Η «αμερικανική» πλευρά του Ερντογάν και η Ελλάδα

Η Τουρκία είναι ο παραδοσιακός αντίπαλος της Ελλάδος. Για να την κατανοήσουμε καλύτερα, θα πρέπει να τη μελετάμε, όπως έχουμε γράψει κατ’ επανάληψη, ξεκινώντας από τον πολιτικό που κυριαρχεί εκεί τις δύο τελευταίες δεκαετίες.  

Η καταγωγή των γονέων του προέδρου Ερντογάν είναι από το χωριό Ποταμιά της περιοχής Ριζούντας του Πόντου. Η τουρκική ονομασία είναι “Guneysu” (νερό του νότου) αλλά οι κάτοικοι συνεχίζουν να χρησιμοποιούν την ελληνική ονομασία. Αυτό ακριβώς έκανε κι ο Τούρκος πρόεδρος σε μια επίσκεψή του στο χωριό το 2009, λέγοντας ότι όταν ένας απόδημος επισκέπτεται το χωριό, το αποκαλεί Ποταμιά. Άλλωστε, «Καλώς ήλθατε στη Ποταμιά» έγραφε το πανό με το οποίο τον υποδέχθηκαν οι κάτοικοι, ορισμένοι εκ των οποίων φορούσαν παραδοσιακές ποντιακές στολές.  

Ο Τούρκος ερευνητής Cezmi Yurtsever ισχυρίζεται ότι ο προπάππος του Ερντογάν ήταν επικεφαλής αντάρτικης ομάδας εναντίον των Τούρκων και έφερε το εξισλαμισθέν όνομα Bakatoglu Memis. H οικογένεια άλλαξε επίθετο το 1934, γιατί Bakat αποκαλούνταν οι Έλληνες αντάρτες. Ο Ερντογάν λέει πως αισθάνεται και είναι Τούρκος και απορρίπτει τις αιτιάσεις περί ελληνικής καταγωγής του, προτάσσοντας τη μουσουλμανική πίστη αντί της εθνικής καταγωγής. 

Δεν θα μπορούσε να κάνει διαφορετικά, αν ήθελε να κάνει πολιτική καριέρα στην Τουρκία. Το βαθύ κράτος είναι αντι-ελληνικό και αντι-αρμενικό, ενώ ο μέσος Τούρκος θεωρεί τον Έλληνα κακό άνθρωπο που βιάζει, σκοτώνει και κάνει κακά πράγματα όπως αναφέρουν άτομα που δεν ωραιοποιούν καταστάσεις. Ορισμένες κοινότοπες φράσεις που χρησιμοποιούν οι Τούρκοι στις συνομιλίες τους, π.χ. θα σου βιάσει τη μητέρα ο Έλληνας, το αποδεικνύουν. Δεν είναι τυχαίο ότι η εθνική εορτή της Τουρκίας την 29η Οκτωβρίου γιορτάζει την απελευθέρωση από τους Έλληνες το 1923. 

Λίγο-πολύ, τα ίδια αισθήματα διακατέχουν τον μέσο Έλληνα όταν αναφέρεται στην Τουρκία και στους Τούρκους. Ίσως ακούγεται κωμικό αλλά υπήρχαν πολλοί Τούρκοι στο παρελθόν που πίστευαν ότι η Ελλάδα έχει εξοπλίσει τα νησιά γιατί έχει σκοπό να εισβάλει στην Τουρκία σε κάποιο σημείο. Η μνήμη της ελληνικής μικρασιατικής εκστρατείας παρέμενε ακόμη ζωντανή. Επομένως, το σημερινό επιχείρημα της Τουρκίας για την αποστρατικοποίηση των νησιών με επίκληση του κινδύνου εισβολής στη γείτονα (μαζί με την παραβίαση της Συνθήκης της Λωζάννης)  δεν είναι κάτι καινούργιο. 

Αναφερθήκαμε σ’ όλα αυτά γιατί πολλά δεν ακούγονται στις ατέρμονες συζητήσεις, αναλύσεις κ.λπ. που γίνονται για την Τουρκία στη χώρα μας. Όπως ίσως δεν έχετε ξαναδιαβάσει τη σύντομη αναφορά που ακολουθεί στην πολιτική του Ερντογάν και τι μπορεί να συμβεί στο ορατό μέλλον.

Για να το κατανοήσει κάποιος, θα πρέπει να πάει πίσω στην 1η εθνοσυνέλευση του 1920, όταν συγκρούσθηκαν δυο ομάδες. Η πρώτη ομάδα ήταν αυτοί που ήθελαν ένα κοσμικό κράτος με ευρωπαϊκά σημεία αναφοράς. Ήταν οι Κεμαλιστές, που επικράτησαν και συγκρότησαν το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα. Η δεύτερη ομάδα ήταν αυτοί που θα μπορούσαν να αποκαλεστούν ισλαμιστές. Όμως, μια προσεκτική ανάγνωση των θέσεων της δεύτερης ομάδας αποκαλύπτει ότι στο θέμα της οικονομίας σκεφτόταν «φιλελεύθερα» και «παγκοσμιοποιημένα» ενώ παράλληλα έθετε θέμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών, τονίζουν ερευνητές. Κοινώς, ήταν πιο κοντά στο αμερικανικό μοντέλο. Η δεύτερη ομάδα διαλύθηκε στην επόμενη εθνοσυνέλευση αλλά οι ιδέες και οι αντιλήψεις της πέρασαν σε διάφορα κόμματα τις επόμενες δεκαετίες, με αποκορύφωμα το ΑΚΠ, δηλ. το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν.

Από αυτή την οπτική γωνία, ο Ερντογάν και το κόμμα του έχουν ενστερνισθεί και υλοποιούν τις κοινές θέσεις της δεύτερης ομάδας στην εθνοσυνέλευση του 1920. Ένα είδος προτεσταντικού ισλαμισμού. Αυτές οι θέσεις οδηγούν στην αμερικανοποίηση της τουρκικής πολιτικής ζωής μ’ ένα προεδρικό σύστημα και δύο μεγάλα κόμματα, όπως οι Δημοκρατικοί και οι Ρεπουμπλικάνοι στις ΗΠΑ. Είναι η «αμερικανική» πλευρά του Ερντογάν.  Αν έχουν δίκιο, η Τουρκία θα βιώσει μια περίοδο πολιτικών αναταράξεων τα επόμενα χρόνια καθώς τα δύο μεγάλα κόμματα θα διαμορφώνονται από τον πολυκερματισμό των υπολοίπων. Αυτή την περίοδο, οι σχέσεις με την Ελλάδα θα περάσουν σε δεύτερη μοίρα και δεν θα πρέπει να «τσιμπήσουμε», αν ο Ερντογάν ή άλλοι κάνουν αναφορές για εσωτερικούς λόγους, λένε οι υποστηρικτές της ανωτέρω θεωρίας.

Το θέμα έχει συνέχεια αλλά σταματάμε εδώ για σήμερα. Αν μη τι άλλο, πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα, διαφορετική ερμηνεία από τις συνηθισμένες των γεγονότων στην Τουρκία.