Η Κίνα «εξαφάνισε» το χαρτί και την... Ιστορία

Από το 2015 είχα διαπιστώσει ότι στην Κίνα το χαρτί κυκλοφορούσε όσο πιο λίγο γινόταν. Και μου είχε κάνει εντύπωση ότι σε μεγάλα ξενοδοχεία ήσαν άφαντες οι εφημερίδες και τα περιοδικά. Τώρα, 10 χρόνια μετά σχεδόν, ο Αμερικανο-σέρβος καθηγητής οικονομίας και συγγραφέας Μπράνκο Μιλάνοβιτς, σ’ ένα ενδιαφέρον άρθρο του, μας πληροφορεί ότι το χαρτί είναι άφαντο στην Κίνα.  

Και αυτό είναι παράξενο αν λάβουμε υπόψη μας ότι το χαρτί είναι μια από τις μεγάλες κινεζικές εφευρέσεις. «Αυτό που είναι εντυπωσιακό, γράφει ο Μπράνκο Μιλάνοβιτς, είναι η εξαφάνιση του χαρτιού ως μέσου μεταφοράς πληροφοριών, στη σημερινή Κίνα, όπου εξαφανισμένες είναι και οι εφημερίδες». 

Προσθέτει δε ότι η εξαφάνιση αυτή, δεν πρέπει να συνδέεται μόνον με το σύστημα της ηλεκτρονικής επιτήρησης που υπάρχει στη χώρα, διότι στο κάτω – κάτω, σε κάποιο βαθμό, η ίδια η ιδεολογική προπαγάνδα επηρεάζεται από την εξέλιξη που παρατηρείται.  

Στο παρελθόν, κινεζικά μουσεία που συνδέονταν με διάφορες εκδηλώσεις του ΚΚ Κίνας είχαν εκθέσει μια ποικιλία από επίσημα εγκεκριμένες δημοσιεύσεις - ομιλίες, ψηφίσματα και βιογραφίες, ανθρώπων του κόμματος, αλλά και του Μάο που το έφερε στην εξουσία.

Σαγκάη: Το μοναδικό βιβλίο

Σχεδόν τίποτα από αυτά δεν μένει. Στο εξαιρετικό μουσείο της Σαγκάης που είναι αφιερωμένο στο ιδρυτικό συνέδριο του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος, υπάρχει μόνο ένα βιβλίο που ο επισκέπτης μπορεί να αγοράσει από το κατάστημα του μουσείου, στο οποίο πωλούνται στυλό, κονκάρδες, ομπρέλες, παιχνίδια, τσάντες και αλλά είδη όχι όμως γραπτά έγγραφα. Μάταια θα έψαχνε κανείς για στοιχειώδεις δημοσιεύσεις όπως η Ιδρυτική Πράξη του ΚΚΚ, τα πρώτα του ψηφίσματα, η «μεγάλη πορεία» του και άλλα σχετικά.

Επιπλέον, βλέποντας κανείς τα πλούσια εκθέματα του Μουσείου που αφορούν το κίνημα του Νέου Πολιτισμού της δεκαετίας του 1920 και τις πολυάριθμες εκδόσεις που εκτίθενται στο μουσείο, αναρωτιέται τι θα μπορούσε να σωθεί στο μέλλον από παρόμοια πολιτιστικά κινήματα του σήμερα; Αντίγραφα email; Φορητοί υπολογιστές όπου αποθηκεύονται τα κείμενα;

Αυτή η αποϋλοποίηση των πληροφοριών μπορεί να εκτιμηθεί, ίσως μερικές φορές υπερβολικά, δεδομένων των σχετικά μέτριων κερδών στην αποτελεσματικότητα που επιτυγχάνονται σε σύγκριση με το παλαιότερο σύστημα. Όμως οι εγκωμιάζοντες αγνοούν ένα σημαντικό χαρακτηριστικό: οι αλληλεπιδράσεις των ανθρώπων δεν βασίζονται αποκλειστικά στο παρόν. Οι αλληλεπιδράσεις και οι απόψεις μας είναι τόσα πολλά «μπουκάλια πεταμένα στη θάλασσα», με την ελπίδα να εξηγήσουμε την τρέχουσα σκέψη μας και να μεταφέρουμε στο μέλλον τι νιώθουμε και τι έχουμε μάθει.

Αυτό είναι το πλεονέκτημα ενός γραπτού συστήματος σε σύγκριση με το προφορικό. Το προφορικό σύστημα δεν μπορούσε ούτε να μεταδώσει πληροφορίες με την πάροδο του χρόνου, ούτε να το κάνει με ακρίβεια. Αν έχουμε τους στίχους του Ομήρου σήμερα αυτό το οφείλουμε σε κάποιον που κατάφερε τελικά να τους γράψει.

Τα πράγματα δεν θα είχαν έρθει σε εμάς αν δεν είχαν διατηρηθεί σε γραπτά από πάπυρο. Ή, ακόμα καλύτερα, όπως έκαναν οι Αιγύπτιοι, οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι, η διατήρηση ορισμένων γεγονότων σκαλίστηκε στον λίθο. Ήταν πιο ανθεκτικό μέσο από το χαρτί - αλλά ήταν δύσκολο να χαραχτεί και να μεταφέρει μεγαλύτερα και πιο περίπλοκα μηνύματα. 

Όταν λοιπόν σε μια κοινωνία, η οποία έχει και κορυφαίο ιστορικό παρελθόν, το χαρτί ως μέσο μεταφοράς πληροφοριών εξαφανίζεται, αυτό δεν είναι ασήμαντο γεγονός. 

Η ηλεκτρονική αποθήκευση

Το αν οι πληροφορίες σχετικά με ένα μικρογεγονός  είναι επικολλημένες σε ένα κομμάτι χαρτί ή αποθηκεύονται στο κινητό τηλέφωνο δεν έχει σημασία για τις μελλοντικές γενιές. Αλλά η τοποθέτηση ολόκληρης της σύγχρονης γνώσης σε ηλεκτρονική μορφή είναι επικίνδυνη.

Μπορούμε ήδη να δούμε τα πρώτα αποτελέσματα αυτής της εξέλιξης. Το ηλεκτρονικό σύστημα αποθήκευσης είναι αρκετά παλιό, ώστε να έχουμε παρατηρήσει ότι πολλοί ιστότοποι, σύνδεσμοι και ιστολογία όπου είχαν αποθηκευτεί πληροφορίες έχουν ήδη σπάσει, διαγραφεί ή έχουν μετακινηθεί αλλού.

Οι πληροφορίες σχετικά με το εισόδημα των νοικοκυριών ή τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων που συλλέχθηκαν στο παρελθόν, σε πολλές περιπτώσεις χάνονται επειδή τα συστήματα λογισμικού που χρησιμοποιούνται για την ανάγνωση και την επεξεργασία τέτοιων πληροφοριών έχουν αλλάξει.

Κατά ειρωνικό τρόπο, αλλά καθόλου περίεργο, όλες οι πληροφορίες που μπορούμε να πάρουμε σχετικά με κάποιες προηγούμενες έρευνες πληθυσμού (και δεν μιλάω εδώ για αρχαία δεδομένα, αλλά για πληροφορίες είκοσι ετών) προέρχονται από τις έντυπες περιλήψεις τέτοιων πηγών.

Το ίδιο συμβαίνει και με τις σοβιετικές πηγές και έρευνες σχετικών με τα νοικοκυριά. Τα περισσότερα δεδομένα είναι πλέον άφαντα, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Και αυτό αποδίδεται στη σύγχρονη τεχνολογία. Επειδή δε παρόμοια φαινόμενα, όχι όμως σε ευρεία κλιμάκια, έχουν παρουσιαστεί και στην Αμερική, το ερώτημα που αναδύεται είναι αυτό της εξαφάνισης πολιτισμών λόγω της ανυπαρξίας αλφαβητισμού. Συμπληρωματικά, τι μπορεί να σημαίνει μια τέτοια εξέλιξη και ποιες θα μπορούσαν να είναι οι προεκτάσεις της; 

Κατά την εκτίμησή μας, η απομάκρυνση από το χαρτί αποτελεί πλήγμα σοβαρό στη διάχυση της αποθηκευμένης γνώσης. Είναι εμπόδιο στο να αποκτήσει ένα άτομο τις γνώσεις που θέλει διανύοντας τις κουραστικές διαδρομές που μας επιτρέπουν να μαθαίνουμε. «Χωρίς μια μεγάλη εσωτερική δύναμη, ακόμα και το πολυτιμότερο πτυχίο, άμα είναι αγορασμένο με χρήματα, δεν προσφέρει πραγματική γνώση και δεν ευνοεί καμιά αυθεντική μεταμόρφωση του πνεύματος....».   

Αυτά μεταξύ άλλων, γράφει στο βιβλίο του «Η χρησιμότητα του αχρήστου» (Εκδόσεις Άγρα) ο Nuccio Οrdine, υπαινισσόμενος ότι η σύγχρονη τεχνολογία, παρά το ότι είναι προϊόν της γνώσης, τελικά περικλείει τους σπόρους της καταστροφής της.

Και επειδή μιλάμε για την Κίνα, ας θυμηθούμε τον Χόρχε Λουις Μπόρχε, που έγραψε ότι όποιος ορθώνει τείχη μπορεί εύκολα να κάψει βιβλία στην πυρά. Διότι σε αμφότερες τις περιπτώσεις, καταλήγει, καλείται να κάψει το παρελθόν. Ιστορικά, ο άνθρωπος που διέταξε την κατασκευή του σχεδόν άπειρου Σινικού Τείχους ήταν εκείνος ο πρώτος αυτοκράτορας, ο Τσίν Σι Χουάνγκ-τι, ο ίδιος που είχε προστάξει να καούν όλα τα βιβλία πριν απ' αυτόν. Το γεγονός ότι τα δύο αυτά κολοσσιαία εγχειρήματα  ήταν έργο ενός ανθρώπου και, κατά κάποιον τρόπο, τον χαρακτήρισαν, θα πρέπει να προβληματίσει.

Όλους αυτούς που έχουν ακόμα αυτή τη δυνατότητα.