Τελικώς η παροχή βοήθειας στις τράπεζες σε εποχές κρίσης έχει νόημα και κυρίως αποτέλεσμα; Οι οικονομολόγοι του ΔΝΤ κ. Luc Laevan και κ. Fabian Valencia εξετάζουν 42 περιπτώσεις παρεμβάσεων και αναλύουν την κατάληξή τους.

Ένα από τα βασικά συμπεράσματα της έρευνας είναι ότι αυτό που πραγματικά μετρά είναι η ταχύτητα. Όσο η κρατική μηχανή καθυστερεί να παρέμβει, τόσο ενισχύονται οι πιθανότητες να υπάρξει όχι μόνο πλήρης ανισορροπία στο σύστημα αλλά και αρκετές καταρρεύσεις.

Κλασικό παράδειγμα της παραπάνω περίπτωσης αποτελεί η Ιαπωνία κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’90. Η κυβέρνηση προτίμησε να «μείνει στο περιθώριο», περιμένοντας ότι κάποιο θαύμα θα διασώσει το σύστημα. Αποτέλεσμα; Οικονομική ύφεση και χρόνια προβλήματα στο τραπεζικό σύστημα.

Ανάλογη άποψη για την ανάγκη αποφυγής του «ιαπωνικού τρόπου» εκφράζει και ο κ. Richard Bernstein, κορυφαίος αναλυτής της Merrill Lynch, σε συνέντευξή του στην οικονομική επιθεώρηση «Barron’s».

Η «αδιαφορία» είναι η χειρότερη επιλογή, ανεξαρτήτως από την «πολιτική» ταυτότητα μίας κυβέρνησης και από το αν βρίσκεται σε αναδυόμενη ή ανεπτυγμένη αγορά. Τα βασικά εργαλεία που έχουν χρησιμοποιηθεί μέχρι σήμερα στις τραπεζικές κρίσεις είναι «εξ ανάγκης» καταρρεύσεις, συγχωνεύσεις και φυσικά κρατικοποιήσεις.

Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις τα πρώτα «θύματα» αποδεικνύεται ότι είναι οι μέτοχοι, οι οποίοι όχι μόνο χάνουν τα κεφάλαιά τους, αλλά ενίοτε καλούνται να πραγματοποιήσουν «ενέσεις» ρευστότητας.

Βέβαια, η πλέον επιτυχημένη μέθοδος κεφαλαιακής ενίσχυσης αποδεικνύεται η χρήση δημόσιου χρήματος. Φυσικά δεν πρόκειται για φθηνή μέθοδο. Συνήθως αντιστοιχεί στο 6% του ΑΕΠ. Στην περίπτωση των ΗΠΑ σήμερα αυτό «μεταφράζεται» σε 850 δισ. δολάρια.

-- Κρατικές παρεμβάσεις και αποτελέσματα

Στην έκθεση των οικονομολόγων του ΔΝΤ πραγματοποιείται σύγκριση μεταξύ τραπεζικών κρίσεων σε τέσσερις χώρες (οι οποίες φαίνεται να έχουν πολλά κοινά σημεία με την τρέχουσα σε ΗΠΑ και Ευρώπη): Ιαπωνία, Κορέα, Νορβηγία και Σουηδία.

Η Σουηδία αποδεικνύεται η πλέον επιτυχημένη, καθώς φρόντισε έγκαιρα να λάβει αρκούντως γενναία μέτρα. Πιθανώς το σωστό timing ήταν αυτό που βοήθησε στο να μειωθεί σημαντικά το κόστος του όλου προγράμματος στο 3,6% του ΑΕΠ.

Ένα ακόμη σημείο που καθιστά εξαιρετικά επιτυχημένη τη σουηδική παρέμβαση είναι το γεγονός ότι, μετά την «ευθυγράμμιση» του τραπεζικού συστήματος, η κρατική μηχανή φρόντισε να προχωρήσει σε πώληση τόσο μετοχών των επιχειρήσεων όσο και κάποιων εκ των «υγιών» μονάδων. Βέβαια η χώρα δεν απέφυγε τα προβλήματα στην πραγματική οικονομία, αλλά κατόρθωσε να σώσει «σημαντικό μέρος της παρτίδας».

Στον αντίποδα, όπως προαναφέρθηκε, κινήθηκε η Ιαπωνία. Καθυστερημένη αντίδραση, πρόχειρα μέτρα, με αποτέλεσμα το κόστος της διάσωσης να φτάσει στο 24% του ΑΕΠ, χωρίς η χώρα να κατορθώσει να «καλύψει» έστω και ένα μικρό ποσοστό του, ενώ παράλληλα η οικονομία βυθίστηκε σε παρατεταμένη ύφεση.

Το καθ' όλα εντυπωσιακό είναι ότι τρία χρόνια μετά την κρίση ο πληθωρισμός υποχώρησε και οι μετοχές ανέκαμψαν και στις τέσσερις εξεταζόμενες χώρες, ενώ οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων κινούνταν χαμηλότερα, με εξαίρεση την Ιαπωνία.

Βέβαια οι ΗΠΑ έχουν μία σημαντική διαφορά με τις χώρες που εξετάζονται: το υπέρογκο δημοσιονομικό έλλειμμά τους. Σε αυτό μοιάζουν περισσότερο με την Κορέα. Αλλά με δεδομένο ότι το έλλειμμα των ΗΠΑ φτάνει στο 6,2% του ΑΕΠ, «προσθήκη» ενός επιπλέον 6% (ο μέσος όρος του κόστους διάσωσης ως ποσοστού επί του ΑΕΠ) μάλλον αποτελεί «απαγορευτικό αδιέξοδο».

Από την άλλη πλευρά, ούτε οι ΗΠΑ ούτε η Ευρώπη μπορούν να αντέξουν το ενδεχόμενο κατάρρευσης των χρηματοπιστωτικών συστημάτων τους. Οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να αποφύγουν τη «χρήση» χρημάτων των φορολογουμένων εάν είχαν κινηθεί πριν από αρκετά χρόνια τόσο στον τρόπο λειτουργίας των Freddie Mac και Fannie Mae όσο και στο σύνολο του κλάδου ακινήτων. Δεν το έπραξαν, χάνοντας μία χρυσή ευκαιρία να αποτρέψουν την κρίση.

-- Βασικά συμπεράσματα

Οι κ. Laevan και Valencia καταλήγουν σε τέσσερα βασικά συμπεράσματα:

α. Η στρατηγική διάσωσης πρέπει να γίνει έγκαιρα.

β. Η «αδιαφορία» δεν έφερε ποτέ αποτέλεσμα. Είναι ολέθριο λάθος να αρνείσαι -είτε ως κυβέρνηση είτε ως διοίκηση κάποιου ομίλου- να δεις την πραγματικότητα.

γ. Η αγορά «τοξικών παγίων» και η τοποθέτησή τους υπό κάποιον όμιλο διαχείρισης δεν αποτελεί επιτυχημένη στρατηγική.

δ. Η κεφαλαιουχική στήριξη των τραπεζών θα πρέπει να αποτελέσει τον βασικό πυρήνα δράσης. Βέβαια θα πρέπει να είναι επιλεκτική: πολύ απλά να επιλεγούν οι όμιλοι που έχουν τις υψηλότερες πιθανότητες να «επιζήσουν».

ε. Η εφαρμογή προγραμμάτων διάσωσης είναι σαφώς επώδυνη. Ακόμη, όμως, πιο επώδυνο -για την πραγματική οικονομία αυτήν τη φορά- θα είναι να… αφήσουμε τα πάντα στην τύχη τους.

* Τα στατιστικά στοιχεία για τις τραπεζικές κρίσεις στις τέσσερις εξεταζόμενες οικονομίες (Ιαπωνία, Κορέα, Νορβηγία και Σουηδία), αλλά και ορισμένα για τις ΗΠΑ, δημοσιεύονται στη δεξιά στήλη Συνοδευτικό Υλικό.