Το παρασκήνιο της μεγαλύτερης ανταλλαγής κρατουμένων από τον Ψυχρό Πόλεμο

Από ένα αεροδρόμιο της Άγκυρας την Πέμπτη, επτά αεροπλάνα -δύο από τις ΗΠΑ και ένα από Γερμανία, Πολωνία, Σλοβενία, Νορβηγία και Ρωσία- ξεκίνησαν για μια από τις μεγαλύτερες και πιο περίπλοκες ανταλλαγές κρατουμένων από τον Ψυχρό Πόλεμο.

Δέκα άτομα μεταφέρθηκαν στη Ρωσία, 13 στη Γερμανία και τρία στις ΗΠΑ, σύμφωνα με τουρκικές πηγές ασφαλείας. Μεταξύ αυτών ήταν ο Αμερικανός δημοσιογράφος Έβαν Γκέρσκοβιτς και ο πρώην πεζοναύτης των ΗΠΑ Πολ Γουίλαν. Η απελευθέρωσή τους ήταν αποτέλεσμα μηνών μυστικών συνομιλιών υψηλού επιπέδου μεταξύ αρχηγών κρατών, διπλωματών και σκιωδών αξιωματούχων ασφαλείας, γράφουν οι Financial Times.

Η συμφωνία ξεκίνησε με ένα τηλεφώνημα μεταξύ του προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν και του καγκελαρίου της Γερμανίας Όλαφ Σολτς τον Ιανουάριο.

Η ομάδα των ΗΠΑ που εργαζόταν για την απελευθέρωση των Γκέρσκοβιτς, Γουίλαν και των δημοσιογράφων Α. Κουρμάσεβα και Βλ. Κάρα-Μούρζα, είχαν συνειδητοποιήσει ότι μια συμφωνία για την απελευθέρωσή τους θα γινόταν μόνο εάν μπορούσαν να πείσουν τον καγκελάριο της Γερμανίας να απελευθερώσει τον Βλαντίμ Κρασίκοβ, έναν Ρώσο που εκτίει ποινή ισόβιας κάθειρξης για τη δολοφονία ενός Τσετσένου αντιφρονούντος σε πάρκο του Βερολίνου το 2019.

Ο Κρασίκοβ δεν είναι ένας απλός εγκληματίας, ήταν κοντά στον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος επί χρόνια ζητούσε την απελευθέρωσή του.

Η Γερμανία είχε από καιρό αρνηθεί την ιδέα να συμπεριληφθεί ο Κρασίκοβ σε οποιαδήποτε συμφωνία κρατουμένων λόγω της σοβαρότητας του εγκλήματός του, αλλά ο Μπάιντεν έθιξε το θέμα στην κλήση του με τον Σολτς και κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης στην Ουάσιγκτον στις 9 Φεβρουαρίου, ο καγκελάριος συμφώνησε.

«Για σένα, θα το κάνω αυτό», είπε ο Σολτς στον Μπάιντεν, ανέφερε υψηλόβαθμος αξιωματούχος της αμερικανικής κυβέρνησης. Στη συνέχεια, ο πρόεδρος στράφηκε στον σύμβουλό του για την εθνική ασφάλεια Τζέικ Σάλιβαν και του ζήτησε να «το τελειώσει», είπε ο ανώτερος αξιωματούχος.

Το αρχικό σχέδιο που επινοήθηκε από την Ουάσιγκτον και το Βερολίνο ήταν να συμπεριλάβουν στην ανταλλαγή τον Ρώσο αντιφρονούντα Αλεξέι Ναβάλνι. Ο ακτιβιστής, ο οποίος κρατούνταν σε φυλακές της Σιβηρίας, είχε ειδική σχέση με τη Γερμανία, η οποία το 2020 τον βοήθησε να αναρρώσει, όταν δηλητηριάστηκε με νευρικό παράγοντα σε μια επιχείρηση για την οποία ευρέως κατηγορείται το Κρεμλίνο.

Αλλά λίγες μέρες αφότου ο Σολτς συμφώνησε να ανταλλάξει τον Κρασίκοβ, ο θάνατος του Ναβάλνι ανακοινώθηκε ξαφνικά, με τα νέα να φτάνουν στο ξενοδοχείο Bayerischer Hof ,όπου ο καγκελάριος και πολλοί άλλοι διεθνείς αξιωματούχοι είχαν συγκεντρωθεί για την ετήσια Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου.

Καθώς τα εμπόδια αυξάνονταν, η αντιπρόεδρος Κάμαλα Χάρις, ο πιο υψηλόβαθμος αξιωματούχος των ΗΠΑ στη διάσκεψη, προχώρησε σε συνάντηση με τον πρωθυπουργό της Σλοβενίας αφού έμαθε ότι η Λιουμπλιάνα είχε δύο Ρώσους υπό κράτηση που θα ενδιέφεραν τη Μόσχα.

Τον πίεσε για τη συμπερίληψή τους στη συμφωνία λίγο πριν μιλήσει στο φόρουμ, όπου επέκρινε τη Ρωσία για τον θάνατο του Ναβάλνι και το χαρακτήρισε «ένα ακόμη σημάδι της βαρβαρότητας του Πούτιν».

Την ίδια περίπου στιγμή στον Λευκό Οίκο, οι γονείς του Γκέρσκοβιτς βρίσκονταν εκείνη την ημέρα σε μια συνάντηση με τον Σάλιβαν. Μετά το άκουσμα του θανάτου του Ναβάλνι, «η ομάδα ένιωσε σαν να είχε σταματήσει ο άνεμος να φουσκώνει τα πανιά μας», είπε ένας ανώτερος αξιωματούχος της διοίκησης. «Ο Τζέικ, ωστόσο, ένιωσε διαφορετικά και τόνισε και στους δύο [γονείς του Έβαν] Έλα [Μίλμαν] και Μιχαήλ [Γκέρσκοβιτς] ότι έβλεπε ακόμα μια πορεία προς τα εμπρός», πρόσθεσε ο αξιωματούχος.

Ο Σάλιβαν στη συνέχεια ζήτησε από την ομάδα του «να μην αφήσει τον θάνατο του Ναβάλνι να τορπιλίσει εντελώς τις ευκαιρίες να επιστρέψουμε αυτούς τους ανθρώπους στο σπίτι» και να βρουν επιλογές που θα διατηρούσαν τη συμφωνία πολιτικά βιώσιμη για τους Γερμανούς.

Την επόμενη μέρα στο Μόναχο, η Χάρις συνάντησε τον Σολτς για να τον πείσει να κρατήσει τον Κρασίκοφ στο παιχνίδι της ανταλλαγής, γνωρίζοντας ότι θα ήταν το «κλειδί» για οποιαδήποτε συμφωνία με τη Μόσχα.

Τον Απρίλιο, ο Σάλιβαν συνέταξε μια επιστολή που έστειλε ο Μπάιντεν στον Σολτς, παρουσιάζοντας την επίσημη πρότασή του για την ανταλλαγή κρατουμένων-ορόσημο.

Εν τω μεταξύ, ο Γκέρσκοβιτς παρέμεινε στη ρωσική φυλακή στην οποία ήταν φυλακισμένος για περισσότερο από ένα χρόνο εν αναμονή της δίκης. Ο Γουίλαν βρισκόταν στη ρωσική φυλακή από το 2018 και είχε περιληφθεί σε προηγούμενες ανταλλαγές. 

Οι Ρώσοι αξιωματούχοι ήταν ξεκάθαροι ότι δεν θα πραγματοποιούσαν ανταλλαγές, εκτός εάν οι κρατούμενοι καταδικάζονταν επίσημα στο νομικό τους σύστημα και οι καταδίκες των Γκέρσκοβιτς και Κουρμασέβα σε χωριστές, βιαστικές δίκες στις 19 Ιουλίου θεωρήθηκαν από διπλωμάτες ως ένδειξη ότι θα μπορούσε να προχωρήσει η ανταλλαγή.

Οι τελευταίες λεπτομέρειες της συμφωνίας ήρθαν στη συνέχεια. Στις 21 Ιουλίου, μόλις μια ώρα πριν ο Μπάιντεν εκδώσει δήλωση ότι δεν θα διεκδικήσει επανεκλογή τον Νοέμβριο, κάλεσε τον Σλοβένο πρωθυπουργό να οριστικοποιήσει τη χάρη των δύο Ρώσων υπό κράτηση στη Σλοβενία ως μέρος της ανταλλαγής.

Στη συνέχεια, η υπηρεσία πληροφοριών της Τουρκίας κανόνισε συναντήσεις μεταξύ των μερών που ανταλλάσσουν κρατούμενους, ανοίγοντας τον δρόμο για την εξαιρετικά ευαίσθητη ανταλλαγή κρατουμένων στο έδαφός της.

«[Εμείς] δεν πήραμε αυτή την απόφαση επιπόλαια», υποστήριξε ο εκπρόσωπος του Σολτς. «Το συμφέρον του κράτους να επιβάλει την ποινή φυλάκισης ενός καταδικασμένου εγκληματία αντισταθμίστηκε από την ελευθερία, τη σωματική ευεξία και -σε ορισμένες περιπτώσεις- τελικά τις ζωές αθώων ανθρώπων που φυλακίστηκαν στη Ρωσία και εκείνων που φυλακίστηκαν άδικα για πολιτικούς λόγους», είπε.

Ο Μπάιντεν ευχαρίστησε προσωπικά τον Σολτς που συμφώνησε να συμπεριλάβει τον Κρασίκοφ στην ανταλλαγή.