείται στην Ουκρανία, και η κλιμακούμενη βία στη Μέση Ανατολή υποστηρίζουν αυτή τη διαπίστωση, όπως και η τριπολική αναμέτρηση ισχύος μεταξύ ΗΠΑ, Ρωσίας και Κίνας.
Παρά τα δεδομένα αυτά, προβλέπω ότι, όταν θα κοιτάζουμε πίσω σε αυτή την εποχή της ανθρωπότητας, δεν θα βλέπουμε μια φάση μετάβασης προς έναν νέο παγκόσμιο πόλεμο, αλλά προς την παγκόσμια συνεργασία. Προβλέπω ότι δεν θα έχουμε ολοκληρωτικό πόλεμο -το είδος της αναμέτρησης, στην οποία κάθε… κομματάκι τεχνολογίας χρησιμοποιείται για να ηττηθεί ο εχθρός και να επιτευχθεί η ολοκληρωτική νίκη- γιατί αυτό θα σήμαινε το τέλος της κοινωνίας.
Ο ολοκληρωτικός πόλεμος έγινε αδύνατος από το 1945 και μετά, όταν οι ΗΠΑ έριξαν τις δύο ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, ένα κοσμοϊστορικό σημείο καμπής, με το οποίο ο κόσμος εξακολουθεί να συμβιβάζεται.
Ανατρέχω στα όσα είπε ο παππούς μου, ο J. Robert Oppenheimer, ο θεωρητικός φυσικός που είναι σε πολλούς γνωστός ως «ο πατέρας της ατομικής βόμβας», όταν παραιτήθηκε από τη θέση του διευθυντή του Εθνικού Εργαστηρίου στο Los Alamos, δύο μήνες μετά τη ρίψη των βομβών στην Ιαπωνία.
«Οι λαοί όλου του κόσμου πρέπει να ενωθούν, αλλιώς θα χαθούν. Αυτός ο πόλεμος που έχει τόσο πολύ ρημάξει αυτή τη γη έγραψε αυτές τις λέξεις. Η ατομική βόμβα τις κατέστησε απολύτως σαφείς, ώστε να τις καταλάβουν όλοι οι άνθρωποι».
Ο J. Robert Oppenheimer είδε ξεκάθαρα την ανθρωπότητα να περνά τη γραμμή και να έχει πλέον μόνο μία επιλογή για τη συνέχεια; Διαλέγουμε να συνεργαστούμε και να ζήσουμε ως ένα και μόνο είδος ή να παλέψουμε μεταξύ μας και να πεθάνουμε;
Ως επικεφαλής του Oppenheimer Project, ασχολούμαι άμεσα με την επιστήμη που ο παππούς μου έφερε στον κόσμο. Αυτή η επιστήμη δεν είναι στη βάση της καλή ή κακή. Είναι ανθρώπινη επιλογή μας το τι θα κάνουμε με αυτήν. Η σχάση -το θεμέλιο της πυρηνικής βόμβας- θα είναι μαζί μας για πάντα.
Μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε για να παράγουμε απεριόριστη ενέργεια χωρίς υδρογονάνθρακες ή μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε για να φτιάξουμε βόμβες. Μπορούμε να συνεργαστούμε και να τη χρησιμοποιήσουμε για να σώσουμε τον κόσμο ή για να τον καταστρέψουμε.
Με το να ζητάμε περισσότερο διάλογο μεταξύ πιθανών εχθρών δεν σημαίνει ότι πρέπει οπωσδήποτε να πετύχουμε μια απόλυτη ειρήνη ή ένα ουτοπικό όνειρο. Πάντα θα υπάρχουν συγκρούσεις. Η σύγκρουση είναι ένα πολύ ανθρώπινο χαρακτηριστικό, που προκύπτει από τον φόβο. Φοβόμαστε άλλους ανθρώπους και φοβόμαστε άλλες φυλές, γιατί θα έπρεπε. Η ανησυχία είναι εξελικτικό πλεονέκτημα, που αναπαράγεται στο ανθρώπινο είδος εδώ και χιλιετίες. Όλοι όσοι ζουν σήμερα είναι επιζώντες πολέμου, είτε ως νικητές οι ίδιοι είτε ως απόγονοι κάποιου που πολέμησε. Μαζί με αυτό, έρχεται ο φόβος έναντι άλλων ανθρώπινων ομάδων και η δυσπιστία απέναντί τους.
Όμως, η συνεργασία είναι μια εξίσου κυρίαρχη εξελικτική τάση στην ανθρώπινη κοινωνία. Η επιστήμη είναι ένα από τα πιο προχωρημένα παραδείγματα αυτού -μας έχει επιτρέψει να δημιουργήσουμε τεχνολογία τόσο ισχυρή που να μπορεί να τερματίσει την ύπαρξη όλων των κοινωνιών. Ωστόσο, βλέπουμε τώρα ότι καμιά ομάδα δεν μπορεί να μονοπωλήσει μια νέα τεχνολογία και να νιώθει ασφάλεια από το γεγονός ότι είναι η πρώτη που τη δημιούργησε. Αυτές οι λέξεις γράφτηκαν από την ατομική βόμβα.
Βόμβες έτοιμες για φόρτωση σε εργοστάσιο πυρομαχικών στην Benalla της Αυστραλίας, τον Φεβρουάριο του 2024. Καθώς οι πόλεμοι στην Ουκρανία και τη Λωρίδα της Γάζας επιβαρύνουν το αμερικανικό οπλοστάσιο, η Ουάσιγκτον θέλει να επεκτείνει την παραγωγή της μέσω συνεργασίας με εταίρους απ’ όλο τον κόσμο, όπως η Αυστραλία.
Ως εκ θαύματος επιβιώσαμε ως τώρα από την κούρσα των πυρηνικών εξοπλισμών, έχοντας φτάσει, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού πολέμου, ακόμη και τις 70.000 μονάδες πυρηνικών κεφαλών -αριθμός που σήμερα έχει μειωθεί στις 12.000. Η ανθρώπινη συνεργασία σε όλες τις μορφές της, ακόμη και εν μέσω σύγκρουσης, είναι σήμερα υψηλότερη από ποτέ, καθώς υπάρχει ροή επικοινωνίας, αγαθών και υπηρεσιών -ακόμη και ουρανίου- ανάμεσα σε υποτιθέμενους εχθρούς.
Ο σημερινός κόσμος είναι μικρότερος και πιο αλληλεξαρτώμενος απ’ ό,τι στο παρελθόν. Ο εφοδιασμός μας με τρόφιμα, οι μεταφορές και οι οικονομίες είναι αλληλένδετες. Η πραγματικότητα είναι ότι, ως μέρη ενός παγκόσμιου συστήματος, είμαστε συνδεδεμένοι με άλλους και εξαρτόμαστε από αυτούς -ακόμη κι αν πρόκειται για εχθρούς μας. Είμαστε «Καταδικασμένοι να συνεργαζόμαστε» όπως έλεγε και ο τίτλος του βιβλίου για τους μεταψυχροπολεμικούς πυρηνικούς κινδύνους, το οποίο εξέδωσε το 2016 ο Dr Siegfried Hecker, πρώην διευθυντής του Εθνικού Εργαστηρίου Los Alamos και σύμβουλος στο Oppenheimer Project.
Η συνεργασία δεν απαιτεί την εξάλειψη των συγκρούσεων και των διαφωνιών. Επίσης, δεν απαιτεί την αποδοχή της φιλοσοφίας ή του οικονομικού συστήματος των άλλων. Σημαίνει απλώς ότι, παρά τις διαφορές μας, εργαζόμαστε προς συγκεκριμένες περιοχές συναίνεσης, οι οποίες είναι υπερβολικά σημαντικές για την πολιτική.
Δεν θα υπάρξουν νικητές σε έναν πυρηνικό πόλεμο. Ο κόσμος όπως τον ξέρουμε, θα έφτανε στο τέλος του με μια προκαθορισμένη πολιτική αμοιβαία εξασφαλισμένης καταστροφής. Αλλά όσο έχουμε στραμμένα ο ένας έναντι του άλλου θερμοπυρηνικά όπλα, η απειλή της κλιμάκωσης είναι πάντα εδώ, όπως και ο κίνδυνος ενός μεμονωμένου παράλογου ηγέτη, που θα ξεκινήσει μια τέτοια καταστροφική για όλον τον κόσμο σύγκρουση. Η διπλωματία και η κατανομή των πόρων μας προς τις πραγματικές απειλές που αντιμετωπίζουμε από κοινού, όπως η παγκόσμια φτώχεια, η κλιματική αλλαγή και η εκθετική ανάπτυξης της τεχνολογίας, θα ήταν πολύ πιο παραγωγική.
Ο καθένας μας έχει κάποια δυνατότητα δράσης για να προσπαθήσει να διαμορφώσει το μέλλον και να υπάρξει πορεία προς έναν ασφαλέστερο κόσμο. Για μένα, αυτό σημαίνει να ανατρέξω στο παρελθόν και το οικογενειακό μου όνομα. Δεν φοβάμαι να είμαι η φωνή που ζητά περισσότερη ενότητα στον κόσμο, αν και ο παππούς μου έγινε στόχος επιθέσεων γι’ αυτό. Αν και χαρακτηρίστηκε αφελής και βρέθηκε ένοχος ανεπαρκούς «ενθουσιασμού» για τις βόμβες υδρογόνου, τα κατάφερε.
Η διαδικασία ακροάσεων του 1954, κατά την οποία αμφισβητήθηκε ο πατριωτισμός του παππού μου και η οποία οδήγησε στην εκ μέρους της Επιτροπής Πυρηνικής Ενέργειας ανάκληση της εξουσιοδότησης ασφαλείας του, ουσιαστικά έλεγε στους επιστήμονες ότι δεν είχαν θέση στην πολιτική. Η αποκαθήλωση ενός πραγματικού ήρωα πολέμου, ο οποίος προήγαγε την ειρήνη και την ενότητα, ήταν μια συνωμοσία που πέτυχε τον στόχο της.
Τον Δεκέμβριο του 2022, το υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ ακύρωσε την ανάκληση αυτή και ζήτησε συγγνώμη, ένα ελπιδοφόρο σημάδι ότι ο κόσμος είναι έτοιμος να ακολουθήσει έναν διαφορετικό δρόμο.
Ο πόλεμος δεν λειτουργεί πλέον και δεν θα αποτελέσει λύση για τις παγκόσμιες απειλές που προκύπτουν στα πεδία της διαρκούς συνεργασία μας, την επιστήμη και την τεχνολογία. Το Oppenheimer Project έχει στόχο να συγκεντρώσει τους ηγέτες του κόσμου στον επιστημονικό κλάδο προκειμένου να συζητήσουν τις ακολουθούμενες πολιτικές υπό αυτό το πρίσμα.
Ο παππούς μου συμμεριζόταν αυτή την άποψη στο συμβουλευτικό και το πολιτικό του έργο, αλλά δεν μπόρεσε να αλλάξει την πορεία μας και να αποφευχθεί η κούρσα εξοπλισμών για την οποία είχε προειδοποιήσει. Ωστόσο, οι αρχές που περιέγραψε είναι ακόμη μαζί μας - εξακολουθούν να ισχύουν. Ίσως να μην μπορούμε να ξεπεράσουμε την εξελικτική μας τάση προς τον φόβο και τη σύγκρουση, αλλά μπορούμε να τη διοχετεύουμε σε αθλητικές ομάδες, στα οικονομικά και στον υγιή ανταγωνισμό. Μπορούμε να καταπολεμήσουμε τον εγγενή υπαρξιακό κίνδυνο μαζί, ζητώντας περισσότερο διάλογο, με λογικά επιχειρήματα, στηριγμένο σε μαθήματα που μας προσφέρει η ιστορία.
Η επιβίωσή μας ως είδους εξαρτάται από την ικανότητά μας να καταφέρουμε κάποιο επίπεδο συνεργασίας με τις άλλες «φυλές», με εκείνους που θεωρούμε «εχθρούς» μας. Θα βρούμε έναν τρόπο να εργαστούμε μαζί όχι επειδή είναι πολιτικά βολικό, αλλά επειδή δεν έχουμε επιλογή.
Είμαστε καταδικασμένοι να συνεργαστούμε.
* O Charles Oppenheimer είναι ιδρυτής και εκτελεστικός συνδιευθυντής του Oppenheimer Project. Εγγονός του J. Robert Oppenheimer, του επικεφαλής των εργαστηρίων στο Los Alamos κατά τη διάρκεια του Manhattan Project, του προγράμματος που οδήγησε στην κατασκευή της ατομικής βόμβας.
© 2024 The New York Times Company and Charles Oppenheimer