Δ. Τζάνας: Το σύνδρομο του... Alan Greenspan

Η παγκόσμια κρίση απέδειξε ότι η "αόρατος χειρ" των αγορών δεν λειτουργεί πάντοτε. Ο Al. Greenspan ωστόσο εμμένει πεισματικά στη θεωρία της αυτορρύθμισης, υιοθετώντας μια στάση ισοδύναμη της "Ύβρεως".

Δημοσιεύθηκε: 14 Απριλίου 2011 - 07:47

του Δ. Τζάνα*

Δ. Τζάνας: Το σύνδρομο του... Alan Greenspan

Σε πρόσφατο άρθρο του στους "Financial Times" (30/3/2011), ο κ. Alan Greenspan ισχυρίστηκε ότι η νομοθετική προσπάθεια που είναι σε εξέλιξη στις ΗΠΑ σε σχέση με τη βελτίωση της εποπτείας του χρηματοπιστωτικού συστήματος συνιστά τη μεγαλύτερη στρέβλωση που έχει δημιουργηθεί ποτέ από το 1971, όταν οι ΗΠΑ προσπάθησαν να επιβάλουν ελέγχους στους μισθούς και στις τιμές.

Επειδή πολλοί πιστεύουν (μεταξύ άλλων και ο γράφων) ότι οι παραλείψεις του κ. Greenspan συνιστούν σημαντικό λόγο της χρηματοοικονομικής κρίσης του 2008 και των δυσμενών επακολούθων της στην παγκόσμια οικονομία, θα προσπαθήσω να παρουσιάσω συνοπτικά τους λόγους για τους οποίους η παρούσα θέση του επί εικοσαετία σχεδόν κεντρικού τραπεζίτη των ΗΠΑ συνιστά "ύβριν" κατά τον ορισμό της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, δηλαδή αλαζονική στάση σε σχέση με τη σημερινή πραγματικότητα.

1. Η υπερεπέκταση του χρηματοπιστωτικού τομέα, ιδιαίτερα μετά το 1990, οδήγησε μεν στην αύξηση της συμμετοχής του στο ΑΕΠ (7,9% το 2009 στις ΗΠΑ) αλλά και στην εκτόξευση της συμμετοχής του στα εταιρικά κέρδη (πάνω από 35% τη δεκαετία του 2000). Επρόκειτο περί μιας διαδικασίας που συνέβη αμέσως μετά την κατάργηση του νομοθετήματος Glass Steagall (που ίσχυε από το 1933) στο τέλος της δεκαετίας 1990, με αποτέλεσμα τον μη διαχωρισμό πλέον της εμπορικής από την επενδυτική τραπεζική.

Έτσι, δόθηκε το έναυσμα μιας πρωτόγνωρης πιστωτικής υπερεπέκτασης, που μεταξύ άλλων οδήγησε στα γνωστά προϊόντα στεγαστικής πίστης χαμηλής πιστοληπτικής διαβάθμισης - subprime market, στην υπερπροσφορά ποικιλίας δομημένων προϊόντων, στη μεγέθυνση του σκιώδους (μη εποπτευόμενου) τραπεζικού συστήματος και στην ανάδειξη της αγοράς συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης (παραγώγων προϊόντων επί νομισμάτων, μετοχών, ομολόγων και εμπορευμάτων) ως κυρίαρχης αγοράς.

Όμως, καθώς το μέγεθος της αγοράς ΣΜΕ ξεπερνά σήμερα τα 600 τρισ. δολάρια ετησίως (όσο 10 τουλάχιστον παγκόσμια ΑΕΠ περίπου!) και ο χαρακτήρας της μεταλλάχθηκε σε έντονα κερδοσκοπικό, έγινε πλέον αντιληπτό ότι η διατήρησή της σε καθεστώς ανύπαρκτης εποπτείας και χωρίς τη θεσμοθέτηση επίσημου μηχανισμού εκκαθάρισης συνιστά σοβαρή πηγή δυνητικού συστημικού κινδύνου.

Επιπλέον, έγινε σε όλους αντιληπτό ότι οι επιθετικές επενδυτικές στρατηγικές των επικεφαλής των επενδυτικών τραπεζών (και όχι η υπεύθυνη στάση που προσδοκούσε ο κ. Alan Greenspan από αυτούς) προκάλεσαν τη διαρκή ανατιμολόγηση (bubble) των επενδυτικών προϊόντων, ως αποτέλεσμα της συνεχούς πιστωτικής επέκτασης. Πραγματική ανατροπή του νόμου προσφοράς και ζήτησης στα επενδυτικά προϊόντα, όπως εύστοχα ανέλυσε ο Γάλλος οικονομολόγος M. Aglietta, στην "Οικονομική Κρίση".

2. Τελικά, αντιληφθήκαμε όλοι την αποτυχία των "αόρατων χεριών", που πάλι επικαλείται ο κ. Greenspan ότι λειτουργούν στις διεθνείς αγορές και των απλοϊκών υποδειγμάτων τύπου CAPM -Capital Asset Pricing Model- με την υπόθεση περί αποτελεσματικών αγορών, όπου υπάρχει πλήρης πληροφόρηση. Αντιληφθήκαμε όλοι ότι τα μοντέλα οφείλουν να αναλύουν την ανθρώπινη συμπεριφορά, που είναι κάποτε μεν αλαζονική, άπληστη και διεφθαρμένη, κάποτε δε γενναιόδωρη, αλτρουιστική και πατριωτική, υποκαθιστώντας το εγώ με το εμείς. Είναι ίσως η ώρα οικονομολόγων όπως ο Robert Schiller που αναλύουν την οικονομική συμπεριφορά με αναλύσεις και από άλλες επιστήμες (όπως την κοινωνιολογία, την ψυχολογία, τη νευρολογία, τη βιολογία, την ιστορία κοκ).

3. Τα υπερμεγέθη δημοσιονομικά πακέτα (που επιβλήθηκαν μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers), σε συνδυασμό με τις διαδοχικές δόσεις χαλαρής νομισματικής πολιτικής για τη σωτηρία του αμερικανικού τραπεζικού συστήματος, έσωσαν μεν το τραπεζικό σύστημα, αλλά προκάλεσαν μείζονα ηθικά ζητήματα.

Έτσι, σήμερα έχει εδραιωθεί η πεποίθηση ότι οι πολιτικοί αποφασίζουν υπό την καθοριστική επιρροή των τραπεζιτών, διαμορφώνοντας ένα οικονομικό σύστημα όπου η κρατική υποστήριξη παρέχεται άφθονη προς τις τράπεζες, χωρίς ωστόσο να διαχέεται περαιτέρω στην οικονομία, μην αντιμετωπίζοντας έτσι την πολύμηνη οικονομική ύφεση.

Μια οικονομική ύφεση που έχει οδηγήσει και σε τρομακτική όξυνση των οικονομικών ανισοτήτων, καθώς το 1% των πλουσιότερων νοικοκυριών στις ΗΠΑ κατέχει πλέον το 21% του πλούτου του 2008, έναντι μόνο 10% το 1979 (J. Sachs, "Financial Times" 29/3/2011). Έτσι, όχι τυχαία ο "Economist" (12/9/2009) αναφέρθηκε στην ισχύ ενός ιδιόμορφου καπιταλισμού, όπου ισχύει το δόγμα Ηeads I win tails you loose ανάμεσα σε τράπεζες και λοιπούς κοινωνικούς εταίρους.

Παράλληλα, η παγκόσμια οικονομία βιώνει τώρα το πρόβλημα της παγκόσμιας υπερχρέωσης, καθώς η αμερικανική συνταγή σωτηρίας των τραπεζών με κρατικούς πόρους έγινε και σε άλλες χώρες, χωρίς να εξασφαλίσει ροή πιστώσεων στην οικονομία. Οι αγορές δεν στρέφονται μέσω της αγοράς των πιστωτικών παραγώγων CDSs (Credit Default Swaps) κατά των χωρών που θεωρούν πιθανό να χρεοκοπήσουν, εντείνοντας τον φαύλο κύκλο ανάμεσα σε θύτες και θύματα!

4. Οι εξελίξεις αυτές συνδέονται άρρηκτα με τη διαχρονική πεποίθηση του κ. Greenspan περί αυτορρυθμιζόμενου συστήματος, μην επιτρέποντας στη σκέψη του να δεχτεί την εισαγωγή μιας νομοθεσίας που θα επιδίωκε να περιορίσει τον άναρχο τρόπο λειτουργίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος, που οδήγησε σε όσα προαναφέρθηκαν.

Γιατί το νομοθέτημα Dodd-Frank αποσκοπεί στην υλοποίηση των εισηγήσεων του πρώην κεντρικού τραπεζίτη των ΗΠΑ, κ. Paul Volcker, επιδιώκοντας την απεμπλοκή των τραπεζών από ριψοκίνδυνες δραστηριότητες (proprietary trading, συμμετοχή σε hedge funds κοκ), χωρίς ωστόσο να χαράζει μια σαφή οριοθετική γραμμή ανάμεσα στην εμπορική και την επενδυτική τραπεζική. Διαμορφώνει επίσης και προϋποθέσεις διαφάνειας στην OTC -Over The Counter (δηλαδή μη εποπτευόμενη)- λειτουργία της αγοράς των παραγώγων.

Την υλοποίηση αυτών των διατάξεων απεύχεται ο κ. Greenspan, χαρακτηρίζοντάς το στρέβλωση, προτιμώντας την ανυπαρξία καθεστώτος εποπτείας, επειδή οι ελεγκτές δεν μπορούν παρά να ρίξουν μόνο ματιές(!) στις εσωτερικές διαδικασίες των σύγχρονων χρηματοοικονομικών συστημάτων. Αποσιωπά όμως ότι η μη ύπαρξή τους την τελευταία δεκαετία (οπότε το δόγμα της απορρύθμισης καθίσχυσε) οδήγησε, μεταξύ άλλων, στην κατάρρευση της Citibank, της μεγαλύτερης αμερικανικής τράπεζας, που εκτελούσε εμπορικές και επενδυτικές δραστηριότητες, περιουσιακά στοιχεία της οποίας ύψους 2 τρισ. δολ. κατέχει ακόμη η Federal Reserve.

Οδήγησε, ωστόσο, σε ακόμα μεγαλύτερη συγκέντρωση των τραπεζών στις ΗΠΑ, προκαλώντας σκεπτικισμό για τις συνέπειες από ενδεχόμενη κατάρρευση κάποιας άλλης μεγάλης τράπεζας στο μέλλον. Αποσιωπά ακόμη ότι η παρούσα οικονομική ανάπτυξη, ως προϊόν της υπερεπέκτασης του χρηματοπιστωτικού συστήματος, οδηγεί σε σοβαρή αστάθεια το οικονομικό σύστημα, ενώ παράλληλα πολλοί οικονομολόγοι θεωρούν το καταγραφόμενο μέγεθος υπερεκτιμημένο, αφού δεν έχει ληφθεί υπ’ όψιν η ανάγκη για ορθολογικότερη διαχείριση των περιορισμένων πλουτοπαραγωγικών πόρων που οφείλουν να ανατιμολογηθούν. Ορισμένοι μάλιστα (Chichilnisky κ.ά.) θεωρούν ότι έχουμε ήδη αργήσει σε σχέση με τις ενέργειες μετασχηματισμού για την αποφυγή μείζονος σημασίας οικολογικών και κλιματολογικών καταστροφών.

Σε κάθε περίπτωση, η διασύνδεση της οικονομικής μεγέθυνσης με τη χρηματοπιστωτική επέκταση είναι αμφιλεγόμενη.

5. Λαμβάνοντας το τελευταίο υπ' όψιν, είναι σαφές ότι η ορθολογικότερη άρθρωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος με την οικονομία είναι επιβεβλημένη. Ήδη, ο υπέρμετρα κερδοσκοπικός τρόπος λειτουργίας τα τελευταία έτη υπονομεύει τη διατηρήσιμη ανάπτυξη και την οικονομική σταθερότητα. Πρέπει επομένως να επανέλθουν οι κατάλληλες ρυθμίσεις που θα επαναφέρουν την αποτελεσματικότερη διάθεση των πιστώσεων προς την κατεύθυνση περισσότερο ορθολογικών στόχων, ώστε να υπηρετηθεί ο στόχος της διατηρήσιμης ανάπτυξης και του ελέγχου της μεταβλητότητας του οικονομικού συστήματος.

Γίνεται, τέλος, ολοένα και σαφέστερο ότι τα σοβαρά προβλήματα του παγκόσμιου οικονομικού περιβάλλοντος, όπως οι στρεβλές συναλλαγματικές ισοτιμίες, τα τεράστια δημοσιονομικά και εμπορικά ανοίγματα (πλεονάσματα - ελλείμματα), οι ανερχόμενες τιμές των τροφίμων και των πρώτων υλών κοκ., δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν από κανένα "αόρατο χέρι", αλλά από συντονισμένες δράσεις των κρατών στο πλαίσιο των υπερεθνικών οργανισμών (ΔΝΤ, G20 κ.ά.).

Είναι λυπηρό ότι ο κ. Greenspan αρνείται την επιβολή ακόμη και ρυθμίσεων για την εκλογίκευση της λειτουργίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ταυτίζοντας τον εαυτό του με όσους στην ψυχολογία πάσχουν από το σύνδρομο της κλιμακούμενης προσήλωσης (escalating commitment), καθώς διαχρονικά υπερασπίζεται τις ίδιες θέσεις, όταν τα εμπειρικά δεδομένα συνεχώς τις διαψεύδουν.

* Ο κ. Δημήτρης Τζάνας είναι Σύμβουλος Επενδύσεων της Proton Bank

** Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τον αρθρογράφο; Τι γνώμη έχετε;

To Εuro2day.gr ενθαρρύνει τον διάλογο και την έκφραση απόψεων από τους αναγνώστες. Σχολιάστε το άρθρο και πείτε την άποψή σας δημόσια για όσα συμβαίνουν και μας αφορούν όλους. Αν θεωρείτε το άρθρο σημαντικό, διαδώστε το με τα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης.

Oι απόψεις που διατυπώνονται σε ενυπόγραφο άρθρο γνώμης ανήκουν στον συγγραφέα και δεν αντιπροσωπεύουν αναγκαστικά, μερικώς ή στο σύνολο, απόψεις του Euro2day.gr.