Ελλάδα: Πώς έγινε ο λαγός της Ευρώπης

Με ποιον τρόπο περάσαμε από τον "ελληνικό μηχανισμό" στο "ευρωπαϊκό σχέδιο". Η πολιτικοποίηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα virtual χρήματα και η μονιμοποίηση του σχεδίου στήριξης. Γράφει ο Κ. Μποτόπουλος.

Δημοσιεύθηκε: 18 Μαΐου 2010 - 07:51

του Κώστα Μποτόπουλου

Κάθε εβδομάδα που περνά φέρνει μεγάλες εξελίξεις και ανατροπές στο μέτωπο της κρίσης. Μετά τον αναθεωρημένο μηχανισμό βοήθειας προς την Ελλάδα και την ουσιαστική αλλαγή κυβερνητικής πολιτικής με τον νόμο που ψηφίστηκε κατεπειγόντως από τη Βουλή την περασμένη Πέμπτη (μαζί με το Μνημόνιο Συνεργασίας Ελλάδας - Ε.Ε. - ΔΝΤ - βλ. άρθρο μου της 7 Μαΐου 2010 στο Euro2day), την περασμένη Κυριακή είχαμε την αναγγελία του ευρωπαϊκού "σταθεροποιητικού σχεδίου". Δικαιωθήκαμε έτσι όσοι βλέπαμε την ελληνική περίπτωση ως δοκιμαστήριο μιας βαθύτερης και γενικότερης ευρωπαϊκής μετεξέλιξης.

Με καθυστέρηση που έβλαψε καθοριστικά την Ελλάδα, η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφάσισε ότι:
α) η κρίση δεν είναι μόνο ελληνική, β) ο κίνδυνος για το ευρώ είναι άμεσος και υπαρκτός, γ) το μέγεθος του προβλήματος απαιτεί ανάλογου μεγέθους απάντηση, δ) η απάντηση αυτή δεν μπορεί παρά να είναι κοινή - για την ευρωζώνη αλλά και για ολόκληρη την Ένωση και ε) η πολιτικοποίηση των λύσεων είναι όχι μόνο αναπόφευκτη αλλά και αναγκαία.

Κάλλιο αργά παρά ποτέ, θα έλεγαν οι περισσότεροι. Ισχύει. Μια ματιά, όμως, τόσο στα κύρια χαρακτηριστικά όσο και στα ψιλά γράμματα της συμφωνίας της 10ης Μαΐου, πείθει ότι η ανησυχία και η επαγρύπνηση συνεχίζουν να είναι προσφορότερες από την αισιοδοξία και την ανακούφιση.

? Το ευρωπαϊκό σχέδιο είναι ακόμα πιο περίπλοκο και "ανοιχτό" από τον ελληνικό μηχανισμό. Περιλαμβάνει 5 (ζωή να ’χουν) συμμετόχους διαφορετικών επιπέδων, ταχυτήτων και λογικών:

α) Την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στην οποία επετράπη, κατ’ απόλυτη εξαίρεση, να δανειστεί 60 δισ. ευρώ (από τον κοινοτικό προϋπολογισμό) για να δανείσει τις χώρες που ενδεχομένως αντιμετωπίσουν προβλήματα στο άμεσο μέλλον.

β) Όλες τις χώρες της ευρωζώνης που εγγυήθηκαν ότι θα δημιουργήσουν ένα είδος ταμείου σταθερότητας με (εθνικούς) πόρους ύψους 440 δισ. ευρώ,

γ) Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, που συμφώνησε να συμμετάσχει με δάνεια στο μισό της συνεισφοράς των κρατών-μελών, δηλαδή με πόρους ύψους 250 δισ. ευρώ.

δ) Την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η οποία, κόντρα στις αρχές της, το καταστατικό της και δηλώσεις του διοικητή της κ. Τρισέ, τρεις μόλις μέρες πριν από την οριστικοποίηση της συμφωνίας, δεσμεύτηκε να αγοράσει από τις ευρωπαϊκές τράπεζες τα ομόλογα των "εύθραυστων" χωρών, εγγυώμενη κατ’ αυτόν τον τρόπο τη διάθεση και αποπληρωμή τους ανεξαρτήτως πιστοληπτικής διαβάθμισης.

ε) Τις κεντρικές τράπεζες χωρών εκτός ευρωζώνης, όπως η αμερικανική Federal Reserve, αλλά και η Κεντρική Τράπεζα της Βραζιλίας (η Κίνα έχει πια τη δύναμη να μας κάνει να περιμένουμε), οι οποίες συμφώνησαν να προχωρήσουν σύντομα σε ανταλλαγές και αλληλοστηρίξεις νομισμάτων, ώστε να σταθεροποιηθεί το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Το σχέδιο έχει μεν πρωτοφανές συνολικό ύψος (750 δισ. ευρώ), δεν πρέπει να μας διαφεύγει όμως ότι αυτά είναι virtual χρήματα - συμφωνίες ότι θα βρεθούν, εάν χρειαστεί και κατόπιν επανεξέτασης και όχι άμεσα δάνεια, όπως στην περίπτωση του αναθεωρημένου ελληνικού μηχανισμού (από τον οποίο, εξάλλου, έγινε ήδη η πρώτη εκταμίευση).

Το σχέδιο είναι επίσης ανοιχτό γιατί, ενώ έχει κατ' αρχάς περιορισμένο χρονικό ορίζοντα (3ετίας), όλα δείχνουν ότι θα αποκτήσει χαρακτηριστικά μονιμότητας (η Επιτροπή άφησε ήδη σαφώς να εννοηθεί ότι θα μελετηθεί και θα καθιερωθεί ένα είδος Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου, που θα αντικαταστήσει τον προσωρινό μηχανισμό της 10ης Μαΐου - βλ. δηλώσεις του κ. Όλι Ρεν αμέσως μετά την υιοθέτηση του ευρωπαϊκού σχεδίου).

Το σχέδιο είναι, τέλος, έκθετο στην κριτική του ανοίγματος της μεγάλης (ευρωπαϊκής) μετά τη μικρή (ελληνική) πόρτα στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, του οποίου η συμμετοχή στους μηχανισμούς της ευρωζώνης γενικεύεται, παγιώνεται και επισημοποιείται -γεγονός που εκθέτει, επίσης, και όσους βιάστηκαν στην Ελλάδα να κατηγορήσουν την κυβέρνηση ότι μόνο στη δική μας περίπτωση θα είχαμε εμπλοκή του ΔΝΤ και θα μπορούσαμε να την είχαμε αποφύγει.

? Αποδείχτηκε ότι όταν υπάρχει πολιτική βούληση κανένα νομικό ή θεσμικό εμπόδιο δεν είναι καθοριστικό. Η ευρωπαϊκή συμφωνία, όπως ο ελληνικός μηχανισμός -και ακόμα περισσότερο- "εφευρέθηκε" από το πουθενά, χωρίς δηλαδή να υπάρχει ρητή πρόβλεψη ή έστω στέρεη νομική βάση.

Κι όχι μόνο αυτό, αλλά μπροστά στην πίεση των αγορών και στον τρόμο των Ευρωπαίων για άμεση μετάδοση του "ελληνικού ιού" (που όλοι, από την αρχή, γνώριζαν ή όφειλαν να γνωρίζουν ότι δεν είχε τίποτα το αμιγώς ελληνικό, αποτελούσε απλώς την πρώτη και πιο αδύναμη πύλη επίθεσης σε όλη την ευρωζώνη), η ευρωπαϊκή συμφωνία έκανε μια σειρά υπερβάσεις που αντιστοιχούν σε ισάριθμα (δημοσιονομικά) προπατορικά αμαρτήματα:

α) Ενώ στην ελληνική περίπτωση η άμεση κοινοτική βοήθεια αποκλείστηκε με βάση τη λογική των πολλαπλών ρητρών "μη διάσωσης" (no bail out) της Συνθήκης Λειτουργίας, το ευρωπαϊκό σχέδιο επέτρεψε (όπως εξαρχής υποστηρίζαμε ότι μπορούσε να επιτρέψει) την κινητοποίηση του κοινοτικού προϋπολογισμού, με χρήση του άρθρου 122 της Συνθήκης, που προβλέπει κατ’ εξαίρεση, βοήθεια σε χώρες της Ένωσης για "εξαιρετικά γεγονότα που εκφεύγουν του ελέγχου τους" (τι άλλο ήταν τα γεγονότα που είχε να αντιμετωπίσει η ελληνική κυβέρνηση μόλις ανέλαβε και γιατί δεν έγινε και τότε η ίδια ερμηνεία;).

β) Η άμεση και απευθείας "αγορά χρεών" από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ισοδυναμεί στην πράξη με την έως τώρα βδελυρά αποκρουόμενη "χρηματοποίηση του χρέους" (που είναι φτιαγμένο, σύμφωνα με τους κανόνες του παγκόσμιου καπιταλισμού, για να μένει διαρκώς άυλο, μετέωρο και μηδέποτε αποπληρούμενο), ό,τι και να προσπαθεί εκ των υστέρων να συμμαζέψει ο ατυχής κύριος Τρισέ ("όλη τη ρευστότητα που δίνουμε θα την πάρουμε πίσω").

Και στην περίπτωση της Ελλάδας η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έπαιξε τον ρόλο του εγγυητή ρευστότητας, αφού όμως είχε "κλειδώσει" ο επαχθής ειδικός μηχανισμός και όχι πριν, προς αποφυγή του.

? Το σχέδιο συνοδεύτηκε από πολιτικές εξαγγελίες στην κατεύθυνση της "οικονομικής διακυβέρνησης" της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η εισήγηση που παρουσίασε η Επιτροπή δύο μέρες μετά την αναγγελία του ευρωπαϊκού σχεδίου, την Τετάρτη 12 Μαΐου (να λοιπόν που, όταν θέλει, ο κύριος Μπαρόζο μπορεί να κάνει τα άλογά του να τρέξουν γρήγορα) περιλαμβάνει τέσσερις βασικές προτάσεις:

α) Ένα είδος "συνδιαμόρφωσης" των εθνικών προϋπολογισμών με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μέσω υποβολής τους, πριν ψηφιστούν από τα εθνικά κοινοβούλια, προς γνώση και συζήτηση στα κοινοτικά όργανα.

β) Την αυστηρότερη εποπτεία εφαρμογής των κανόνων για το έλλειμμα και το χρέος υπό την απειλή αναστολής κοινοτικών χρηματοδοτήσεων -η παροχή των οποίων θα αρχίσει πλέον να είναι τμηματικότερη και πιο ελεγχόμενη και να εξαρτάται από τον βαθμό τήρησης των κανόνων δημοσιονομικής πειθαρχίας εκ μέρους κάθε κράτους-μέλους.

γ) Την αντιμετώπιση των "διαφορών ανταγωνιστικότητας" μεταξύ των χωρών, μέσω εισαγωγής νέων δεικτών μέτρησης και της προώθησης "μεταρρυθμίσεων α λα καρτ", δηλαδή ανάλογα με τις ανάγκες χωρών ή περιοχών.

δ) Τη σύσταση ενός μόνιμου (αφού μόνιμη φαίνεται ότι θα είναι και η κρίση) μηχανισμού διαχείρισης κρίσεων σε ενωσιακό επίπεδο. Αντίθετα, δεν υιοθετήθηκαν, σε αυτήν τουλάχιστον τη φάση, και παρά την επιθυμία της κυρίας Μέρκελ (που δεν γνώρισε μία μόνο ήττα αυτήν την εβδομάδα), ούτε η ιδέα της αλλαγής των συνθηκών (το Σύμφωνο Σταθερότητας μπορεί να αλλάξει χωρίς συνταγματικού τύπου αναθεώρηση) ούτε η καθιέρωση διαδικασίας αποβολής κράτους-μέλους από την ευρωζώνη, όταν δεν εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του.

Κι εδώ σπάνε πολλά ευρωπαϊκά ταμπού και ανοίγουν πολλές ελληνικές πληγές:

- Η Επιτροπή τολμά να αγγίξει το ιερό των ιερών και άδυτο των αδύτων της δημοσιονομικής πολιτικής, τον προϋπολογισμό. Μόνο που το κάνει υπό την άγαρμπη και δημοκρατικά αρκετά προβληματική μορφή της εποπτείας (κοινοποίησέ μου τον προϋπολογισμό σου, για να σου πω αν είναι εντάξει) και όχι υπό την πολιτικά αναγκαία του συντονισμού (πες μου τα σχέδια σου, για να δούμε πώς θα δέσουν με τα σχέδια των άλλων κρατών-μελών και της Ένωσης).

Το κάνει επίσης, σε αυτήν τουλάχιστον τη φάση, μόνο για τους εθνικούς προϋπολογισμούς, χωρίς λέξη για αναμόρφωση του μεγέθους (μικρότερος σήμερα του 1% του κοινοτικού ΑΕΠ), των δυνατοτήτων και των διαδικασιών του κοινοτικού προϋπολογισμού. Και το κάνει γνωρίζοντας πως ακριβώς η έλλειψη οποιουδήποτε παρόμοιου ή και πολύ χαλαρότερου ελέγχου στην περίπτωση της Ελλάδας (που επί διακυβέρνησης Καραμανλή δεν έκλεισε ποτέ προϋπολογισμό χωρίς να τον αναθεωρήσει) συνέβαλε αποφασιστικά στη διόγκωση του προβλήματός της και στη σημερινή της κατάσταση.

- Η πολιτική ώθηση των μεταρρυθμίσεων, κατόπιν συντονισμού, σημαίνει από μόνη της πολιτικοποίηση της οικονομικής διαδικασίας εντός της Ένωσης. Και πάλι, όμως, γίνεται υπό τον αστερισμό της απειλής (κυρώσεων) και υπό το τεχνοκρατικό εργαλείο των δεικτών μέτρησης (λες και το πρόβλημα ανταγωνιστικότητας στην Ευρώπη είναι πρόβλημα μέτρησης και όχι δημιουργικότητας και φαντασίας). Και έρχεται, για την Ελλάδα, σε μια περίοδο κατά την οποία έχει ελάχιστα, μέσα στον κορσέ του Προγράμματος Σταθερότητας - Μνημονίου, περιθώρια κινήσεων εθνικής μεταρρυθμιστικής στρατηγικής.

- Χρησιμοποιείται, επιτέλους (βλ. άρθρο μου από τις 24 Απριλίου στο Euro2day), το νέο εργαλείο που εισέφερε η Συνθήκη της Λισαβόνας, το άρθρο 136, για να στηριχθούν πολιτικές οικονομικού συντονισμού, πέρα από το αυστηρά δημοσιονομικό πεδίο. Ίσως όμως είναι πια αργά. Η κρίση -και ο φόβος της- έχει προχωρήσει τόσο που ο όποιος εφικτός συντονισμός θα είναι μάλλον μόνο "προς τα κάτω".

- Η αναγγελία μόνιμου μηχανισμού κρίσεων πονάει περισσότερο: αν υπήρχε, ή αν είχε δημιουργηθεί πιο γρήγορα, ίσως η αδυναμία δανεισμού -και άρα διαπραγμάτευσης- εκ μέρους της Ελλάδας να είχε μικρότερες διαστάσεις. Και να πει κανείς ότι η κρίση ήταν κάτι ξαφνικό…

? Το σχέδιο συνδέθηκε αναπόσπαστα με την εξαγγελία Προγραμμάτων Σταθερότητας ελληνικού τύπου από αρκετές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Η αναγγελία του σχεδίου ορθά έγινε αντιληπτή ως προειδοποιητικό καμπανάκι και όχι ως λήξη του συναγερμού. Άμεσα και εσπευσμένα στην Ισπανία και στην Πορτογαλία, εντελώς δραματικά στην ευρισκόμενη στα όρια του βαράθρου Ρουμανία (περίπτωση προς αποφυγή, όπως και η Ουγγαρία, αφού από το δάνειο του ΔΝΤ φαίνονται να περνούν κατευθείαν στη μόνιμη ύφεση και υποβάθμιση του επιπέδου διαβίωσης), έμμεσα αλλά σαφώς στην Ιταλία και στη Γαλλία, με προετοιμαζόμενη βεβαιότητα από τη νέα βρετανική κυβέρνηση, τα προγράμματα λιτότητας διαδέχονται την πρώτη διδάξασα (από το 2009) Ιρλανδία και τον καταλύτη των εξελίξεων, την Ελλάδα.

Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις, όπως και στην Ελλάδα, έχουμε πάγωμα προσλήψεων, μείωση μισθών (25% στη Ρουμανία, έως 15% στην Ιρλανδία, 5% στην Ισπανία, στην Πορτογαλία προτιμήθηκε η φορολόγηση μόνο των υψηλόμισθων του δημόσιου τομέα), αύξηση του ΦΠΑ, αύξηση φόρων, εγκατάλειψη δημοσίων επενδύσεων.

Αλλά και σε όλες τις χώρες (πλην της Ρουμανίας, όπου τα μέτρα προσεγγίζουν την ανέχεια) τα προγράμματα ψηφίστηκαν ή προετοιμάζονται με διακομματική συναίνεση, κάτι που στη χώρα μας δεν έγινε ούτε καν από τα δύο δυνάμει κυβερνητικά -και κυβερνήσαντα- κόμματα.

? Ακόμα και ένα τέτοιας έντασης και έκτασης σχέδιο δεν "καλμάρησε" εντελώς τις αγορές. Έπειτα από μία μέρα εντυπωσιακής ανόδου των χρηματιστηρίων, αμέσως μετά την αναγγελία της 10ης Μαΐου, τα σπρεντς ξανάρχισαν να ανεβαίνουν και, κυρίως, το ευρώ να κατρακυλά έναντι του δολαρίου.

Οι φήμες και οι πιέσεις στους αδύναμους κρίκους δεν σταμάτησαν. Η αξιοπιστία του πακέτου και η πολιτική βούληση των ηγετών της Ευρώπης μένει να αποδειχτεί. Κακά σημάδια μέσα στην πρώτη εβδομάδα λειτουργίας υπό το νέο περιβάλλον.

α) Η αύξηση του δανεισμού των χωρών της ευρωζώνης από την ΕΚΤ και όχι μεταξύ τους, κάτι που δείχνει αμφιβολία ιδίως για τη δυνατότητα "διάσωσης" των ασθενέστερων χωρών.

β) Οι δηλώσεις του κυρίου Τρισέ για μη εκτύπωση νέου χρήματος από την ΕΚΤ και για βεβαιότητα επιβίωσης του ευρώ (όταν είσαι ήσυχος δεν κάνεις τέτοιες δηλώσεις).

γ) Τα υψηλά διεθνή στοιχήματα -και οι αντίστοιχες κερδοσκοπικές κινήσεις- γύρω από περαιτέρω πτώση του ευρώ.

δ) Η επίσης φοβισμένη αλλά και βαθύτατα λανθασμένη, κατόπιν (ρηνανικής) εορτής άποψη της κυρίας Μέρκελ, ότι "το ευρώ αντιπροσωπεύει το ευρωπαϊκό ιδεώδες" (το ευρώ είναι απλώς ένα εργαλείο, το ευρωπαϊκό ιδεώδες θα έπρεπε να βρίσκεται στη συνύπαρξη, στην πολυμορφία και στη δημιουργία).

ε) Ειδικά για την Ελλάδα, το μεγάλωμα, μέσα στην κρίση, της ψαλίδας ανάπτυξης με τους εταίρους μας (-2,3% η Ελλάδα, -0,2% οι λοιπές χώρες της ευρωζώνης) καθώς και οι όλο και πιο συχνά εκφραζόμενες αμφιβολίες έγκυρων οικονομικών παραγόντων -από τον "φίλο" Στίγκλιτς έως τον "κρύο Γερμανό" (αλλά και μεγάλο δανειστή μας, μέσω της Deutsche Bank, της οποίας προΐσταται) Γιόζεφ Άκερμαν- για το αν η χώρα μας θα τα καταφέρει (αφού, ως γνωστόν, ή τουλάχιστον ελπιζόμενον, η ζωή δεν λήγει το 2012).

Νέες συνθήκες, λοιπόν, για την Ευρώπη - όχι όμως για την Ελλάδα, αφού έχει τον δικό της μηχανισμό και το δικό της πακέτο. Το ελληνικό, για να μην ξεχνιόμαστε, είναι μεγαλύτερο σε συγκριτικό όγκο (110 δισ. έναντι 750 για όλη την ευρωζώνη). Είναι, όμως, πιο άκαμπτο, λιγότερο πολιτικό, λιγότερο αλληλέγγυο. Αυτό είναι το τίμημα που πληρώνει ο λαγός σε μια κούρσα μεγάλων αποστάσεων: βάζει τους συναθλητές του στον ρυθμό και αποσύρεται για να τους δει να τερματίζουν.

* Ο κ. Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος, πρώην ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ.

Oι απόψεις που διατυπώνονται σε ενυπόγραφο άρθρο γνώμης ανήκουν στον συγγραφέα και δεν αντιπροσωπεύουν αναγκαστικά, μερικώς ή στο σύνολο, απόψεις του Euro2day.gr.