Ανώμαλη προσγείωση στην πραγματικότητα

Η καλοκαιρινή... ευφορία έδωσε τη θέση της στον προβληματισμό. Τέσσερις αιτίες θολώνουν τις αποφάσεις της 21ης Ιουλίου. Τα λάθη της Ευρώπης. Καταστροφική η εφαρμογή του "χρυσού κανόνα".

Δημοσιεύθηκε: 6 Σεπτεμβρίου 2011 - 08:16

του Κ. Μποτόπουλου*

Γιατί ο φετινός Αύγουστος μας έκοψε τα λίγα φτερά που μας είχαν απομείνει. Οι τέσσερις δυσοίωνες εξελίξεις. Οι επιπτώσεις των φινλανδικών αξιώσεων, οι συστημικές διαστάσεις της κρίσης και η επιστροφή της ύφεσης.

Τώρα που έφυγε μπορούμε να το πούμε: ο φετινός Αύγουστος μας έκοψε τα λίγα φτερά που μας είχαν απομείνει. Και δεν αναφέρομαι μόνο στη χώρα μας, αλλά και στην Ευρώπη, ακόμα και στην παγκόσμια οικονομία.

Η σχετική ευφορία μετά τη συμφωνία στη σύνοδο κορυφής της 21ης Ιουλίου -με τη νέα βοήθεια προς την Ελλάδα και το νέο σχέδιο για την οικονομική διακυβέρνηση της Ευρώπης- πολύ γρήγορα θάφτηκε κάτω από 4 μείζονες εξελίξεις, ανατρεπτικές του κλίματος, αλλά, φοβούμαι, διόλου απρόβλεπτες εν όψει της παγκόσμιας διαχείρισης της κρίσης.

*Για πρώτη φορά τόσο εμφανώς, η Ευρωπαϊκή Ένωση θέτει η ίδια εν αμφιβόλω τις αποφάσεις της. Η πρακτική συνέπεια της καταρχήν θετικής συμφωνίας της 21ης Ιουλίου δεν υπήρξε το ξεμπλοκάρισμα πόρων, ούτε η απαρχή ενός ευρωπαϊκού σχεδίου Μάρσαλ, ούτε η μεγαλύτερη σύγκλιση προς μία πολιτική ένωση (που αυτήν τη στιγμή δεν μπορεί να σημαίνει παρά περισσότερες κοινές οικονομικές αποφάσεις), αλλά η έγερση ζητήματος εγγυήσεων από την πλευρά της Φινλανδίας.

Η αλήθεια είναι ότι στην ίδια την απόφαση της 21ης Ιουλίου προβλεπόταν (σημείο 9 των συμπερασμάτων) ότι "όπου ενδείκνυται θα δημιουργηθεί σύστημα εμπράγματων εγγυήσεων ώστε να καλυφθεί ο κίνδυνος που προκύπτει για χώρες-μέλη της ευρωζώνης από τις εγγυήσεις που έχουν δώσει στον EFSF".

Πολλοί αναλυτές είχαν προβληματιστεί (μεταξύ άλλων, για την έννοια του συστήματος εγγυήσεων, που με πρώτη ανάγνωση απαιτεί θεσμική προσυνεννόηση και όχι μεμονωμένο και μονομερές αίτημα κράτους-μέλους), όμως λίγοι είχαν πιστέψει πως θα γινόταν αμέσως χρήση αυτής της ασαφούς πρόβλεψης. Διαψεύστηκαν.

Και μαζί τους διαψεύστηκαν και όλοι εκείνοι που είχαν ελπίσει ότι, μετά τις περιπέτειες της περυσινής χρονιάς και τη νέα φετινή απειλή κατά του ευρώ και της ευρωζώνης, θα είχε πια διαμορφωθεί πιο γενναιόδωρη -γιατί απαραίτητη για την επιβίωση- έννοια της ενδοκοινοτικής αλληλεγγύης.

Το φινλανδικό αίτημα για εγγυήσεις (με επίσημη αιτιολογία, πειστική μόνο στο χαρτί, ότι η νέα κυβέρνηση το είχε αναγάγει σε γενικό κανόνα, για κάθε παροχή βοήθειας, στο προεκλογικό και στο κυβερνητικό της πρόγραμμα), η αιφνιδιασμένη ελληνική αντίδραση (στο κάτω-κάτω η φινλανδική συμμετοχή δεν είναι μεγαλύτερη από το 2% του συνολικού πακέτου) και η ταχύτατη υιοθέτηση του "θέλω κι εγώ" από 4 άλλες χώρες (Ολλανδία, Αυστρία, Σλοβακία, Σλοβενία) απειλούν να τινάξουν στον αέρα όχι μόνο τη συμφωνία της 21ης Ιουλίου αλλά και την ενότητα -πρόσοψης, όπως αποδεικνύεται- της Ευρώπης.

Η ενοχλημένη αντίδραση της Γερμανίας (που μπορεί να της προσάπτουμε όλα τα κακά του κόσμου, όμως πιστεύει και ενεργεί πάντα για την τήρηση των συμφωνημένων) και το χλιαρό γερμανογαλλικό σχέδιο δράσης της 20ής Αυγούστου προσπάθησαν να επαναφέρουν την ισορροπία. Όμως -ψυχολογικά και πολιτικά- το κακό είχε γίνει.

* Η συστημική διάσταση καθίσταται ολοφάνερη. Βάθεμα της κρίσης στην Ελλάδα, παρά τα πακέτα βοήθειας, ανησυχία σε επιπλέον μικρές χώρες (Κύπρος) αλλά και σε μεγάλες όπως η Ιταλία, ακόμα και η Γαλλία, τραπεζικό πρόβλημα σε όλη την Ευρώπη, μεγάλες δυσκολίες στην Ιαπωνία, παραλίγο (έστω και τεχνητή) χρεοκοπία στις ΗΠΑ και υποτίμηση, για πρώτη φορά στην Ιστορία, της πιστοληπτικής της ικανότητας: το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα κλυδωνίζεται συθέμελο.

Ο βασικός του πυλώνας (οι ΗΠΑ) δεν είναι πλέον παράγοντας σταθερότητας, αλλά αποσταθεροποίησης. Η πιο μεγάλη του αγορά (η ευρωπαϊκή) ενεργοποιεί μόνο τα αμυντικά αντανακλαστικά της. Οι αιτίες των προβλημάτων (αυτονόμηση του χρηματοπιστωτικού κέρδους από την παραγωγή, έλλειψη υγιούς ανταγωνισμού των αγορών και κανόνων ελέγχου τους, έλλειψη ηγεσίας και τόλμης στην παγκόσμια διακυβέρνηση) βαθαίνουν, αντί να αντιμετωπίζονται.

Οι δυσκολίες είναι πολιτικές και μαζί οικονομικές - μάλλον οι πρώτες ενισχύουν τις δεύτερες: η αδυναμία οικοδόμησης ενός κοινού συμφέροντος στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η περιπέτεια του χρέους στις ΗΠΑ (όπου ο Ομπάμα είχε να αντιμετωπίσει και τη μισαλλοδοξία της εκτός κάθε λογικής, αλλά και όλο μεγαλύτερης επιρροής, δεξιάς συνιστώσας του ρεπουμπλικανικού κόμματος), η διαιωνιζόμενη πολιτική αστάθεια στην Ιαπωνία, παρά το ταρακούνημα του σεισμού και της Φουκουσίμα, η έλλειψη ορατότητας των ανερχόμενων δυνάμεων, ακόμα και η απομείωση που δέχτηκε στη φήμη του το ΔΝΤ μέσα από τις προσωπικές περιπέτειες του προηγούμενου διευθυντή του και την αναποτελεσματικότητα της συνταγής του για την αντιμετώπιση της κρίσης είναι όλες εξελίξεις που συντελούν στην επιδείνωση της κατάστασης.

Όσο το παγκόσμιο κλίμα βαραίνει, οι λύσεις απομακρύνονται - γιατί οι πραγματικές λύσεις δεν μπορεί παρά να είναι παγκόσμιες και αυτό δεν μπορούν ή δεν θέλουν να το καταλάβουν οι κατώτεροι των περιστάσεων ηγέτες.

* Η ύφεση προβάλλει σφοδρότερη και δομικότερη. Εδώ μπαίνουμε στα δικά μας - αλλά όχι μόνο. Το δίδαγμα από την εφαρμογή του ελληνικού μνημονίου, μέσα ιδίως από τη δυσκολία εξασφάλισης της 5ης και, ήδη, της 6ης δόσης, είναι ότι μόνο με σφίξιμο του ζωναριού και χωρίς ανάπτυξη η οικονομία -και η κοινωνία- βυθίζεται, αντί να ανακάμπτει.

Ο λογαριασμός έσοδα - έξοδα δεν βγαίνει, το χρέος και το έλλειμμα συρρικνώνονται αργότερα απ' ό,τι ελπίζαμε (και δεσμευτήκαμε στο μνημόνιο), η ανεργία καλπάζει, το επιχειρηματικό κλίμα και η παραγωγικότητα δεν βελτιώνονται, οι μεταρρυθμίσεις γίνονται, όσες γίνονται, στο χαρτί και ακυρώνονται ή διαστρέφονται στην πράξη.

Όλα αυτά τα αντανακλά η πραγματικότητα της ζωής στις ελληνικές πόλεις και στην ύπαιθρο, τα διαπιστώνει και η τελευταία έκθεση της τρόικας για την Ελλάδα (άνοιξη του 2011), σε βαθμό που δεν δικαιούμασταν να μας εκπλήξει -και να μας θυμώσει- τόσο πολύ η πρόσφατη -και μάλλον αδίκως διάσημη- έκθεση του Γραφείου Προϋπολογισμού της Βουλής. Με την αλλαγή ηγεσίας στο υπουργείο Οικονομικών, η διαπίστωση ότι απαιτείται και αλλαγή πολιτικής εκφράστηκε και επίσημα.

Μόνο που πλέον μπορεί να είναι πολύ αργά. Γιατί τόσο οι υποχρεώσεις της χώρας όσο και η δυσανεξία του κοινωνικού σώματος ολοένα μεγαλώνουν: χαρακτηριστικότερη σκιαγράφηση του προβλήματος αλλά και της αδυναμίας αντιμετώπισής του αποτελούν οι επανειλημμένες διαβεβαιώσεις περί άδικων μέτρων, που όμως δεν μπορούν να αποφευχθούν.

Εξ ου και η σημασία του πακέτου της 21ης Ιουλίου, που για πρώτη φορά περιλάμβανε μια ισχυρή -αλλά ακόμα μετέωρη- αναπτυξιακή συνιστώσα. Εξ ου και η προσπάθεια να φανεί σαν σχέδιο Μάρσαλ κάτι που δεν ήταν, αφού στο μεν κοινοτικό επίπεδο δεν επρόκειτο παρά για κάποιες διευκολύνσεις στους πόρους του ΕΣΠΑ, στο δε διακρατικό για την επισημοποίηση της γερμανικής πρόθεσης να μπει με προνομιακούς όρους σε μερικές ελληνικές αγορές (κυρίως της ενέργειας).

Όμως, τα περιθώρια είναι πια πολύ μικρά και η υφεσιακή δυναμική πολύ μεγάλη -αγγίζει δε σιγά-σιγά όλη την ευρωζώνη (με πρώτη τη Γερμανία)-, καθιστώντας τις δυνατότητες μεγαλύτερης βοήθειας προβληματικές.

* Σειρά αναθεωρήσεων καθίσταται μονόδρομος. Εν όψει όλων των παραπάνω, η Ευρώπη χρειάζεται άλλη διακυβέρνηση, η Ελλάδα άλλο μνημόνιο και η πολιτική άλλη σχέση με την οικονομία - αυτά, δε, τα καταλαβαίνουν πλέον, και τα λένε, όχι κάποιοι αιθεροβάμονες ή εξτρεμιστές, αλλά οι ίδιοι οι κυβερνήτες σε πολλές χώρες και διεθνείς οργανισμούς.

Η νέα ηγεσία του υπουργείου Οικονομικών έχει κάνει πολλές φορές νύξη για πολιτικοποίηση και για αλλαγή πορείας, η δε πολύ πρόσφατη θέση κόκκινης γραμμής στην τρόικα για περισσότερα μέτρα λιτότητας (είτε οδήγησε σε διακοπή των συνομιλιών, είτε απλώς σε διάλειμμα) είναι ιδιαίτερα εύγλωττη - μένει να φανεί πόσο αποτελεσματική.

Το σχέδιο Μέρκελ - Σαρκοζί για την Ευρώπη κάνει λόγο μεν για οικονομική διακυβέρνηση, προωθεί όμως στην ουσία τη διακυβερνητική πορεία, δηλαδή τη συνεννόηση Γερμανίας - Γαλλίας, ερήμην ή στην καμπούρα των άλλων εταίρων. Κάθε δε αναφορά σχεδόν αυτονόητων μέσων εξορθολογισμού ή εξισορρόπησης του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, όπως το ευρωομόλογο, ή η Ευρωπαϊκή Αρχή Αξιολόγησης, ή ο φόρος επί των χρηματιστικών συναλλαγών, ή (δεν έχουμε επιμείνει αρκετά σε αυτήν την απαραίτητη προϋπόθεση) ο διαχωρισμός των πιστωτικών από τις επενδυτικές εργασίες των τραπεζών συναντούν συχνά φραστική επιδοκιμασία και πάντα πολιτική αμηχανία.

Η μόνη αναθεώρηση που δεν μας χρειάζεται (γιατί διασπά περισσότερο την εθνική κυριαρχία, αφαιρεί από το κράτος τον τελευταίο μοχλό αναδιανομής και είναι πολύ δύσκολο να γίνει σεβαστή στην πράξη) είναι η πιο πιθανή να πραγματοποιηθεί, υπό την πίεση των... μεγάλων δυνάμεων: πρόκειται για τη συνταγματική αλλαγή για εγγραφή σε κάθε χώρα του "χρυσού κανόνα του χρέους" (πέρασε την Παρασκευή στην Ισπανία, με τις ψήφους των δύο κομμάτων εξουσίας και τις διαμαρτυρίες της κοινωνίας).

Έτσι αντιπάλεψε ο κόσμος μας τη λογική αυτόν τον σκληρό Αύγουστο - και δεν βλέπω πώς θα αλλάξει στάση τον ακόμα πιο δύσκολο Σεπτέμβριο.

*Ο κ. Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος, πρώην βουλευτής του ΠΑΣΟΚ.(www.botopoulos.gr)

* Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τον αρθρογράφο; Τι γνώμη έχετε;

To Εuro2day.gr ενθαρρύνει τον διάλογο και την έκφραση απόψεων από τους αναγνώστες. Σχολιάστε το άρθρο και πείτε την άποψή σας δημόσια για όσα συμβαίνουν και μας αφορούν όλους. Αν θεωρείτε το άρθρο σημαντικό, διαδώστε το με τα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης.

Oι απόψεις που διατυπώνονται σε ενυπόγραφο άρθρο γνώμης ανήκουν στον συγγραφέα και δεν αντιπροσωπεύουν αναγκαστικά, μερικώς ή στο σύνολο, απόψεις του Euro2day.gr.