Κινητή τηλεφωνία: Ο κίνδυνος «ελεύθερης πτώσης»

Τα τελευταία όμως χρόνια, είναι γεγονός η σημαντική υστέρηση του κλάδου κινητής τηλεφωνίας στην Ελλάδα από τα αντίστοιχα μεγέθη και την πορεία της υπόλοιπης Ευρώπης. Αυτό φωτογραφίζει τη μετάταξή του από την ανάπτυξη στη στασιμότητα και προκαλεί φόβους για τη μελλοντική πορεία.

Αδιαμφισβήτητα, η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει τον κλάδο της κινητής τηλεφωνίας, τόσο σε οικονομικό όσο και σε αναπτυξιακό επίπεδο. Η μείωση της αγοραστικής δύναμης του Έλληνα, η πίεση για μείωση κόστους στις επιχειρήσεις και η έλλειψη προθυμίας για επενδύσεις, σε συνδυασμό με το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο και την έμμεση δημοσιονομική επιβάρυνση, λειτούργησαν και λειτουργούν καθαρά αρνητικά.

Στο σύνολο της ελληνικής αγοράς, τα έσοδα κινητής τηλεφωνίας από υπηρεσίες συνεχίζουν τη συστηματική μείωση που ξεκίνησε το δεύτερο τρίμηνο του 2008.

Ειδικότερα, τα έσοδα του κλάδου σημείωσαν πτώση της τάξεως του 16% το 2010, με μείωση περίπου 13% το 2011 και το 2012. Στο πρώτο εξάμηνο του 2013, η τάση συνεχίζεται με μείωση της τάξεως του 13% περίπου, ενώ για το σύνολο του έτους οι προβλέψεις κάνουν λόγο για πτώση 15%.

Να σημειωθεί ότι τα έσοδα στο σύνολο του κλάδου έχουν μειωθεί περισσότερο από 50% σε σχέση με το 2008 και είναι πλέον στα επίπεδα του 2002-2003.

Η ελληνική αγορά κινητής τηλεφωνίας βρίσκεται σε πολύ δυσχερή θέση, ακόμη και όταν συγκριθεί με τις υπόλοιπες χώρες του Νότου όπως η Ισπανία και η Ιταλία, καθώς παρουσιάζει τη μεγαλύτερη καταγεγραμμένη κάμψη εσόδων.

Σημαντικοί παράγοντες που οδηγούν στη μείωση των εσόδων στον κλάδο είναι τόσο η ευρύτερη οικονομική κρίση που διανύει η ελληνική αγορά στο σύνολό της, με σημαντικές επιπτώσεις στο εισόδημα του καταναλωτή, όσο και η έλλειψη νέων υπηρεσιών, ο έντονος ανταγωνισμός τιμών, καθώς και ο κορεσμός στις υπηρεσίες φωνής.

Συνεπώς, τόσο η μείωση της ζήτησης όσο και οι αυξανόμενες επισφάλειες, που πλέον ανέρχονται στο 10% των εσόδων, ενώ για παράδειγμα ήταν λιγότερο από 1% το 2007, έχουν επιδράσει σημαντικά και βεβαίως αρνητικά στον κλάδο και στους βασικούς παρόχους.

Όσο αφορά τα έσοδα ανά πελάτη (ARPU), μειώθηκαν συστηματικά από το 2008, και με ρυθμούς σχεδόν διπλάσιους σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη, μέχρι το εννεάμηνο του 2009, όπου η μείωση συνδρομητών σταδιακά αντιστάθμισε αυτήν την πτωτική τάση με οριακά σημάδια ανάκαμψης.

Τα κέρδη προ φόρων, τόκων και αποσβέσεων (EBITDA) για το 2011 μειώθηκαν στα 1.133 εκατ. ευρώ, επίπεδα χαμηλότερα και από το 2003, καταγράφοντας πτώση της τάξεως του 3% από το 2010.

Το 2012 η μείωση αυτή συνεχίστηκε. Σε σχέση με τα υψηλά του 2008, το EBITDA καταγράφει σωρευτική πτώση της τάξεως του 35%.

Τόσο οι ρυθμιστικές παρεμβάσεις στα τέλη τερματισμού όσο και ο έντονος ανταγωνισμός που οδηγεί σε συνεχή μείωση των τιμών έχουν συρρικνώσει σημαντικά το EBITDA και κατά συνέπεια τη δυνατότητα επενδύσεων για την περαιτέρω ανάπτυξη υπηρεσιών στη μεταφορά δεδομένων, σύμφωνα με τις διεθνείς εξελίξεις και τάσεις της εποχής.

Προκειμένου να υπάρχει μέτρο σύγκρισης σημειώνεται ότι στην υπόλοιπη Ευρώπη η μείωση του EBITDA από τα υψηλά του 2008 είναι της τάξεως του 7,5%. Όσον αφορά τα περιθώρια EBITDA, καταγράφουν οριακή πτώση στο 35% περίπου, από το 37% το 2008, ενώ το ποσοστό επενδύσεων ως ποσοστό του EBITDA κυμαίνεται από 10% έως 12% την περίοδο 2009-2012.

Αντίστοιχη είναι η εικόνα και στα κέρδη προ φόρων, με κατακόρυφη πτώση από τα υψηλά του 2008, όταν στο σύνολο του κλάδου παρουσιάστηκαν κέρδη ύψους 718 εκατ. ευρώ. Το 2010, ο κλάδος παρουσίασε ζημίες της τάξεως των 836 εκατ. ευρώ με πτώση 23% σε σχέση με το 2009. Τα έτη 2011 και 2012 η εικόνα στα κέρδη προ φόρων βελτιώθηκε, με τα έκτακτα έσοδα να αντιστρέφουν την τάση, χωρίς όμως να διαφαίνεται επιστροφή σε επαναλαμβανόμενη λειτουργική κερδοφορία και σε επενδύσεις από μη διανεμηθέντα κέρδη.

Το νομικό πλαίσιο, όσο και η έμμεση δημοσιονομική επιβάρυνση έχουν σαφώς δημιουργήσει μια σημαντική επιβράδυνση του κλάδου στην Ελλάδα, με μειωμένες πλέον δυνατότητες για επενδύσεις. Τόσο το χρηματοοικονομικό περιβάλλον γενικότερα όσο και η έλλειψη δυνατότητας για άντληση κεφαλαίων έχουν επιπτώσεις στις προοπτικές ανάπτυξης.

Παρ' όλα αυτά, η τεχνολογία διεθνώς εξελίσσεται. Με την αύξηση του όγκου δεδομένων που μεταφέρεται μέσω της κινητής τηλεφωνίας να αναμένεται στο 90% τα επόμενα πέντε έτη, η ανάγκη για αναβάθμιση των δικτύων σε 4G είναι πλέον μονόδρομος για να υπάρχει σύγκλιση της ελληνικής αγοράς με την υπόλοιπη Ευρώπη.

Η πρόσφατη κίνηση από τη Wind και τη Vodafone για σύμπραξη στην ανάπτυξη και υποστήριξη του δικτύου είναι ενδεικτική των προτεραιοτήτων του κλάδου.

Σε αυτό το περιβάλλον, και με την πιθανή ανάπτυξη υποδομών, για να υπάρξει απάντηση στις νέες τεχνολογικές απαιτήσεις, να τοποθετείται σε βάθος χρόνου, η προσφορά υπηρεσιών με μοναδικό άξονα ανταγωνισμού την τιμή θα πιέσει ακόμη περισσότερο τα περιθώρια των βασικών παικτών του κλάδου, δημιουργώντας ενδεχομένως συνθήκες ελεύθερης πτώσης στα αποτελέσματα.

Αναμφίβολα, ο κλάδος της κινητής τηλεφωνίας, από τον οποίο εξαρτάται και η μείωση του ψηφιακού χάσματος στην Ελλάδα, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τις mobile υπηρεσίες, βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή. Λαμβάνοντας υπ' όψιν το οικονομικό περιβάλλον και τη δυσκολία εύρεσης επενδυτικών πόρων, οι διαθέσιμες επιλογές δεν είναι εύκολες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν επιλογές.

Σε διεθνές επίπεδο, για παράδειγμα, παρατηρείται μια τάση υπέρ των συνδυαστικών υπηρεσιών, που περιλαμβάνουν φωνή, δεδομένα αλλά και περιεχόμενο. Ενδεικτική είναι η κίνηση της Vodafone στη Γερμανία, με την εξαγορά του παρόχου καλωδιακής τηλεόρασης Kabel προς 10 δισ. δολάρια.

Να σημειωθεί ότι πρόκειται για τη δεύτερη μεγαλύτερη εξαγορά στον κλάδο μετά την εξαγορά της Vergin Media από τη Liberty Global προς 16 δισ. δολάρια, που καταδεικνύει τη σαφή στροφή ενός πανευρωπαϊκού operator, η οποία ανοίγει μάλλον τον δρόμο για την περαιτέρω ανάπτυξη των συνδυαστικών υπηρεσιών σε όλη την Ευρώπη.

Ασφαλώς οι συνθήκες δεν είναι παντού ίδιες, ούτε υπάρχουν μαγικές λύσεις γενικής εφαρμογής.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, η δυνατότητα του κλάδου να βρει τον δρόμο της προσαρμογής στις νέες συνθήκες της ελληνικής αγοράς θα εξαρτηθεί κυρίως από την ικανότητα των διοικήσεων -και βεβαίως και των μετόχων- να συναινέσουν σε γενναίες αποφάσεις που θα προσφέρουν διαφοροποίηση στον μεταξύ τους ανταγωνισμό.

* Στέλεχος της αγοράς, με πείρα στις επενδύσεις, αλλά και στον χώρο των τηλεπικοινωνιών, που επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία του.