Η ρύπανση από τα πλαστικά και οι λύσεις

Το πλαστικό βρίσκεται παντού γύρω μας. Σε όλες του τις μορφές είναι το πλέον χρησιμοποιήσιμο υλικό που καλύπτει σχεδόν όλες τις ανάγκες τόσο των καταναλωτών όσο και και της βιομηχανίας.

Η αντοχή του, η ευελιξία του, οι αμέτρητες χρήσεις και το χαμηλό κόστος έφεραν πραγματική επανάσταση, βελτιώνοντας σημαντικά πολλές λειτουργίες της καθημερινότητας. Ωστόσο, σήμερα, η ευρεία διάδοσή του προκαλεί παράληλα και ευρεία περιβαλλοντική επιβάρυνση, καθώς διαλύεται δύσκολα ολοσχερώς με φυσικές διεργασίες.

Όλο το πλαστικό που έχει παραχθεί ποτέ βρίσκεται ακόμα σε κάποια μορφή πάνω στον πλανήτη και οι περισσότερες επιστημονικές εκτιμήσεις υπολογίζουν κοντά στα 500 χρόνια τον χρόνο που απαιτείται για να αποδομηθεί.

Ο ρυθμός αποσύνθεσης είναι εξαιρετικά αργός γι' αυτό και τα πλαστικά συσσωρεύεται σε θάλασσες, ωκεανούς και παραλίες. Σχεδόν ότι 60% με 90% των θαλάσσιων απορριμμάτων αποτελείται κατά κύριο λόγο από πλαστικά. Κάθε χρόνο πέφτουν στους ωκεανούς 13 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών.

Καθώς η παραγωγή πλαστικών αναμένεται να τριπλασιαστεί έως το 2060, η ΕΕ επιδιώκει τη θέσπιση νομικά δεσμευτικών κανόνων όσον αφορά την παραγωγή πρωτογενών πλαστικών, ώστε να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα της παραγωγής και της κατανάλωσης. Πάνω από χίλιοι εκπρόσωποι κυβερνήσεων, ΜΚΟ, της βιομηχανίας και της κοινωνίας των πολιτών θα συζητήσουν με στόχο να αποφασίσουν έως το τέλος του 2024 ένα νομικά δεσμευτικό μέσο για την εξάλειψη της ρύπανσης από πλαστικά, μεταξύ άλλων και στο θαλάσσιο περιβάλλον.

Ο Επίτροπος Περιβάλλοντος, Ωκεανών και Αλιείας, κ. Βιργκίνιους Σινκέβιτσιους δήλωσε σχετικά: «Η σύναψη μιας διεθνούς συνθήκης για τα πλαστικά θα μας δώσει την ευκαιρία να εξαλείψουμε τη ρύπανση από τα πλαστικά θεσπίζοντας παγκόσμιους κανόνες για όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής των πλαστικών. Στην ΕΕ, ενισχύουμε συνεχώς τη νομοθεσία μας για τη μείωση της ρύπανσης από πλαστικά, π.χ. με τους νέους κανόνες της ΕΕ για τη μείωση των συσκευασιών και τα μέτρα για τα μικροπλαστικά. Είμαστε αποφασισμένοι να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε για την ανάληψη φιλόδοξης δράσης σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς η αντιμετώπιση των κρίσεων της ρύπανσης, του κλίματος και της βιοποικιλότητας μας αφορά όλους.»

Η ΕΕ πρωτοστατεί στην παγκόσμια προσπάθεια καταπολέμησης της ρύπανσης από πλαστικά, υποστηρίζοντας τη δημιουργία του Συνασπισμού Υψηλών Φιλοδοξιών για τον Τερματισμό της Ρύπανσης από Πλαστικά, ο οποίος έχει συμμετάσχει σε διαπραγματεύσεις υψηλού επιπέδου για την εξάλειψη της ρύπανσης αυτής έως το 2040, αναφέρει η Κομισιόν.

Σύμφωνα με έκθεση του ΟΗΕ, κάθε χρόνο περισσότεροι από 400 εκατομμύρια τόνοι πλαστικού παράγονται παγκοσμίως, εκ των οποίων οι μισοί έχουν σχεδιαστεί για να χρησιμοποιηθούν μόνο μία φορά. Από αυτό το ποσοστ , λιγότερο από το 10% ανακυκλώνεται.

Εκτιμάται ότι 19-23 εκατομμύρια τόνοι καταλήγουν σε λίμνες, ποτάμια και θάλασσες ετησίως. Αυτό είναι περίπου το βάρος 2.200 Πύργων του Άιφελ μαζί. Το συνολικό ετήσιο βάρος των πλαστικών απορριμμάτων στον πλανήτηω ισοδυναμεί με 35.000 Πύργους του Άιφελ.

Τα μικροπλαστικά – μικροσκοπικά πλαστικά σωματίδια διαμέτρου έως 5 mm – βρίσκουν δρόμο στα τρόφιμα, το νερό και τον αέρα. Υπολογίζεται ότι κάθε άτομο στον πλανήτη καταναλώνει περισσότερα από 50.000 πλαστικά σωματίδια ετησίως - και πολλά περισσότερα αν ληφθεί υπόψη η εισπνοή.

Τα πλαστικά απορρίματα ή το καμένο πλαστικό μιας χρήσης βλάπτει την ανθρώπινη υγεία και τη βιοποικιλότητα και μολύνει κάθε οικοσύστημα, από τις κορυφές των βουνών μέχρι τον πυθμένα του ωκεανού.

Με βάση τις διαθέσιμες επιστημονικές αναλύσεις και και λύσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος, οι κυβερνήσεις, οι εταιρείες και άλλοι ενδιαφερόμενοι πρέπει να κλιμακώσουν και να επιταχύνουν τις ενέργειες για την επίλυση αυτής της κρίσης, σε κάθε γωνιά του κόσμου, αναφέρει ο ΟΗΕ.

Η παραγωγή πλαστικού εκτινάχθηκε από 2 εκατομμύρια τόνους το 1950 σε 348 εκατομμύρια τόνους το 2017, μια παγκόσμια βιομηχανία αξίας άνω των 522 δισεκατομμυρίων δολαρίων η οποία αναμένεται να διπλασιαστεί σε παραγωγική ικανότητα έως το 2040.

Οι επιπτώσεις της παραγωγής πλαστικών και της ρύπανσης στην πλανητική κρίση της κλιματικής αλλαγής, είναι μια καταστροφή σε εξέλιξη:

• Η έκθεση σε πλαστικά μπορεί να βλάψει την ανθρώπινη υγεία, επηρεάζοντας δυνητικά τη γονιμότητα, την ορμονική, τη μεταβολική και τη νευρολογική δραστηριότητα και η ανοιχτή καύση πλαστικών συμβάλλει στην ατμοσφαιρική ρύπανση.
• Μέχρι το 2050 οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου που σχετίζονται με την παραγωγή, τη χρήση και την απόρριψη πλαστικών θα αντιστοιχούν στο 15% των επιτρεπόμενων εκπομπών, με στόχο τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη στους 1,5°C.
• Περισσότερα από 800 θαλάσσια και παράκτια είδη επηρεάζονται από αυτή τη ρύπανση μέσω της κατάποσης, της εμπλοκής και άλλων κινδύνων.
• Περίπου 11 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών απορριμμάτων καταλήγουν ετησίως στους ωκεανούς. Αυτό μπορεί να τριπλασιαστεί μέχρι το 2040.

Στη Μεσόγειο, τα πλαστικά αποτελούν το 95% των σκουπιδιών που εντοπίζονται στις θάλασσες, τόσο στον βυθό της όσο και στις ακτές. Σε κάθε 100 μέτρα παραλίας στη Μεσόγειο συλλέγονται 110 πλαστικά ποτήρια, 91 πλαστικά μπουκάλια και 131 καλαμάκια.

«Στη Μεσόγειο καταλήγουν κάθε χρόνο κατά μέσο όρο 3.760 τόνοι πλαστικών, υπολογίζουν Έλληνες ωκεανογράφοι στο Journal Frontiers in Marine Science. Οι επιστήμονες παρουσιάζουν μοντέλο που καταγράφει το ταξίδι των πλαστικών από παράκτιες πόλεις και εκβολές ποταμών στις θάλασσες», σημειώνει η Frankfurter Allgemeine Zeitung με τίτλο «Ο μακρύς δρόμος των πλαστικών απορριμμάτων»:

Η εφημερίδα επισημαίνει: «Το που καταλήγουν τα πλαστικά δεν εξαρτάται μόνο από τα ρεύματα, τον αέρα, αλλά και από το λεγόμενο Biofouling. Όπως στο κάτω μέρος των πλοίων, έτσι και στα πλαστικά προσκολλώνται μικροοργανισμοί που τραβούν με το βάρος τους τα συνθετικά απορρίμματα στο βυθό ή σε ένα συγκεκριμένο βάθος. Το 84% των πλαστικών όμως ξεβράζονται στις ακτές. Οι έλληνες επιστήμονες επισημαίνουν ότι το μοντέλο τους δεν λαμβάνει υπόψη τα πλαστικά που καταλήγουν στο πεπτικό σύστημα των ψαριών και κατά συνέπεια στο πιάτο μας»

Υπολογίζεται ότι μόνο στις ελληνικές θάλασσες καταλήγουν 15.000 τόνοι πλαστικών ετησίως. Από τους καθαρισμούς ακτών που έχει πραγματοποιήσει το Κοινωφελές Ίδρυμα Αθανασίου Λασκαρίδη προκύπτει ότι τα βασικότερα στοιχεία ρύπανσης είναι οι γόπες, τα πλαστικά ποτήρια μίας χρήσης, τα καλαμάκια, οι πλαστικές σακούλες μίας χρήσης, η συσκευασία αναψυκτικού αλουμίνιου και τα μικροπλαστικά, όπως εξηγεί ο Νίκος Σεκεριάδης, Μηχανολόγος Μηχανικός Εκπαιδευτικός.

Η Ελλάδα παράγει περίπου 700.000 τόνους πλαστικών απορριμμάτων ετησίως ή 68 κιλά πλαστικών κατά κεφαλήν. Μόνο το 8% των πλαστικών απορριμμάτων ανακυκλώνεται. Το 84%, δηλαδή το μεγαλύτερο μέρος των πλαστικών απορριμμάτων καταλήγει σε χωματερές.

Η εικόνα της πλαστικής ρύπανσης στην Ελλάδα είναι απογοητευτική. Σύμφωνα με την Greenpeace, καθημερινά στην Ελλάδα σερβίρονται κατά μέσο όρο 1.000.000 πλαστικά ποτήρια μόνο για καφέ. Κάθε χρόνο χρησιμοποιούνται 4,3 δισ. πλαστικές σακούλες, 2 δισ. πλαστικά μπουκάλια για νερό και αναψυκτικά και 300 εκατ. πλαστικά ποτήρια του καφέ, ενώ περίπου 40 τόνοι πλαστικού καταλήγουν στο φυσικό περιβάλλον κάθε μέρα.

Με το Νόμο 4736/2020, δέκα τύποι πλαστικών προϊόντων μίας χρήσης απαγορεύτηκαν να διατίθενται στην αγορά από τα εργοστάσια παραγωγής στην Ελλάδα και στο σύνολο των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτή η λίστα περιλαμβάνει πλαστικά μαχαιροπίρουνα, πιάτα, καλαμάκια, φελιζόλ και δοχεία, αναδευτήρες ποτών και μπατονέτες από πλαστικό.

Σύμφωνα με επίσημες καταγραφές, τα πλαστικά απορρίμματα αποτελούν αιτία τραυματισμού ή και θανάτωσης πολλών ειδών άγριας ζωής όπως θαλάσσιες χελώνες, φώκιες, φάλαινες, κήτη, ψάρια και οστρακοειδή. Εκατό χιλιάδες (100.000) θαλάσσια ζώα χάνουν τη ζωή τους εξαιτίας του πλαστικού κάθε χρόνο.

Τα μεγάλα πλαστικά κομμάτια τραυματίζουν, προκαλούν ασφυξία και συχνά θάνατο στα ζώα της θάλασσας. Θλιβερό παράδειγμα, οι θαλάσσιες χελώνες που μπερδεύουν τις πλαστικές σακούλες με μέδουσες και πνίγονται, καθώς προσπαθούν να τις φάνε. Οι θάλασσες μας είναι ήδη η μεγαλύτερη χωματερή για εκατομμύρια τόνους χρησιμοποιημένων πλαστικών ανά έτος.

Όμως, η ορατή πλαστική ρύπανση, είναι ένα σχετικά μικρό πρόβλημα σε σύγκριση με τα αόρατα μικροπλαστικά (μικροσκοπικές ίνες πλαστικού), τα οποία γίνονται «αναπόσπαστο» μέρος των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Τα μικροπλαστικά και τα νανοπλαστικά γρήγορα περνούν στην τροφική αλυσίδα και καταλήγουν και στον άνθρωπο με επιπτώσεις για τη δημόσια υγεία.

Η ποσότητα των πλαστικών διπλασιάστηκε σε όλον τον κόσμο μέσα σε 20 χρόνια και θα μπορούσε να τριπλασιαστεί εκ νέου έως το 2060. Για την ώρα μόνο το 9% ανακυκλώνεται. Και αυτό παρά τις υποσχέσεις βιομηχάνων και κολοσσών της πετροχημείας για επενδύσεις στην ανακύκλωση. Ωστόσο, πολλοί αισιοδοξούν. Λένε ότι «ο πόλεμος κατά του πλαστικού μόλις ξεκίνησε».

Η έκθεση του ΟΗΕ, σημειώνει ότι, η στροφή στην κυκλική οικονομία μπορεί να μειώσει τον όγκο των πλαστικών που πέφτουν στους ωκεανούς κατά περισσότερο από 80% έως το 2040.

Επίσης μπορεί να μειώσει την παραγωγή παρθένων πλαστικών κατά 55% και οι κυβερνήσεις να εξοικονομήσουν 70 δισ. δολ. έως το 2040, να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 25% και να δημιουργήσει 700.000 επιπλέον θέσεων εργασίας – κυρίως στον παγκόσμιο νότο.