Κυβέρνηση σε... γνωστική ασυμφωνία

Φήμες, στερεότυπα και συναισθήματα επηρεάζουν τον εγκέφαλο και οδηγούν συχνά στη λήψη λανθασμένων αποφάσεων. Η κυβέρνηση είναι αντιμέτωπη με τον εαυτό της προσπαθώντας να βγει από την κρίση.

Δημοσιεύθηκε: 8 Ιουνίου 2011 - 07:59

του Νικόλαου Φίλιππα *

Πώς λαμβάνει αποφάσεις το "μαύρο κουτί" του εγκεφάλου; Ποιος είναι ο ρόλος των στερεοτύπων (stereotypes), των συναισθημάτων (emotions), των φημών (rumors), του θορύβου (noise) στις επιχειρηματικές, επενδυτικές και πολιτικές αποφάσεις; Πώς και γιατί δημιουργούνται οι κρίσεις;

Στα ερωτήματα αυτά απαντά η πρωτοποριακή επιστήμη της διαδικασίας λήψης χρηματοοικονομικών αποφάσεων, γνωστή ως Συμπεριφορική Χρηματοοικονομική (Behavioral Finance).

Αν θεωρήσουμε τον ανθρώπινο εγκέφαλο σαν ένα μαύρο κουτί (black box) που λαμβάνει πληροφορίες και δεδομένα, τότε θα μπορούσαμε να τον παρομοιάσουμε με έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή, αλλά πολύ βασικό υπολογιστή με περιορισμένες υπολογιστικές ικανότητες και αμφισβητούμενη ικανότητα ουσιαστικής μάθησης μέσα στον χρόνο.

Λόγω των γνωστικών μας περιορισμών, ψυχολόγοι και νευροεπιστήμονες υποστηρίζουν ότι ο εγκέφαλος επιλέγει συγκεκριμένα τμήματα δεδομένων και πληροφοριών, πολύ συχνά υποσυνείδητα.

Η μεροληπτική χρήση των φιλτραρισμένων ή μη δεδομένων, σε συνδυασμό με την επίδραση των συναισθημάτων και των ευριστικών κανόνων (εμπειρικών κανόνων για τη λήψη γρήγορων αποφάσεων), οδηγεί πολύ συχνά σε λανθασμένες και μη ορθολογικές αποφάσεις.

Αυτό το πρόβλημα εντείνεται σημαντικά όταν οι αποφάσεις είναι πιο περίπλοκες και υπάρχει αυξημένη αβεβαιότητα και ιδιαίτερα όταν παρουσιάζονται ακραίες καταστάσεις στις αγορές (extreme market conditions), όπως αυτή που βιώνουμε σήμερα.

Φήμες, στερεότυπα και συναισθήματα επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη διαδικασία λήψης των αποφάσεων. Ο εγκέφαλος πολύ συχνά καλείται να αντιμετωπίσει νέες γνώσεις και πληροφορίες, οι οποίες έρχονται σε αντίθεση με τις υπάρχουσες γνώσεις και τις παγιωμένες πεποιθήσεις του, δημιουργώντας μια δυσάρεστη κατάσταση, η οποία είναι γνωστή στην ψυχολογία ως γνωστική ασυμφωνία (Cognitive Dissonance).

Η θεωρία της γνωστικής ασυμφωνίας εισήχθη από τον κοινωνικό ψυχολόγο Leon Festinger (1956-57) και μπορεί να αποδοθεί ως μια "δικλίδα ψυχολογικής προστασίας" του ατόμου, η οποία όμως μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένες αποφάσεις καθώς τα άτομα τείνουν να προσαρμόζουν, να απορρίπτουν ή ακόμη και να αγνοούν νέες πληροφορίες και γνώσεις με σκοπό να διατηρήσουν την ψυχολογική τους σταθερότητα και ηρεμία, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για σημαντικά θέματα.

Τη δύσκολη περίοδο που διανύουμε σήμερα στη χώρα μας, ένα σύνολο πληροφοριών διοχετεύεται και δημοσιοποιείται στα μέσα ενημέρωσης από ομάδες αντικρουόμενων "συμφερόντων" (ΕΚΤ, Ε.Ε., ξένοι αξιωματούχοι, εγχώρια πολιτικά κόμματα), ενισχύοντας τον θόρυβο (noise) και δυσχεραίνοντας την κατανόηση της πραγματικότητας.

Παρά τα αναμφίβολα διαχρονικά προβλήματα του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, τα οποία αποτυπώθηκαν στην κρίση του 2008 και στην κρίση χρέους της ευρωζώνης, το δικό μας πρόβλημα είναι στην ουσία δημοσιονομικό, εγχώριο και απαιτεί λύσεις και προσπάθεια κυρίως από εμάς.

Το ελληνικό πρόβλημα είναι ένα εκρηκτικό μίγμα που περιλαμβάνει τις εξής συνιστώσες: συνολικό δημόσιο χρέος που σύντομα ξεπερνάει τα 350 δισ. ευρώ, ένα διαρκώς συρρικνούμενο ΑΕΠ που ανήλθε σε 230 δισ. € το 2010, τόκοι ομολόγων και ΕΓΕΔ που ετησίως πλησιάζουν τα 20 δισ. ευρώ, λήξεις ομολόγων την επόμενη τριετία (2011 - 2013) που φτάνουν τα 126,5 δισ. ευρώ, παρελθόντα ανθρώπινα σφάλματα από πολιτικούς, επιχειρηματίες και νοικοκυριά (δηλαδή απ’ όλους μας), κοινωνικές ομάδες που έχουν συμφέρον και επιζητούν την αδράνεια, υψηλή ανεργία και αβέβαιο μέλλον, όχι μόνο για τη νεολαία μας αλλά και για το ίδιο το έθνος μας, κακή ψυχολογία που αναζητά ανάταση και ένα ντόμινο effect με πολλαπλές παράπλευρες απώλειες που δυνητικά μπορεί να παρασύρει ολόκληρη την ευρωζώνη.

Γυρνώντας πίσω στο πρόβλημα της γνωστικής ασυμφωνίας, η παρούσα κυβέρνηση θα υλοποιήσει ένα σκληρό φιλελεύθερο πρόγραμμα που θα πλήξει τις πιο αδύναμες κοινωνικές ομάδες.

Το πρόγραμμα αυτό έρχεται σε αντίθεση με την κυρίαρχη ιδεολογία της των τελευταίων 30 χρόνων και αρνείται να παραδεχθεί ότι το σημερινό πρόβλημα είναι αποτέλεσμα κυρίως των δικών της πολιτικών επιλογών που εκφράστηκαν μέσα από τον υπερβολικό αντιπαραγωγικό δημόσιο τομέα και τα υπερβολικά ελλείμματα. Αυτή η αντίφαση αναμφίβολα δημιουργεί τις δικές της πολιτικές και κοινωνικές επιπλοκές.

Ανεξάρτητα, όμως, από τις πηγές των προβλημάτων μας, η αδράνεια και ο φόβος είναι οι μεγαλύτεροι εχθροί μας. Σύμφωνα με ένα παλιό κινέζικο ρητό, και το μεγαλύτερο ταξίδι αρχίζει με ένα μικρό πρώτο βήμα!

* Ο κ. Ν. Φίλιππας είναι αναπληρωτής καθηγητής Τμήματος Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων Πανεπιστημίου Πειραιώς.

* Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τον αρθρογράφο; Τι γνώμη έχετε;

To Εuro2day.gr ενθαρρύνει τον διάλογο και την έκφραση απόψεων από τους αναγνώστες. Σχολιάστε το άρθρο και πείτε την άποψή σας δημόσια για όσα συμβαίνουν και μας αφορούν όλους. Αν θεωρείτε το άρθρο σημαντικό, διαδώστε το με τα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης.

Oι απόψεις που διατυπώνονται σε ενυπόγραφο άρθρο γνώμης ανήκουν στον συγγραφέα και δεν αντιπροσωπεύουν αναγκαστικά, μερικώς ή στο σύνολο, απόψεις του Euro2day.gr.