Επιστρέφουν κατά χιλιάδες οι Ρώσοι που έφυγαν για να μην επιστρατευτούν

Έως και ένα εκατομμύριο Ρώσοι διέφυγαν στο εξωτερικό τον πρώτο χρόνο της εισβολής της χώρας στην Ουκρανία. Πλέον, όμως, κατά χιλιάδες επιστρέφουν στην πατρίδα, χαρίζοντας μια νίκη στην προπαγάνδα του προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν και δίνοντας ώθηση στην πολεμική οικονομία του, αναφέρει το Bloomberg.

Με τον πόλεμο να μαίνεται και τον άνθρωπο που τον ξεκίνησε να έχει αναλάβει μια ακόμη φρέσκια εξαετή θητεία, πολλοί Ρώσοι βρίσκονται αντιμέτωποι με μια δύσκολη επιλογή: Απορρίπτεται η ανανέωση των αδειών διαμονής τους, ορθώνονται εμπόδια στη μεταφορά χρημάτων στο εξωτερικό, δεν είναι παντού ευπρόσδεκτοι, επομένως αποφασίζουν να τερματίσουν την αυτοεξορία τους.

«Το εγχείρημα δεν περπάτησε, κανείς δεν μας θέλει» στο εξωτερικό, δηλώνει ο Αλεξέι, 50χρονος πρώην σύμβουλος πολιτικής από τη Μόσχα, ο οποίος, αφού προσήχθη σε αντιπολεμική συγκέντρωση στη ρωσική πρωτεύουσα, στη συνέχεια μετακόμισε στη Γεωργία για να δραστηριοποιηθεί ως επιχειρηματίας. Αλλά γύρισε πίσω αφού η επιχείρησή του ξέμεινε από χρηματοδότηση, είπε. Αυτός και άλλοι που μίλησαν στο Bloomberg ζήτησαν να μην αποκαλυφθούν τα επώνυμά τους για λόγους ασφαλείας.

Η εισβολή του 2022 στην Ουκρανία προκάλεσε μαζική έξοδο από τη Ρωσία, σε κλίμακα που δεν είχε παρατηρηθεί μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Πολλοί έφυγαν για να δηλώσουν τη διαφωνία τους ενάντια στον πόλεμο, αλλά και από τον φόβο της επιστράτευσης. Όταν ο Πούτιν διέταξε κλήση 300.000 εφέδρων τον Σεπτέμβριο του 2022, προκλήθηκε νέο κύμα φυγής εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων.

Η εκροή έχει επιβραδυνθεί, αν δεν έχει αντιστραφεί. Τον Ιούνιο, το Κρεμλίνο υπερηφανεύτηκε ότι οι μισοί απ' όσους διέφυγαν τις πρώτες μέρες είχαν ήδη επιστρέψει, κάτι που επαληθεύεται από διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία δημοφιλών χωρών προορισμού. Με βάση τα δεδομένα πελατών της ρωσικής εταιρείας υπηρεσιών μετεγκατάστασης Finion, το 40%-45% όσων έφυγαν το 2022 έχουν επιστρέψει στη Ρωσία, δήλωσε ο επικεφαλής της εταιρείας Βιατσεσλάβ Καρταμισόφ.

Δικαιώνεται η θεωρία περί ρωσοφοβίας - Brain gain αλά ρωσικά

Ο Πούτιν επιδοκίμασε ως «καλή τάση» την επιστροφή επιχειρηματιών και ειδικών υψηλής ειδίκευσης. Υποστηρίζει ότι πρόκειται για ένδειξη υποστήριξης προς τις πολιτικές του, ανεξάρτητα από τους πραγματικούς λόγους επιστροφής στην πατρίδα.

Οι ιστορίες επιστροφής χρησιμοποιούνται στην προπαγάνδα ως επιβεβαίωση της δυτικής «ρωσοφοβίας», είπε η Τατιάνα Στανόβαγια, ιδρύτρια της εταιρείας πολιτικών συμβούλων R. Politik και ανώτερη συνεργάτις στο Carnegie Russia Eurasia Center. 

Χιλιάδες επαναπατριζόμενοι βοηθούν τη Ρωσία να αντιμετωπίσει τις κυρώσεις εν καιρώ πολέμου και να διατηρήσει σταθερές οικονομικές επιδόσεις. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Bloomberg, η αντίστροφη μετανάστευση πιθανότατα έχει προσθέσει έως και το ένα τρίτο της οικονομικής ανάπτυξης 3,6% που πέτυχε η χώρα το 2023.

Ωστόσο, οι εργαζόμενοι που επιστρέφουν αντιπροσωπεύουν μόνο το 0,3% του συνολικού αριθμού απασχολουμένων. Αυτό μειώνει ελάχιστα τις έντονες ελλείψεις στην αγορά εργασίας, ωστόσο υπογραμμίζει την τεράστια συμβολή των επαναπατρισθέντων στην οικονομική δραστηριότητα.

Οσοι επιστρέφουν τείνουν να έχουν υψηλότερους μισθούς και να απασχολούνται σε κλάδους υψηλής προστιθέμενης αξίας — οι έρευνες δείχνουν ότι το επίπεδο εισοδήματος συσχετίστηκε σε μεγάλο βαθμό με την πιθανότητα μετανάστευσης για να αποφευχθεί η επιστράτευση του 2022. Επίσης, οι εργαζόμενοι που επιστρέφουν ενισχύουν τη δραστηριότητα κλάδων προσανατολισμένων στον καταναλωτή, όπως οικιακές υπηρεσίες, λιανικό εμπόριο και ακίνητα, αντί να ξοδεύουν το εισόδημά τους στο εξωτερικό. Επομένως, αμβλύνθηκε η εκροή κεφαλαίων από τη Ρωσία το 2023, εκτιμά το Bloomberg. 

Για ορισμένους, η Ρωσία προσφέρει τώρα καλύτερες συνθήκες εργασίας απ' ό,τι πριν από τον πόλεμο, επειδή η χώρα προσπαθεί να προσελκύσει υψηλά ειδικευμένο προσωπικό. Ο προγραμματιστής Γιεβγκένι και η οικογένειά του επέστρεψαν μετά από περίπου έναν χρόνο μετεγκατάστασης στο Αλμάτι του Καζακστάν, καθώς δέχτηκε πρόταση να εργαστεί στη Ρωσία με μισθό και συνθήκες που «δεν μπορούσε καν να ονειρευτεί πριν».

«Αυτό είναι ένα δώρο για μας», δήλωσε ο Μιχαήλ Κόβαλτσουκ, πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Ερευνών του Ινστιτούτου Κουρτσάτοφ, αφού το CERN, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Πυρηνικής Έρευνας ανακοίνωσε ότι θα σταματήσει να συνεργάζεται με ειδικούς της Ρωσίας. Αυτό συνεπάγεται επιστροφή επιστημόνων στη Ρωσία, είπε.

Μονόδρομος ο επαναπατρισμός

Αν και οι εκτιμήσεις για τον αριθμό όσων έφυγαν ποικίλλουν, οι οικονομολόγοι της Alfa Bank στη Μόσχα υπολόγισαν ότι η Ρωσία έχασε περίπου το 1,5% του συνολικού εργατικού δυναμικού της το 2022, ή περίπου 1,1 εκατομμύρια άτομα. Αλλοι πήγαν στην Ευρώπη κι άλλοι σε χώρες όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Ταϊλάνδη και η Ινδονησία, που δεν επέβαλαν κυρώσεις στη Ρωσία, καθώς και σε γειτονικές πρώην σοβιετικές δημοκρατίες.

Ωστόσο, αντιμετώπισαν δυσκολίες ή άρνηση στην προσπάθειά τους να ανανεώσουν τις άδειες διαμονής που λήγουν, σύμφωνα με τον Καρταμισόφ της Finion. Οι περισσότεροι απ' αυτούς τελικά επιλέγουν να επιστρέψουν στη Ρωσία, είπε.

Τα στοιχεία του Finion δείχνουν ότι ακόμη και σε φιλικές ως επί το πλείστον χώρες, όπως η Αρμενία και η Κιργιζία, οι Ρώσοι έχουν τεθεί υπό μεγαλύτερο έλεγχο. Αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, ιδιαίτερα στα ανατολικά, έχουν δυσκολέψει πολύ τη λήψη ή ανανέωση προσωρινών αδειών διαμονής για Ρώσους, όπως εξάλλου και η Τουρκία.

Ο τρέχων αριθμός αδειών βραχυπρόθεσμης διαμονής για Ρώσους στην Τουρκία ανέρχεται σε περίπου 60.000, μειωμένος στο μισό από 132.000 το 2022, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία.

Τα στοιχεία της εθνικής στατιστικής υπηρεσίας της Γεωργίας δείχνουν ότι ο αριθμός των Ρώσων που έφυγαν από τη χώρα αυξήθηκε κατά έξι φορές σε 35.344 το 2023, ενώ οι αφιχθέντες μετανάστες μειώθηκαν κατά 16% σε σχέση με έναν χρόνο πριν. Το Καζακστάν ανέφερε 146.000 νεοφερμένους από τη Ρωσία μέχρι το τέλος του 2022, αλλά ένας Ρώσος διπλωμάτης στο Αλμάτι ισχυρίστηκε ότι μετά από ένα χρόνο δεν έμειναν περισσότεροι από 80.000.

Η διαδικασία επαναπατρισμού είναι πιθανό να συνεχιστεί. Σύμφωνα με μελέτη του Ινστιτούτου Ευρωπαϊκών Σπουδών της Φλωρεντίας, μόνο το 41% των Ρώσων μεταναστών θεωρούν την κατάστασή τους σταθερή ή κάπως σταθερή στις κοινωνίες υποδοχής τους -σε ορισμένες χώρες τα ποσοστά είναι κάτω από 20%. Το 25% αναφέρει εμπειρίες διακρίσεων.

«Ο κόσμος συσπειρώθηκε εναντίον τους», είπε η Αννα Κουλέσοβα, κοινωνιολόγος στο Social Foresight Group, που παίρνει συνεντεύξεις από Ρώσους μετανάστες. «Επέστρεψαν μ' ένα αίσθημα αγανάκτησης και την αίσθηση ότι "ο Πούτιν δεν είχε τόσο λάθος τελικά. Μας μισούν πραγματικά"».