Ο «εργάτης της γνώσης» και το σύγχρονο μάνατζμεντ

Ο Τομ Πίτερς έγραφε ότι «δεν υπήρχε πραγματικός ακαδημαϊκός κλάδος της διοίκησης των επιχειρήσεων πριν από τον Πίτερ Ντράκερ». Και δεν έχει άδικο σε αυτή του την παρατήρηση. Ο Πίτερ Ντράκερ (1909-2005) -ο οποίος, αν ζούσε, θα ήταν σήμερα 114 ετών-, εν μέρει λόγω του ταλέντου του και εν μέρει λόγω της εποχής που άρχισε να γράφει για το μάνατζμεντ, είναι και ο πρώτος αυθεντικός στοχαστής της διοίκησης των επιχειρήσεων, και όχι μόνον.

Έτσι, σαν τον βιβλικό συνονόματό του, αποτελεί και τον βράχο επί του οποίου θεμελιώθηκαν οι αρχές που επιτρέπουν στις επιχειρήσεις να καινοτομούν και να ανοίγουν δρόμους ανάπτυξης και κοινωνικής ευημερίας.

Όμως, κατά μία έννοια, το μάνατζμεντ είναι τόσο παλιό όσο και ο άνθρωπος. Ο ίδιος ο Π. Ντράκερ έχει αναφέρει στα βιβλία του ότι «όλοι οι μεγάλοι δημιουργοί επιχειρήσεων -από τους Μεδίκους της Φλωρεντίας στην Αναγέννηση και τους ιδρυτές της Τράπεζας της Αγγλίας στο τέλος του 170υ αιώνα, μέχρι και τον Τόμας Γουάτσον της ΙΒΜ στις ημέρες μας- είχαν μία σαφή θεωρητική επιχειρηματική άποψη που καθοδηγούσε όλες τις πράξεις και τις αποφάσεις τους».

Σε ιστορία του μάνατζμεντ έχει ιχνηλατηθεί η ύπαρξη βιοτεχνικής επιχείρησης στους Σουμέριους το 5000 π.Χ. Η οργάνωση είτε της κατασκευής των πυραμίδων είτε της εισβολής του Ιούλιου Καίσαρα στη Βρετανία θα πρέπει να απαίτησαν βασικά προσόντα και ταλέντο που θα μπορούσαν να περιγραφούν ως μάνατζμεντ.

Το βιβλίο όμως που ανέδειξε τον Πίτερ Ντράκερ ήταν το The Concept of the Corporation (Η Έννοια της Επιχείρησης). Το έργο αυτό έγινε αμέσως μπεστ σέλερ στην Αμερική και ανατυπώνεται συνεχώς από τότε. Ωστόσο, αυτό τον απομάκρυνε ακόμη περισσότερο από τους περιχαρακωμένους Αμερικανούς ακαδημαϊκούς: οι οικονομολόγοι το θεώρησαν ως κοινότοπη κοινωνιολογία, ενώ οι πολιτικοί επιστήμονες το απέρριψαν ως τρελή οικονομική προσέγγιση.

Ένας κριτικός αναγνώστης ήλπισε ότι «αυτός ο πολλά υποσχόμενος νεαρός επιστήμονας θα αφιερώσει τώρα το αξιόλογο ταλέντο του σε ένα πιο αξιοσέβαστο κείμενο». Αποκομμένος από τους φυσικούς του συμμάχους, ο Ντράκερ εξωθήθηκε να γράψει για το μάνατζμεντ.

Από τότε, ο Π. Ντράκερ έχει επινοήσει ή επηρεάσει ουσιαστικά όλα τα μέρη της θεωρίας μάνατζμεντ. Πολλά από τα θέματα που έχουν κυριαρχήσει στο έργο του εμφανίστηκαν στο προαναφερθέν βιβλίο. Όπως όλα τα βιβλία του, έτσι και αυτό αποτελεί μία αφηγηματική περιπλάνηση: αρχίζει με μία ιστορία από την Κίνα και, μεταφερόμενο σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, ανησυχεί για το ποσοστό των Βικτωριανών Άγγλων που ήταν ευγενείς -ένα ελάχιστο ποσοστό, κατά την άποψη του Ντράκερ- και την αποτελεσματικότητα του ρωσικού βιομηχανικού μάνατζμεντ.

Ο κεντρικός σκοπός της Έννοιας της Επιχείρησης ήταν να αντιμετωπίσει μία εταιρεία ως ένα κοινωνικό σύστημα, αλλά και ως έναν οικονομικό οργανισμό. Οι δύο μεγαλύτερες ενότητες του βιβλίου έφεραν τους τίτλους «Η επιχείρηση ως ανθρώπινη προσπάθεια» και «Η επιχείρηση ως κοινωνικός θεσμός». Ο Ντράκερ βρήκε τον τρόπο με τον οποίο συνεργάζονται οι άνθρωποι ως ενδιαφέροντα από μόνο του, μη θεωρώντας τον ως ένα απλό μέσον κυκλοφορίας.

Οικονομία της γνώσης

Όπως επισημαίνουν οι Adrian Wooldridge και Cornelius de Kluyer, ένα άλλο μεγάλο θέμα που προκύπτει από την εργασία του Ντράκερ είναι ότι το παλαιό βιομηχανικό προλεταριάτο θα πρέπει να αντικατασταθεί από τους εργάτες της γνώσης. Ισχυρίζεται ότι ο προηγμένος κόσμος μετακινείται από την «οικονομία των αγαθών» στην «οικονομία της γνώσης», οπότε, ως αποτέλεσμα αυτού, μετασχηματίζεται και το μάνατζμεντ. Οι μάνατζερ θα πρέπει να μάθουν πώς να ενεργοποιούν τη σκέψη και όχι πώς να ελέγχουν μόνο τα χέρια των εργαζομένων τους.

Αυτή η πιο ήπια προσέγγιση αποτελεί μία ευθεία πρόκληση στις θεωρίες της μέτρησης του χρόνου κατά την εργασία. Αλλά και η ιδέα του «εργάτη της γνώσης» -όρου που εισήγαγε ο Ντράκερ το 1959- εγείρει επίσης ερωτήματα για τους πολιτικούς. Υποθέτει ότι οι πρώτες ύλες μιας χώρας είναι στην πραγματικότητα οι εκπαιδευμένοι εργαζόμενοί της. Εξού προκύπτει και η σημασία της εκπαίδευσης και της κατάρτισης.

Επιπλέον, αντί της προσπάθειας για την υπεράσπιση ημιθανών βιομηχανικών κλάδων έναντι του φθηνότερου, με «λιγότερες γνώσεις» εργατικού δυναμικού του εξωτερικού, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να επικεντρώνονται στη βελτίωση του αποθέματος γνώσης της χώρας τους, αλλιώς θα κινδυνεύουν να τεθούν στο περιθώριο.

Τυπικά, ο Ντράκερ δεν έχει περιορισθεί στο ερώτημα πώς οι μάνατζερ και οι κυβερνήσεις θα όφειλαν να χειριστούν αυτούς τους νέους εργάτες της γνώσης. Έχει ξοδέψει μεγάλο μέρος της καριέρας του ψάχνοντας για τους τρόπους με τους οποίους οι ίδιοι οι εργάτες της γνώσης μπορούν να προσαρμοσθούν σε αυτόν τον νέο κόσμο, στον οποίο δεν είναι ούτε εργάτες ούτε αφεντικά.

Υπό αυτή την έννοια και μόνο, ο μεγάλος στοχαστής του μάνατζμεντ παραμένει επίκαιρος και εξαιρετικά γόνιμος για όσους θα ήθελαν να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους διαβάζοντας τα 36 βιβλία του -ή, τουλάχιστον, τις περιλήψεις τους, οι οποίες επίσης είναι διαθέσιμες.