Το μέλλον των συναλλαγών είναι εδώ και είναι... ψηφιακό

Oι συνεχείς παρεμβάσεις για περαιτέρω ενίσχυση των ηλεκτρονικών πληρωμών, ώστε να αντιμετωπιστεί η φοροδιαφυγή, για παράδειγμα μέσω μείωσης του ορίου συναλλαγών για μετρητά στους ιδιώτες και αποκλειστικής χρήσης ηλεκτρονικών συναλλαγών για τις επιχειρήσεις, δείχνουν τις προοπτικές της συγκεκριμένης αγοράς. Ταυτόχρονα, όμως, καταγράφονται και πισωγυρίσματα, όπως ο μεγάλος αριθμός μη ενεργών POS, κυρίως από μικροεπαγγελματίες, οι καθυστερήσεις και τα προβλήματα στην υιοθέτηση των ηλεκτρονικών πληρωμών από κρατικούς φορείς ή κρατικές επιχειρήσεις κ.ά.

Παρά τη σημαντική πρόοδο, το 88% των συναλλαγών στην Ελλάδα εξακολουθούν να πραγματοποιούνται με μετρητά, ποσοστό που είναι ένα από τα μεγαλύτερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ωστόσο, το 39% των καταναλωτών δήλωσαν σε πρόσφατη έρευνα πως οι κάρτες και άλλοι τρόποι χωρίς μετρητά είναι πλέον η προτιμότερη μέθοδος συναλλαγών.

Τα στοιχεία των τελευταίων ετών αποδεικνύουν πως οι Έλληνες αγκάλιασαν τις νέες υπηρεσίες, που στην ουσία εκτοξεύθηκαν μετά την επιβολή των κεφαλαιακών ελέγχων στα μέσα του 2015. Ο αριθμός των συναλλαγών μέσω πιστωτικών, χρεωστικών και προπληρωμένων καρτών φτάνει πλέον το 1,5 εκατομμύριο ημερησίως.

Η μεγάλη αύξηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών συνδέεται και με την ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εμπορίου. Περίπου 3,5 εκατομμύρια Έλληνες αγόρασαν τον τελευταίο χρόνο μέσω του Διαδικτύου προϊόντα ή υπηρεσίες συνολικής αξίας 5 δισ. ευρώ. Μάλιστα, το 75% των συναλλαγών αφορούν ελληνικά ηλεκτρονικά υποκαταστήματα, ο αριθμός των οποίων φτάνει πλέον τα 7.000. Για τις ηλεκτρονικές αγορές τους οι Έλληνες χρησιμοποιούν κυρίως χρεωστικές κάρτες (64%), ενώ το 57% δηλώνει πως πληρώνει με αντικαταβολή, ενώ το 9% χρησιμοποιεί την Paypal.

Τα περιθώρια ανάπτυξης τόσο του ηλεκτρονικού εμπορίου όσο και των ηλεκτρονικών συναλλαγών είναι, πάντως, τεράστια. Παρά τον θόρυβο των τελευταίων ετών για το Διαδίκτυο, παρά τα στοιχεία που δείχνουν πως πολλά ηλεκτρονικά καταστήματα αναπτύσσονται με ταχύτερους ρυθμούς από τους παραδοσιακούς ανταγωνιστές τους με τις βιτρίνες στους εμπορικούς δρόμους, η πραγματικότητα είναι ελαφρώς διαφορετική. Μόνο το 3% περίπου του παγκόσμιου εμπορίου πραγματοποιείται σήμερα online! Οι ρυθμιστικοί περιορισμοί ανά χώρα και το δαιδαλώδες χρηματοπιστωτικό σύστημα θεωρούνται δύο από τις αιτίες για την καθυστέρηση στην ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εμπορίου, ακόμα και εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Οι τράπεζες και τα ψηφιακά κανάλια

Όπως είχε υποστηρίξει προ εβδομάδων και η διοίκηση της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών (ΕΕΤ), «τα ψηφιακά κανάλια κερδίζουν ήδη σημαντικό έδαφος στην Ελλάδα, εις βάρος του ρόλου του παραδοσιακού τραπεζικού καταστήματος και οι εξελίξεις είναι εντυπωσιακές».

Μόνο το 23% των εγχρήματων συναλλαγών πραγματοποιούνται σήμερα μέσω των τραπεζικών καταστημάτων, ενώ το 2014 το αντίστοιχο ποσοστό βρισκόταν κοντά στο 40%. Το 37% των συναλλαγών πραγματοποιούνται πλέον μέσω Διαδικτύου (e-banking ή mobile banking), έναντι 19% στο 2014. Το 33% μέσω ATM, έναντι 35% στο 2014, και περίπου 7% μέσω APS (Αυτομάτων Συστημάτων Πληρωμών). Το 2017 πραγματοποιούνταν περίπου 27 συναλλαγές mobile banking κάθε λεπτό και περίπου 416.000 είσοδοι (logins) καθημερινά. Ταυτόχρονα καταγράφηκαν 277 συναλλαγές μέσω web banking ανά λεπτό με τη συνολική αξία των τραπεζικών συναλλαγών μέσω του Διαδικτύου στα 221,7 δισ. ευρώ.

Από τα ίδια στοιχεία, που είχε παρουσιάσει σε πρόσφατο συνέδριο, ο πρόεδρος της ΕΕΤ, Νίκος Καραμούζης, προκύπτει επίσης πως από το τέλος του 2014 μέχρι τον Ιούνιο του 2018, οι ενεργοί πελάτες στο internet banking αυξήθηκαν 131% φτάνοντας τα 2,6 εκατομμύρια, ο αριθμός των συναλλαγών ετησίως αυξήθηκε κατά 147% στα 150 εκατομμύρια, ενώ η αξία των συναλλαγών αυξήθηκε κατά 84% σε ετήσια βάση 240 δισ. ευρώ. Στον τομέα του mobile banking, από το τέλος του 2014 μέχρι το πρώτο εξάμηνο του 2018, οι ενεργοί πελάτες αυξήθηκαν κατά 465% σε 1,2 εκατομμύρια, οι ετήσιες συναλλαγές εκτοξεύθηκαν κατά 1,270% (20,8 εκατομμύρια συναλλαγές), ενώ η αξία τους αυξήθηκε σε ετησιοποιημένη βάση κατά 785% στα 6,1 δισ. ευρώ.

Τα εγκατεστημένα στην Ελλάδα POS ξεπέρασαν τις 700.000 τον Ιούλιο του 2018 έναντι μόλις 130.000 στο τέλος του 2014, κυρίως εξαιτίας των capital controls. Την ίδια στιγμή, όμως, ο κ. Καραμούζης επισήμανε πως «αρκετά POS παραμένουν ανενεργά, στοιχείο επιβεβαιωτικό προσπάθειας φοροδιαφυγής, κυρίως από μικρο-επαγγελματίες».

Θετικά στην ανάπτυξη των ηλεκτρονικών πληρωμών συνέβαλε η συνεχής αύξηση της διείσδυσης των ευρυζωνικών υπηρεσιών μετάδοσης δεδομένων μέσω των δικτύων κινητής τηλεφωνίας. Οι υπηρεσίες mobile broadband από το 47,1% των χρηστών το 2015 αυξήθηκαν στο 59,1% των χρηστών κινητής τηλεφωνίας το 2017. Η αξία των συναλλαγών με ηλεκτρονικά μέσα πληρωμών έφτασε από τα 8,9 δισ. ευρώ το 2015 σε 21,5 δισ. ευρώ το 2017.

«Η ταχύτητα και η αποτελεσματικότητα της τεχνολογικής μας αναβάθμισης, καθώς και της λειτουργικής και επιχειρησιακής μας προσαρμογής, κυρίως, στην επιτυχή εμπορευματοποίηση των νέων front and back office ψηφιακών εφαρμογών με ανταγωνιστικό κόστος» θεωρείται από τον πρόεδρο της ΕΕΤ ένας από τους τρεις παράγοντες που θα κρίνουν τη μάχη του ανταγωνισμού στον τραπεζικό κλάδο. Οι άλλοι δύο είναι η «ικανότητά μας να διαχειριστούμε αποτελεσματικά και να μειώσουμε ταχύτατα το σημαντικό ύψος των NPEs (σ.σ. μη εξυπηρετούμενα ανοίγματα), διατηρώντας παράλληλα τη χρηματοοικονομική μας ευρωστία, την πρόσβαση στις αγορές και την εμπιστοσύνη πελατών και εποπτικών αρχών» και η «ικανότητα της κάθε τράπεζας να ενισχύει καθημερινά τα άυλα και ποιοτικά στοιχεία του ανταγωνισμού, που κατά την γνώμη μου αποτελούν και το διαρκές και μονιμότερο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα».

«Αντιλαμβάνομαι τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι τράπεζες με τα κόκκινα δάνεια και την ελλιπή ρευστότητα, αλλά αν ενεργήσουν μόνον αμυντικά, έχοντας ως προτεραιότητα μόνον την επιβίωση, όταν ανοίξουν τα κεφαλαιακά σύνορα και εφαρμοστεί πλήρως η PSD2 θα βρεθούν εκτεθειμένες απέναντι σε δριμύ ανταγωνισμό τόσο από ξένες ή και ελληνικές δυναμικές τράπεζες (challenger banks) όσο και από τεχνολογικούς γίγαντες, τους λεγόμενους σήμερα GAFA, που θα αποσπάσουν σημαντικό μέρος από τη δραστηριότητα και την κερδοφορία τους», δήλωνε προ εβδομάδων στο Euro2day.gr ο κ. Βασίλης Τραπεζάνογλου, Σύμβουλος Ψηφιακής Καινοτομίας, Ιδρυτής και Πρόεδρος της DISC A.E., που έστησε τη Winbank πριν από σχεδόν δύο δεκαετίες.

Μια ιδέα για το τι συμβαίνει στις πιο ώριμες αγορές, όπως επισημαίνει και ο κ. Τραπεζάνογλου, δίνει η πρόσφατη επέκταση της Marcus, της αποκλειστικά διαδικτυακής εμπορικής τράπεζας που δημιούργησε η Goldman Sachs στη Μ. Βρετανία. Η Marcus εισήλθε προ εβδομάδων στη βρετανική αγορά προσφέροντας λογαριασμό καταθέσεων με επιτόκιο τριπλάσιο έναντι των παραδοσιακών τραπεζών. Μέσω της Marcus η Goldman Sachs μέσα σε δύο χρόνια απέκτησε έκθεση περί τα 26 δισ. δολάρια στη λιανική τραπεζική των ΗΠΑ. Τώρα επεκτείνει το μοντέλο σε ώριμες αγορές όπως η Μ. Βρετανία.

Oι διεθνείς πρωτοβουλίες

Η σημασία που αποδίδουν οι κυβερνήσεις και οι διεθνείς οργανισμοί στην ανάπτυξη των ηλεκτρονικών συναλλαγών και του οικοσυστήματος των τεχνολογιών που συνδέονται με τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες επιβεβαιώνεται και από την πρόσφατη υιοθέτηση της λεγόμενης «Bali Fintech Agenda». Πρόκειται για σχέδιο δώδεκα σημείων επί του οποίου συμφώνησαν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και η Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank) με στόχο την περαιτέρω ανάπτυξη των ηλεκτρονικών συναλλαγών, την ενίσχυση της ασφάλειας, τη δημιουργία κοινών τεχνολογικών προτύπων κ.ά.

Η ασφάλεια των συναλλαγών αποτελεί κύριο μέλημα των κυβερνήσεων και των διεθνών οργανισμών. Τα στοιχεία δείχνουν πως οι διαδικτυακές απάτες κοστίζουν πλέον κοντά στο 1,8 δισ. ευρώ ετησίως και αυξάνονται σε αριθμό με ετήσιο ρυθμό περί το 10% το χρόνο. Την ίδια στιγμή, όμως, τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για Ασφαλείς Συναλλαγές (European Association for Secure Transactions - EAST) δείχνουν πως οι απώλειες των χρηστών για συναλλαγές σε ATMs βρέθηκαν στο πρώτο εξάμηνο του 2018 στα χαμηλότερα επίπεδα από το 2005. Σύμφωνα με το European Payment Terminal Crime Report, οι συνολικές απώλειες χρηστών καρτών από κακόβουλες επιθέσεις έφτασαν τα 107 εκατ. ευρώ με τα περιστατικά να καταγράφουν πτώση κατά 43% σε σχέση με το εξάμηνο του 2017 (από 11,934 σε 6,790).

Η παγκόσμια πίτα των συναλλαγών (πληρωμή λογαριασμών, μεταφορά κεφαλαίων, αγορά προϊόντων και υπηρεσιών κ.ά.) εκτιμάται κοντά στα 110 τρισεκατομμύρια δολάρια. Αυτή ακριβώς την τεράστια αγορά επιδιώκουν να κατακτήσουν οι νέοι παίκτες, με χρήση τεχνολογιών που ξεκινούν από τις φορητές συσκευές και φτάνουν μέχρι τα κρυπτονομίσματα και το blockchain.

Την ίδια αγορά βλέπουν και οι τράπεζες, είτε επειδή θέλουν να διατηρήσουν τα σημερινά μερίδιά τους είτε γιατί εξαιτίας της τεχνολογίας παρατηρούνται μεγάλες ανατροπές.