Οι ντρίμπλες της Ευρώπης στις κυρώσεις των ΗΠΑ στο Ιράν

Η Γερμανία, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο ανακοίνωσαν στις 31 Ιανουαρίου πως δημιούργησαν κανάλι για τις εμπορικές συναλλαγές με το Ιράν, το οποίο παρακάμπτει τις αμερικανικές κυρώσεις. Το σύστημα, γνωστό ως εργαλείο στήριξης εμπορικών συναλλαγών (Instrument in Support of Trade Exchanges -INSTEX), θα διευκολύνει το εμπόριο μεταξύ των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων και του Ιράν.

Το INSTEX θα είναι ένας κρατικός εμπορικός μεσάζοντας με έδρα στη Γαλλία, τον οποίο θα διαχειρίζεται ένα γερμανικό εποπτικό συμβούλιο με έδρα στο Ηνωμένο Βασίλειο και θα επιβλέπεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Εν τω μεταξύ, οι χώρες εκτός του μπλοκ, όπως η Ινδία, η Κίνα ή η Ρωσία θα μπορούν να ενταχθούν αργότερα.

Με το σύστημα INSTEX, μια ιρανική επιχείρηση θα μπορεί να πουλά τα προϊόντα της στην Ευρώπη και να παίρνει πίστωση για να αγοράσει ευρωπαϊκά προϊόντα. Στην αρχή, το εμπόριο θα επικεντρώνεται στα τρόφιμα και τα φάρμακα, στα οποία δεν έχουν επιβληθεί κυρώσεις από τις ΗΠΑ, και πιθανόν θα ωφελήσει περισσότερο τις μικρές και μεσαίες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Όμως το Ιράν πρέπει να στήσει το δικό του αντίστοιχο του INSTEX και αυτό μπορεί να πάρει μήνες.

Είτε δουλέψει είτε όχι, η δημιουργία του INSTEX (μιας νομικής οντότητας γνωστής ως όχημα ειδικού σκοπού ή SPV) δείχνει πως οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι της Τεχεράνης θέλουν να στηρίξουν την πυρηνική συμφωνία του Ιράν. Οι ΗΠΑ αποσύρθηκαν από τη συμφωνία αυτή, γνωστή ως Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (JCPOA), πέρυσι.

Το INSTEX στέλνει επίσης μήνυμα στην Ουάσινγκτον πως οι ευρωπαϊκές χώρες είναι πρόθυμες να εμπορευθούν μονομερώς με το Ιράν παρά τις πιέσεις των ΗΠΑ μέσω των κυρώσεων. Επιπλέον, είναι αξιοσημείωτο πως η Γαλλία αποφάσισε να φιλοξενήσει τον θεσμό αυτόν (σε κτίριο του υπουργείου Εξωτερικών), όταν, σύμφωνα με πληροφορίες, η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετώπισε δυσκολίες στην εύρεση μιας οικοδέσποινας χώρας. Το INSTEX εντάσσεται στο πλαίσιο της προσπάθειας του Παρισιού να υπάρξει μεγαλύτερη «στρατηγική αυτονομία» της ΕΕ και ανεξαρτησία από τις ΗΠΑ. Επιπλέον, το SVP είναι μια τριμερής πρωτοβουλία από τρεις ισχυρές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κάτι που σημαίνει πως οι ΗΠΑ θα πρέπει να σκεφτούν διπλά πριν επιβάλουν κυρώσεις σε τόσο σημαντικούς εταίρους.

Ωστόσο, το μέλλον του SPV είναι αβέβαιο. Οι ευρωπαϊκές εταιρείες μπορεί να φοβηθούν πως το INSTEX δεν θα τους παρέχει αρκετή προστασία από τις αμερικανικές κυρώσεις και έτσι να αρνηθούν να το χρησιμοποιήσουν. Και το Ιράν γνωρίζει την αδυναμία του SPV. Στις 31 Ιανουαρίου, ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών, αρμόδιος για πολιτικές υποθέσεις, Abbas Araqchi, δήλωσε πως «οι Αμερικανοί έχουν ήδη απειλήσει πως θα αντιμετωπίσουν αυτόν τον μηχανισμό». Πράγματι, οι ΗΠΑ έχουν πει πως θα βάλουν το SPV στο στόχαστρο, αν διευκολύνει το εμπόριο αγαθών πέραν των τροφίμων, των φαρμάκων και ανθρωπιστικών αγαθών.

Μια άλλη πηγή αβεβαιότητας για το SPV έγκειται στο πώς το βλέπουν οι Ευρωπαίοι και οι Ιρανοί, με την Τεχεράνη να απευθύνει έκκληση για ταχύτερη ανάπτυξη του μηχανισμού. Σύμφωνα με τη γαλλική κυβέρνηση, το INSTEX θα επικεντρώνεται στο αρχικό στάδιο κυρίως στα τρόφιμα και τα φάρμακα. Το Ιράν, όμως, θέλει το κανάλι αυτό να χρησιμοποιείται για αγαθά στα οποία έχουν επιβληθεί κυρώσεις και με ταχύτερο ρυθμό, δείχνοντας ένα δυνητικό σημείο διαφωνίας μεταξύ της Τεχεράνης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Υπενθυμίζεται ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί να κρατήσει το Ιράν στο Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης από τότε που αποσύρθηκαν οι ΗΠΑ, τον Μάιο του 2018. Ο σχηματισμός του SPV είναι ένας από τους πολλούς παράγοντες που θα μπορούσαν να μεταβάλουν τις λήψεις αποφάσεων του Ιράν. Όμως η Τεχεράνη θα χρειαστεί να αξιολογήσει την αποτελεσματικότητα του SPV στο εμπόριο και να «μετρήσει» αν παρέχει τα οικονομικά οφέλη που χρειάζεται.

Αυτές οι αποφάσεις και τα οφέλη θα καθορίσουν το αν η Τεχεράνη θα συνεχίσει να ακολουθεί το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης και να συνεργάζεται με τους Ευρωπαίους συμμάχους της. Οι σύμμαχοι αυτοί ακολουθούν πολύπλευρη προσέγγιση ως προς τον χειρισμό του Ιράν, όπως φάνηκε από την απόφαση της Γαλλίας να φιλοξενήσει το INSTEX. Όμως η Γαλλία τελικά προσπαθεί να συνεχίσει το ανθρωπιστικό της εμπόριο και τους οικονομικούς δεσμούς της με το Ιράν, παρά το ότι η ίδια και άλλες χώρες του μπλοκ έχουν δώσει έμφαση στην ανάγκη περιορισμού των δραστηριοτήτων του Ιράν στους βαλλιστικούς πυραύλους και στην ανάπτυξη κοινής ευρωπαϊκής θέσης επί του θέματος αυτού, πριν τη σύνοδο για την ασφάλεια της Μέσης Ανατολής και του Ιράν, που θα πραγματοποιηθεί στα μέσα Φεβρουαρίου.