Η πρόκληση των ηλεκτρονικών πληρωμών

Tον τελευταίο καιρό γίνεται ολοένα και εντονότερη συζήτηση για τις ηλεκτρονικές πληρωμές, οι οποίες περιλαμβάνουν τις συναλλαγές που πραγματοποιούνται χωρίς τη χρήση μετρητών. Οι συναλλαγές αυτές εξυπηρετούνται μέσω ηλεκτρονικών καναλιών, το όπως e-banking, το mobile banking, τα POSs κ.λπ., κυρίως με τη χρήση καρτών ή λογαριασμών.

Η διείσδυση των ηλεκτρονικών πληρωμών στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα χαμηλή, όπως φαίνεται και από το γεγονός ότι μόλις το 5% των συναλλαγών γίνεται χωρίς μετρητά (1) με αποτέλεσμα να είμαστε προτελευταίοι (27οι) στην Ε.Ε. βάσει των non-cash πληρωμών ανά κάτοικο (2) (23 πληρωμές ανά έτος έναντι 202 του μέσου όρου της Ε.Ε.). Παρότι θεσμικό πλαίσιο για τις ηλεκτρονικές πληρωμές είναι σε μεγάλο βαθμό εναρμονισμένο με αυτό της Ε.Ε., η χαμηλή διείσδυση των ηλεκτρονικών πληρωμών αποδίδεται σε παράγοντες όπως:

• Η μερική κατανόηση των δυνατοτήτων των ηλεκτρονικών μέσων πληρωμής (κυρίως των καρτών) και η λανθασμένη ενημέρωση ως προς την ασφάλειά τους.

• Η παραοικονομία στην Ελλάδα, που ευνοεί τη χρήση μετρητών.

• Η έλλειψη υποδομών (π.χ. POS) κυρίως στις μικρές επιχειρήσεις, που αποτελούν την πλειοψηφία στην ελληνική οικονομία.

• Η σχετικά χαμηλή διείσδυση του Internet στην Ελλάδα (54% έναντι 79% του μέσου όρου της Ε.Ε.) (3).

• Η χαμηλή διείσδυση των ηλεκτρονικών πληρωμών στις συναλλαγές μικρής αξίας (micropayments), που αποτελούν σημαντικό κομμάτι των συναλλαγών.

Τα οφέλη

Η προσπάθεια αύξησης της χρήσης των ηλεκτρονικών μέσων πληρωμής δεν έχει ως κύριο στόχο την ενίσχυση της εικόνας μίας καινοτόμου οικονομίας, αλλά αποσκοπεί σε πολλαπλά, απτά οφέλη για την οικονομία, όπως είναι τα ακόλουθα:

• Περιορισμός της παραοικονομίας και της φοροδιαφυγής. Το ζήτημα αυτό είναι σημαντικό για την Ελλάδα όπου η παραοικονομία εκτιμάται στο 24% του ΑΕΠ (4) (~43 δισ. ευρώ) και η συνεπαγόμενη φοροδιαφυγή σε 10-15 δισ. ευρώ ετησίως. Η χρήση ηλεκτρονικών πληρωμών αυξάνει τη διαφάνεια των συναλλαγών και υπάρχουν μελέτες που εκτιμούν ότι μία αύξηση της διείσδυσής τους κατά 1% μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση των φορολογικών εσόδων κατά 0,24% (5).

• Περιορισμός του κόστους διαχείρισης των μετρητών. Αφορά σε κόστος που δεν αντιλαμβανόμαστε άμεσα σχετικά με την εκτύπωση, τη μεταφορά, την αποθήκευση, τη φθορά και την απώλεια των μετρητών. Εκτιμάται ότι το κόστος διαχείρισης των μετρητών στην Ε.Ε. ανέρχεται στο 1% του ΑΕΠ της.

• Ανάπτυξη καινοτόμων υπηρεσιών και προϊόντων με επίκεντρο τις ηλεκτρονικές πληρωμές.

Οι νέες βάσεις

Συμπερασματικά, πρέπει να διανύσουμε γρήγορα ένα μακρύ δρόμο για να καλυφθεί ο χαμένος χρόνος. Η προσπάθεια αυτή ευτυχώς, υποστηρίζεται από τις εξελίξεις σε πολλαπλά επίπεδα:

• Οι τεχνολογικές εξελίξεις, κυρίως στον χώρο των mobile συσκευών και του Internet of Τhings, ανοίγουν νέες δυνατότητες για πληρωμές 24/7 από οπουδήποτε. Τα smartphones αντικαθιστούν το πορτοφόλι και τις πλαστικές κάρτες κάνοντας χρήση της δυνατότητας ανέπαφων συναλλαγών. Η σημαντικότερη εξέλιξη στον χώρο αυτό εκτιμούμε ότι θα είναι η ανάπτυξη των Άμεσων Πληρωμών (Instant Payments) που θα καλύψουν και τις μικροπληρωμές.

• Η ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εμπορίου ενισχύει τη διείσδυση των ηλεκτρονικών πληρωμών. Βέβαια, στην Ελλάδα παραμένει σημαντική η χρήση της αντικαταβολής και εδώ υπάρχει ένα σημαντικό στοίχημα για τον περιορισμό της.

• Το Δημόσιο έχει αναγνωρίσει τη σημασία του περιορισμού της χρήσης των μετρητών και δραστηριοποιείται προς την κατεύθυνση αυτή με ενέργειες όπως είναι η κατάργηση των μετρητών στις συναλλαγές με ΔΟΥ και Τελωνεία και η επέκταση της χρήσης του ηλεκτρονικού παραβόλου. Παράλληλα, η υποχρεωτική κατοχή POS από όσους ασκούν οικονομική δραστηριότητα θα απαλείψει ακόμα ένα εμπόδιο για τις συναλλαγές με κάρτες, ενώ αναμένεται και η παροχή κινήτρων σε όσους κάνουν ηλεκτρονικές συναλλαγές (π.χ. φοροελαφρύνσεις).

• Τα capital controls είχαν ως σημαντική συνέπεια την αύξηση της χρήσης των καρτών (κυρίως των χρεωστικών), αλλά και των άμεσων πληρωμών μέσω e-banking. Είναι χαρακτηριστικό ότι τον Ιούλιο διπλασιάστηκαν - σε σχέση με τον Ιούνιο- οι συναλλαγές με κάρτα και, παρά τη μικρή κάμψη τους, τους επόμενους μήνες, παρέμειναν σε ιδιαίτερα αυξημένα επίπεδα (~+90% σε σχέση με τον Ιούνιο). Οι ενδοιασμοί πολλών καταναλωτών κάμφθηκαν και απομυθοποιήθηκε η «δυσκολία» χρήσης των καρτών και του e-banking, ενώ παράλληλα αναγνωρίστηκαν τα πολλαπλά τους οφέλη.

• Οι αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο αναμένεται να έχουν σημαντικό αντίκτυπο:
- Η PSD2 -αναμένεται να τεθεί σε εφαρμογή μέχρι τις αρχές 2018- ανοίγει τον ανταγωνισμό και εκτός των τραπεζών δημιουργώντας το πλαίσιο για την ανάπτυξη νέων value-added υπηρεσιών και θέτει υψηλότερα standards προστασίας των πληρωτών και ασφάλειας των συναλλαγών.
- Η εφαρμογή του SEPA II εισάγει αλλαγές προς την κατεύθυνση της ομογενοποίησης των ανταλλασσόμενων αρχείων μεταξύ Παρόχων Πληρωμών και συναλλασσομένων που αναμένεται ότι θα δώσουν ώθηση στη χρήση ηλεκτρονικών πληρωμών σε επίπεδο επιχειρήσεων.

Όλες αυτές οι αλλαγές και κυρίως η έλευση νέων ανταγωνιστών πέραν του τραπεζικού χώρου, αλλάζουν δραματικά το τοπίο στον χώρο των πληρωμών. Επίκεινται εξελίξεις με επίκεντρο τη χρήση των κινητών συσκευών, των καρτών – κυρίως χρεωστικών – και άμεσων πληρωμών με χρήση του e-banking.

Οι τράπεζες αντιμετωπίζουν ένα στοίχημα και πρέπει να αποφύγουν να δεχθούν παθητικά τις αλλαγές. Αντίθετα, πρέπει να αναγνωρίσουν τις ευκαιρίες σε μία αναπτυσσόμενη αγορά, εκμεταλλευόμενες το γεγονός ότι έχουν μία ευρεία σχέση με τους πελάτες τους -πέρα από τα στενά πλαίσια των πληρωμών- και μπορούν να παρέχουν νέες, ολοκληρωμένες υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας με αφορμή τις εξελίξεις στον χώρο των πληρωμών.

*Διευθύντρια Group Digital Banking – Τράπεζα Πειραιώς

1. Schmiedel, H., G. Kostova and W. Ruttenberg (2012), "The Social and Private Costs of Retail Payment Instruments. A European Perspective", European Central Bank, Occasional Paper Series, no. 137 / 2. European Central Bank
3. Eurostat / 4. European Commission / 5. Zandi, M. and Singh, V. (2013). The Impact of Electronic Payments on Economic Growth. Moody's analytics.

Δείτε όλο το αφιέρωμα για τις ψηφιακές πληρωμές εδώ