Πορτογαλία: Ίδια συνταγή, καλύτερο "μαγείρεμα"

Γιατί το πορτογαλικό μνημόνιο δεν είναι "μία απ' τα ίδια" με το ελληνικό. Τα αισθητά ηπιότερα μέτρα, οι "λογικές" ιδιωτικοποιήσεις και οι περικοπές. Χρήσιμες διαπιστώσεις και συγκρίσεις. Του Κ. Μποτόπουλου.

Δημοσιεύθηκε: 10 Μαΐου 2011 - 07:50

του Κώστα Μποτόπουλου (*)

Πορτογαλία: Ίδια συνταγή, καλύτερο μαγείρεμα

Το πορτογαλικό μνημόνιο έχει επίσημη ημερομηνία την 3η Μαΐου 2011 και στηρίζει ένα διμερές δάνειο 78 δισ. ευρώ (52 δισ. από την Ε.Ε. και 26 δισ. από το ΔΝΤ).

Στα περισσότερα από τα εξωτερικά του στοιχεία βαδίζει στα βήματα των δύο προηγούμενων μνημονίων της ευρωζώνης (του ελληνικού και του ιρλανδικού): λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο της απόφασης του Συμβουλίου 407/2010, της 11ης Μαΐου 2010, περί θέσπισης του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Οικονομικής Σταθεροποίησης (EFSF), επιβάλλει ένα πλήρες και υποχρεωτικό τριετές πολιτικό πρόγραμμα στη δανειζόμενη χώρα και εξαρτά την παροχή των τριμηνιαίων δανειακών δόσεων από την επίτευξη συγκριμένων και προδιαγεγραμμένων αποτελεσμάτων, υπό την επίβλεψη της τρόικας και με δυνατότητα παραγγελίας συμπληρωματικών μέτρων.

Η γενική λογική όπως και η χαρτογράφηση των συμφωνούμενων - επιβαλλόμενων μέτρων επίσης δεν παρουσιάζουν νεωτερισμούς: έμφαση στην εξοικονόμηση πόρων και στον εξορθολογισμό του κράτους, διαχωρισμός στα γνωστά κεφάλαια της δημοσιονομικής πολιτικής, του χρηματοοικονομικού τομέα, των δομικών μεταρρυθμίσεων, των αλλαγών στις εργασιακές σχέσεις, των αγορών υπηρεσιών και αγαθών (με την προσθήκη ειδικού έκτου κεφαλαίου για την αγορά κατοικίας), θέση γενικού και ειδικών μετρήσιμων στόχων στο καθένα από αυτά. Με μόνη βασική, εκ της συγκυρίας, εξωτερική διαφορά ότι το πορτογαλικό μνημόνιο συμφωνείται εν μέσω προεκλογικής περιόδου, θα υπογραφεί από την παρούσα υπηρεσιακή κυβέρνηση, αλλά θα κυρωθεί από τη Βουλή που θα προκύψει από το εκλογικό αποτέλεσμα, θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι είναι "μία απ' τα ίδια". Αυτό, όπως θα προσπαθήσω αμέσως να δείξω, είναι μόνο κατά το ήμισυ ορθό.

Αν κάτι κάνει αμέσως εντύπωση σε όποιον ξεπεράσει τις εξωτερικές εντυπώσεις και διαβάσει το κείμενο του μνημονίου είναι ότι η ίδια φιλοσοφία (οικονομική συνδιαχείριση για την επιβολή βραχυπρόθεσμης λιτότητας και μακροπρόθεσμων μεταρρυθμίσεων) στην πορτογαλική περίπτωση υπηρετείται χωρίς τον τιμωρητικό χαρακτήρα που είχαν το ελληνικό, κυρίως, και το ιρλανδικό μνημόνιο. Παρόμοιοι στόχοι, αισθητά ηπιότερα μέτρα. Αυτό οφείλεται σε τέσσερεις βασικούς παράγοντες:

- Στο πολύ μικρότερο πορτογαλικό έλλειμμα (9,1% σήμερα, σε σχέση με το σχεδόν 16% από το οποίο ξεκίνησε η Ελλάδα), που επιτρέπει και πιο λογική προσαρμογή (5,9% το 2011, 4,5% το 2012, 3% το 2012) και περισσότερο επιτεύξιμους ενδιάμεσους και τελικό στόχο.

- Στο γεγονός ότι η πορτογαλική κυβέρνηση, όπως και η αντίστοιχη ιρλανδική, είχε ήδη πάρει, πριν από την εκπόνηση και θέση σε εφαρμογή του μνημονίου, μέτρα και προς τις δύο κατευθύνσεις (εξοικονόμηση, μεταρρυθμίσεις), τα οποία είναι γνωστό ότι συνδέονται με την παροχή οικονομικής βοήθειας από την Ε.Ε. και το ΔΝΤ.

- Στη διεξαγωγή πραγματικών διαπραγματεύσεων από τις Αρχές της χώρας (παρά την ύπαρξη υπηρεσιακής κυβέρνησης) με τους εκπροσώπους της τρόικας (τον Jurgen Kroger για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τον γνωστό μας Poul Thomsen για το ΔΝΤ, τον Rasmus Ruffer για την ΕΚΤ), που διήρκεσαν επισήμως τρεις εβδομάδες, στην πραγματικότητα όμως κάποιους μήνες, αφού οι επαφές και η προετοιμασία άρχισαν από τη στιγμή όπου φάνηκε ότι η Πορτογαλία δεν μπορούσε να αποφύγει την προσφυγή στον μηχανισμό βοήθειας.

- Στην εμπειρία της ελληνικής κυρίως ύφεσης και της δυσκολίας εκ των υστέρων αλλαγής συμφωνημένων όρων, όπως φάνηκε μέσα από την ιρλανδική περίπτωση, που συνέβαλαν σε εξαρχής και εκατέρωθεν χαμήλωμα των τόνων, των προσδοκιών και των πιέσεων (με κρισιμότατη επίπτωση στον χρόνο αποπληρωμής -3+10 χρόνια- και στη σχεδόν βέβαιη επιβολή χαμηλότερου επιτοκίου - για το ΔΝΤ ξέρουμε ήδη ότι θα είναι 3,25% για τα δύο πρώτα χρόνια και 4,25% για το τρίτο, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση άφησε ήδη να εννοηθεί ότι το δικό της θα είναι χαμηλότερο από το ελληνικό).

Με αυτά τα δεδομένα, θα μπορούσαν να επισημανθούν και να σχολιαστούν οι ακόλουθες κρίσιμες διαφοροποιήσεις του πορτογαλικού μνημονίου σε σχέση με τα δύο προηγούμενα και ιδίως με αυτό που δεσπόζει στη δική μας ζωή:

* Στο δημοσιονομικό πεδίο η εξοικονόμηση γίνεται μέσω παγώματος και όχι περικοπών. Στην Πορτογαλία δεν κόπηκαν ο 13ος και ο 14ος μισθός στον δημόσιο τομέα, στις συντάξεις η μείωση αφορά μόνο σε εκείνες πάνω από 1.500 ευρώ τον μήνα, στη φορολογία των προσώπων μειώθηκαν οι εξαιρέσεις, τα προνόμια, τα ειδικά καθεστώτα, αλλά δεν αυξήθηκαν, με γενικό τρόπο, οι συντελεστές, το κράτος αύξησε τη φορολογία μόνο στα αυτοκίνητα, στον καπνό και στον ηλεκτρισμό, στον ΦΠΑ κόπηκαν επίσης εξαιρέσεις, μεταφέρθηκαν προϊόντα σε ανώτερη κλίμακα, αλλά δεν άλλαξε η κλίμακα η ίδια, τα κοινωνικά επιδόματα δεν θα κοπούν, αλλά θα φορολογούνται.

Οι διαφοροποιήσεις αυτές δίνουν στις αιτούμενες θυσίες το μίνιμουμ κοινωνικής δικαιοσύνης, που, εκ του αποτελέσματος, λείπει στην ελληνική περίπτωση. Έδωσαν μάλιστα λαβή σε έναν όχι πολύ κομψό αλλά πολιτικά απόλυτα δικαιολογημένο τονισμό (στο κάτω-κάτω, σε εκλογές πηγαίνει ο άνθρωπος) από την πλευρά του απερχόμενου πρωθυπουργού Σόκρατες, που όχι μόνο αντιστάθηκε, όσο ήταν δυνατόν, στον μηχανισμό, αλλά συνδιαμόρφωσε σε κάποιον βαθμό τους όρους του.

* Οι εργατικές σχέσεις και η εργατική νομοθεσία υφίστανται συμπίεση, όχι όμως πλήρη ανατροπή. Το ασφαλιστικό εκσυγχρονίστηκε από την πρώτη κυβέρνηση Σόκρατες (χωρίς τροϊκή βοήθεια), ενώ τον Μάρτιο του 2011, λίγες μέρες πριν από την πτώση της, υπογράφηκε τριμερής συμφωνία (εργαζομένων - εργοδοτών - κυβέρνησης), που απλώς επικυρώνεται από το μνημόνιο.

Γίνεται βέβαια λόγος για φραγμούς στα επιδόματα, για αύξηση της ανταγωνιστικότητας μέσω της εργασίας, για ευέλικτες ώρες εργασίας, κυρίως στον τραπεζικό τομέα, όμως: επιβιώνουν οι συλλογικές διαπραγματεύσεις στην πρότερη μορφή τους (ο Εργατικός Κώδικας στην Πορτογαλία μεταρρυθμίστηκε το 2009), τα επιδόματα ανεργίας μειώνονται μόνο ως προς τον χρόνο (δεν θα ισχύουν πλέον για περισσότερους από 18 μήνες) και το ανώτατο όριό τους (2,5 φορές το κοινωνικό όριο ανέχειας), οι απολύσεις θα επανακαθοριστούν, αλλά δεν απορρυθμίζονται πλήρως (λεπτή ισορροπία, που θα φανεί μόνο στην πράξη), οι υπερωρίες ορθολογικοποιούνται, αλλά δεν καταργούνται, ακόμα και η αύξηση του κατώτατου μισθού δεν αποκλείεται, αρκεί να δικαιολογείται από τις οικονομικές εξελίξεις και τις ανάγκες της αγοράς εργασίας.

Οι εργασιακές αλλαγές στην Πορτογαλία μοιάζουν αλλαγές τόνου σε διαβάθμισης, σε σχέση με την ουσιαστική, θεσμική και πιθανότατα και συνταγματική αποσάθρωση σε μια Ελλάδα που παρουσιάζει τεράστιες διαφορές στην εν γένει συνδικαλιστική και συντεχνιακή κουλτούρα της.

* Οι ιδιωτικοποιήσεις παρουσιάζουν λογική και ευαισθησία 5,5 δισ. σε ορίζοντα 3 χρόνων και σε 4 συγκεκριμένους τομείς, στους οποίους (ασφαλώς όχι τυχαία) ήδη υπάρχει προεργασία: αερομεταφορές, ενέργεια, επικοινωνίες (μόνο τα ταχυδρομεία) και ασφάλιση.

Μάλιστα, και ως προς τον χρόνο δίνεται σχετική ευχέρεια στη (νέα) κυβέρνηση, αφού έχει τη δυνατότητα να προχωρήσει, "αν το επιτρέπουν οι συνθήκες της αγοράς", σε ένα πρώτο κύμα έως το τέλος του 2011 και να υποβάλει, μέχρι τα τέλη του Μαρτίου 2012, ένα δεύτερο αναλυτικό πλάνο (προφανώς, η τρόικα είδε σχέδια τα οποία μπορεί σε αρκετά μεγάλο βαθμό να εμπιστευτεί). Σημαντικό επίσης είναι ότι προβλέπεται η υποβολή γενικού σχεδίου λειτουργίας των αντίστοιχων ΔΕΚΟ από την κυβέρνηση, όχι όμως αναγκαστικά μείωση ή εξαφάνισή τους, όπως σε πολλά σημεία του ελληνικού μνημονίου.

* Αποκτά κεντρική σημασία η αναμόρφωση της Δικαιοσύνης. Ειδικό τμήμα των δομικών μεταρρυθμίσεων αφιερώνεται στο δικαιοδοτικό σύστημα, στα χνάρια πάντως κι εδώ μιας ήδη εκπονημένης Μεταρρυθμιστικής Χάρτας: μείωση των τοπικών ενοτήτων σε 39 σε όλη τη χώρα (τη στιγμή όπου στην Ελλάδα ανοίγουν εφετεία και τσακώνονται τα Χανιά με το Ηράκλειο), στοχοποιημένα μέτρα για την αντιμετώπιση των καθυστερήσεων, αλλαγή στον τρόπο εκπαίδευσης του προσωπικού, υποδείξεις για εξωδικαστικές μορφές επίλυσης διαφορών, δημιουργία ειδικών τμημάτων για τις πτωχευτικές διαφορές, πρόβλεψη ειδικών (εννοείται, υψηλότερων) δικαστικών εξόδων για ορισμένες κατηγορίες διαφορών, κατανομή πόρων ανάλογα με την απόδοση κάθε δικαστηρίου. Και πάλι αίσθηση αντίληψης σκοπού και ύπαρξης σοβαρής προεργασίας.

* Σε κρίσιμους τομείς όπως οι μεταφορές και η ενέργεια δεν εφευρίσκεται ο τροχός. Προτείνονται αλλαγές και μέτρα, αλλά με βάση υπαρκτές εξελίξεις και πρόοδο: η Πορτογαλία διαθέτει το πιο σύγχρονο ίσως οδικό δίκτυο στην Ευρώπη (αλλά ίσως και λόγω αυτού και τον μεγαλύτερο συγκριτικά αριθμό τροχαίων), ενώ είναι πρωτοπόρος και όσον αφορά στη χρήση των εναλλακτικών πηγών ενέργειας.

Όλα αυτά καθόλου δεν σημαίνουν ότι το πορτογαλικό μνημόνιο είναι "φιλικό προς τον πελάτη" ή χωρίς προβλήματα και αδυναμίες. Όπως ήδη είπαμε, η φιλοσοφία του δεν διαφέρει από εκείνη των αντίστοιχων ελληνικών και ιρλανδικών κειμένων: η ύφεση θεωρείται φυσιολογική και αναπόφευκτη συνέπεια (σε 2% υπολογίζεται για το 2011 και το 2012), το ίδιο και η ανεργία (στο 13% αναμένεται να φτάσει υπό καθεστώς μνημονίου), ενώ ο φαύλος κύκλος που αυτά τα δύο φαινόμενα πυροδοτούν (και φάνηκε πεντακάθαρα στην περίπτωση της Ελλάδας) συνεχίζει να αντιμετωπίζεται με τους -ξεπερασμένους από την πραγματικότητα- όρους του "αόρατου χεριού της αγοράς".

Η δε αναπτυξιακή διάσταση είναι και εδώ εκκωφαντικά απούσα: το κράτος καλείται να επικεντρώσει την εξοικονομητική του προσπάθεια στους τομείς της εκπαίδευσης και της υγείας, ενώ αναστέλλονται, όπως και στην Ελλάδα και στην Ιρλανδία, τα κρατικά προγράμματα για μεγάλα έργα υποδομής και συμπράξεις ιδιωτικού και δημόσιου τομέα: το μάθημα του Κέινς δεν φτάνει ούτε στις όχθες του Τάγου.

Παρ' όλα αυτά, η περίπτωση της Πορτογαλίας -υπό την αίρεση, φυσικά, της πράξης- δείχνει ότι σε παρόμοια προβλήματα μπορεί να υπάρξουν αρκετά διαφοροποιημένες λύσεις. Οι προϋποθέσεις είναι γνωστές: πολιτική ωριμότητα (η αντιπολίτευση που έριξε την κυβέρνηση Σόκρατες συναίνεσε στο μνημόνιο που διαπραγματεύτηκε και συμφώνησε ο ίδιος), σοβαρή προεργασία, μη αποδοχή ως μοιραίας καμίας έξωθεν απαίτησης. Και από την πρώτη μέρα της εφαρμογής επικέντρωση στην ουσία.

* Ο κ. Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος, πρώην ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ.
www.botopoulos.gr

** Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τον αρθρογράφο; Τι γνώμη έχετε;

To Εuro2day.gr ενθαρρύνει το διάλογο και την έκφραση απόψεων από τους αναγνώστες . Σχολιάστε το άρθρο και πείτε την άποψη σας δημόσια για όσα συμβαίνουν και μας αφορούν όλους. Αν θεωρείτε το άρθρο σημαντικό διαδώστε το με τα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης.

Oι απόψεις που διατυπώνονται σε ενυπόγραφο άρθρο γνώμης ανήκουν στον συγγραφέα και δεν αντιπροσωπεύουν αναγκαστικά, μερικώς ή στο σύνολο, απόψεις του Euro2day.gr.